PO RÄ mäte xoki ri Mäkä Tꞌofo ha Salmo 83:18 (82:19 ha märꞌa yä Mäkä Tꞌofo). ¿Te mää nunä testo? Rä Mäkä Tꞌofo rä Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras mää: «Pa yä jäꞌi dä bädi ge nuꞌi, ri thuhu Jeoba, nuꞌi ho̱nse̱ꞌi xä Ñhetsꞌiꞌi de gatꞌho rä xiꞌmhai». Ha märꞌa yä Mäkä Tꞌofo hutsꞌi kasi nguꞌätho. Pe ha ndunthi yä Mäkä Tꞌofo xä thäkuäbi rä thuhu Jeoba ha nunä testo ꞌne ho̱nse̱ xä thutsꞌi «Señor» (Zi Dähmu), «Dios» (Äjuä o Zi Dada). Nuꞌmu̱, ¿te di ja mꞌe̱di dä thutsꞌi ha nunä testo de rä Salmo 83:18? ¿Ho̱nse̱ «Zi Dähmu», «Äjuä», «Zi Dada» o Jeoba?

Ndunthi de nuꞌu̱ yä mfistꞌofo pe̱ꞌtsi rä Mäkä Tꞌofo, bi tꞌofo dende xa rä mu̱di ha rä idioma ebreo. ꞌNe ha Salmo 83:18 hutsꞌi nꞌa rä thuhu näꞌä di nꞌañꞌo de gatꞌho, ꞌne xä tꞌofo njaua יהוה (YHWH). De gä ñhämfo̱ xä ntradusi ngu Jehová o Yavé, ha de gä ñhähñu xä ntradusi ngu Jeoba. Pe, ¿ho̱nse̱ ha Salmo 83:18 hutsꞌi rä thuhu Äjuä? Hinä, ha näꞌä rä mu̱di Mäkä Tꞌofo de gä ebreo, ¡hutsꞌi kasi 7.000 yä mꞌiki rä thuhu Jeoba!

¿Hängu rä muui pe̱ꞌtsi rä thuhu Äjuä? Ma gä hanthu̱ näꞌä sadi bi ꞌñudi rä Hesu ngu nꞌa rä kꞌoi. Nunä sadi fädi ngu rä padrenuestro ꞌne fu̱di njaua: «Mä Zi Dadaꞌihe gi ꞌmu̱i mähetsꞌi, drä nsunda ri mäkä thuhu» (Mateo 6:9). Mꞌe̱fa de xki ꞌñudi nunä sadi, rä Hesu bi xatuäbi Äjuä njaua: «Mä Dadaꞌi, japi dä nsunda ri thuhu». ꞌNe Äjuä bi dädi dende mähetsꞌi ꞌne bi ꞌñenä: «Xa xtä japi xä nsunda, ꞌne gä japi dä nsunda mänꞌaki» (Juan 12:28, Ár ꞌRaꞌyo Nkohi Jö [RN]). Ja ngu di handihu̱, xa mähyoni dä fädi rä thuhu Äjuä. Nuꞌmu̱, ¿por hanja rꞌa yä traduktor hinxä hñutsꞌi rä thuhu Äjuä ha nuꞌu̱ yä Mäkä Tꞌofo di tradusi ꞌne ho̱nse̱ xä hñutsꞌi Zi Dähmu, Äjuä o Zi Dada?

Po yoho yä raso: 1) ndunthi mää ge mäpaya hingi fädi hanja mi mhämbäbi rä thuhu Äjuä mäyaꞌmu̱. Ngeꞌä rä idioma  ebreo himi tꞌofo ko yä letra a, e, i, o, u. Hänge po rängeꞌä, mäpaya ninꞌa rä jäꞌi hingi pädi hanja mi heti yä jäꞌi mäyaꞌmu̱ rä thuhu Äjuä ko nuya yä letra YHWH. Pe, ¿hage po geꞌä hingä ma gä ne gä no̱mbäbihu̱ rä thuhu Äjuä? Mäpaya, ninꞌa rä jäꞌi hingi pädi xä ñho hanja mi mhämbäbi rä thuhu rä Hesu, hingi fädi mu̱ nuꞌu̱ yä jäꞌi de rä siglo I, mi enä Yeshúa o Yehoshúa. Pe mäske njabu̱, po gatꞌho rä Xiꞌmhