Rä bandera. Yä testigo rä Jeoba kamfri ge mu̱ nuꞌu̱ dä ndäne rä bandera o dä ntuhu rä himno nacional, ꞌñenä go di xo̱kämbeni näꞌä rä dähni habu̱ ꞌmu̱i ꞌne nuꞌu̱ yä gobiernu o nuꞌu̱ di gu̱tꞌi rä ꞌñuu. Hää, ꞌñenä go umbäbi näꞌä rä so̱kämbeni ri ꞌñepäbi ho̱nse̱ Äjuä (Isaías 43:11; 1 Corintios 10:14; 1 Juan 5:21, TNM). Rä Mäkä Tꞌofo mää ge njabu̱ bi thogi ha Babilonia ko rä rey Nabucodonosor. Nunä rä rey, mi ne dä ꞌñuti gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi mi mända hängu rä tsꞌe̱di mi pe̱ꞌtsi ꞌne hängu mi mädi rä relijion. Hänge bi mända dä thoki nꞌa rä däta imagen de gä oro ꞌne bi mändabi gatꞌho yä jäꞌi dä ndäne näꞌä imagen, mientra märꞌa yä jäꞌi mi tutuäbi nꞌa rä thuhu. Pe hñuu yä metsi nuꞌu̱ mi yä hebreo: Sadrac, Mesac ꞌne Abednego, himbi ne bi ndäne näꞌä rä imagen de gä oro, mäske mi pädi ge xä za xä tho po geꞌä (Daniel, rä mꞌede 3).

¿Xi te thogibye̱ mäpaya? Nꞌa rä bämhñä rä thuhu Carlton Hayes, ha rä mfistꞌofo El nacionalismo: una religión bi yꞌofo: «Rä bandera geꞌä xi nꞌa rä däta simbolo näꞌä di tꞌumbäbi rä so̱kämbeni. [...] Ora thogi rä bandera, yä jäꞌi di ndäne, yä duhu hokuäbi yä poesia ꞌne yä bätsi tutuäbi rä himno nacional». ꞌNehe bi mää ge rä bandera di tꞌo̱ꞌtuäbi «yä ngo». Por ejemplo, rä 16 de septiembre di feni rä Independencia de México, ꞌne nuꞌu̱ yä héroe. Rä Diario Oficial de la Federación,  de México, mää ge «rä Escudo, rä Bandera ꞌne rä Himno Nacional, fädi ngu yä Símbolos Patrios», ꞌne di mända ge «drä nsunda nuꞌu̱ yä simboloꞌu̱». ꞌNe o̱tꞌe rꞌa yä je̱ya, rä mfistꞌofo The Encyclopedia Americana bi ꞌñenä: «Tanto rä bandera ngu rä ponza, xa xä nsunda».

Hingi o̱tꞌe ndunthi, nunä mfistꞌofo ꞌnehe bi ꞌñenä ge yä himno nacional «udi näꞌä di senti yä jäꞌi po yä dähni. Ha nuꞌu̱ yä himno, yä jäꞌi apäbi rä mfatsꞌi yä zidada pa dä gu̱hni ꞌne dä supäbi nuꞌu̱ yä gobernante». Nꞌa rä pa, ha Estados Unidos ndunthi yä yꞌoskuela nuꞌu̱ mi yä testigo rä Jeoba, bi tsꞌitsꞌi ante yä nzaya ngeꞌä hixki ndäne rä bandera nixi xki mää näꞌä rä juramento. ¿Te bi thogi? Nꞌa rä xahnäte rä thuhu D. W. Brogan, ha näꞌä rä mfistꞌofo Genio y figura del norteamericano bi ꞌñenä: «Por fin, rä Suprema Corte di rekonose ge nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌeꞌu̱ di nthäntsꞌi ko rä relijion».

Yä testigo rä Jeoba hindi partisipa ha nuya yä tꞌo̱tꞌe ngeꞌä pädi ge di nkontraui ko näꞌä udi rä Mäkä Tꞌofo. Pe mäske njabu̱, nuꞌu̱ pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei näꞌä rä derecho pe̱ꞌtsi yä jäꞌi de dä huahni mu̱ ne dä partisipa o hinä. Mäske hindi ndänehu̱ rä bandera, pe hää di pe̱ꞌspäbihu̱ rä tꞌekꞌei nuꞌu̱ yä gobiernu, ngeꞌä nuꞌu̱ go geꞌu̱ «hä rä tsꞌu̱tꞌhui» ꞌne «Äjuä go geꞌä xä hñutsꞌiꞌu̱» (Romanos 13:1-4). Hänge yä testigo rä Jeoba xatuäbi «Äjuä po yä dängä ndä ꞌne por gatꞌho nuꞌu̱ hä rä tsꞌu̱tꞌhui», pa njabu̱ dä za gä pe̱ꞌtsihu̱ nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho ꞌne nuꞌu̱ hindä hyu̱gägihu̱ de gä pe̱päbihu̱ Äjuä (1 Timoteo 2:2).

Yä votación. Yä testigo rä Jeoba pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei näꞌä rä derecho pe̱ꞌtsi yä jäꞌi de dä vota mu̱ ne. ꞌNehe, yä testigo rä Jeoba hingi o̱tꞌe yä campaña kontra yä candidato, ꞌne hindi mportabi toꞌo dä ntäte o toꞌo dä ꞌme̱di. Pe mäske nunka di partisipa ha yä politika, nuꞌu̱ nzäntho o̱te yä gobiernu (Mateo 22:21, TNM; 1 Pedro 3:16, TNM). Pe, ¿te dä za dä me̱fi nꞌa rä Testigo mu̱ habu̱ ꞌmu̱i, yä tsꞌu̱tꞌhui di obligabi yä jäꞌi dä ma dä vota? Beni ge mäske Sadrac, Mesac ꞌne Abednego bi presenta ha yä yꞌotꞌä ꞌmatha de Dura ja ngu xki mända rä rey Nabucodonosor, pe nuꞌu̱ himbi ndäne näꞌä rä imagen de gä oro,  nixi bi ndandiñähmu ante geꞌä. Njabu̱ ꞌnehe, mu̱ nꞌa rä kristianu hopäbi rä konsiensia dä presenta ha ja yä votación ho̱nse̱ pa dä yꞌo̱te yä tsꞌu̱tꞌhui pe hingä pa dä vota, dä za dä me̱fi njabu̱. Pe mähyoni ge kada nꞌa rä kristianu dä jamäsu näꞌä pe̱fi pa hindä nthintꞌi ha yä politika. Pa geꞌä, mähyoni dä jamäsu nuya rꞌato yä tsꞌofo:

1. Rä Hesu bi ꞌñembäbi nuꞌu̱ yä de̱ni: «Nuꞌähu̱ hingyä me̱tiꞌihu̱ rä xiꞌmhai» (Juan 15:19).

2. Nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu geꞌu̱ yä representante rä Kristo ꞌne de rä Tsꞌu̱tꞌhui (Juan 18:36, TNM; 2 Corintios 5:20, TNM).

3. Ha rä hnini Äjuä di hänihu̱ mähye̱gi yä ntꞌudi, di kamfrihu̱ mähye̱gi ꞌne di mädihu̱ nꞌa ngu mänꞌaa (1 Corintios 1:10, TNM; Colosenses 3:14).

4. Toꞌo di vota po nꞌa rä candidato o märꞌa yä politiko, ꞌnehe tuxä rä tsꞌoki de näꞌä ma dä me̱fiꞌu̱ (hyandi nuꞌu̱ yä tsꞌofo hutsꞌi ha 1 Samuel 8:5, 10-18 ꞌne 1 Timoteo 5:22).

5. Nuꞌmu̱ yä israelita bi yꞌadi nꞌa rä rey, nuꞌu̱ bi ꞌñudi ge hingä mi ne ge rä Zi Dada Jeoba go xä mändaꞌu̱ (1 Samuel 8:7).

6. Koꞌmu̱ nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu hingi partisipa ha yä politika, nuꞌu̱ hingi tsu dä ñä de rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä ko ngatꞌho yä jäꞌi ꞌne hingi handi mꞌe̱tꞌo te mä partido pe̱ꞌtsi (Mateo 24:14, TNM; 28:19, 20, TNM; Hebreos 10:35).

Rä servicio civil. Ha rꞌa yä dähni, nuꞌu̱ yä tsꞌu̱ntꞌu̱ hingi ne dä ja rä servicio militar, yä tsꞌu̱tꞌhui umbäbi dä ja mä nꞌa rä ꞌme̱fi näꞌä fädi ngu rä servicio civil. ¿Te ri ꞌñehe dä me̱fi nꞌa rä ku mu̱ dä mhändabi dä ja rä servicio civil? Mähyoni dä xatuäbi rä Zi Dada Jeoba, dä hyoni rä imformasion de gehnä, ꞌne dä za dä yꞌapäbi rä mfatsꞌi nꞌa rä ku näꞌä xä ñätsꞌi rä jamfri, pa njabu̱, dä za dä desidi xä ñho näꞌä ma dä me̱fi (Proverbios 2:1-5; Filipenses 4:5, TNM).

Rä Noya Äjuä di mändagihu̱ gä pe̱fihu̱ nzäntho näꞌä xä ñho ꞌne gä o̱tehu̱ «yä ndä ꞌne gatꞌho märꞌa nuꞌu̱ toꞌo hä rä tsꞌu̱tꞌhui» (Tito 3:1, 2). Hänge änte de gä aseptahu̱ nꞌa rä servicio civil,  mähyoni gä ñꞌanise̱hu̱: «¿Ma dä jakägi gä umbäbi rä mfatsꞌi yä politiko? ¿Ma dä zixkägi gä ja nꞌa rä servicio pa nuꞌu̱ yä hyate relijion?» (Miqueas 4:3, 5; 2 Corintios 6:16, 17, TNM). «¿Ma dä jakägi xä ñhei gä kumpli ko nuꞌu̱ mä responsabilida di pe̱ꞌtsi ko Äjuä?» (Mateo 28:19, 20, TNM; Efesios 6:4; Hebreos 10:24, 25, TNM.) «¿Ma dä hñägägi ndunthi de mä tiempo?, o ¿ma dä za gä pe̱päbi mä ndunthi Jeoba ꞌne asta ma dä za gä mprekursor?» (Hebreos 6:11, 12.)

Mu̱ nꞌa rä ku ya bi yꞌo̱tꞌe ngue̱nda näꞌä di mbeni Jeoba ꞌne ko nꞌa rä konsiensia xä ntꞌaxi dä desidi dä ja rä servicio civil pa hindä tꞌe̱ntꞌi fadi, nuju̱ mähyoni gä udihu̱ rä tꞌekꞌei po näꞌä bi desidi näꞌä rä kuꞌä (Romanos 14:10, TNM). Geꞌätho ri ꞌñehe gä pe̱fihu̱, mu̱ bi desidi hindä ja rä servicio civil (1 Corintios 10:29, TNM; 2 Corintios 1:24, TNM).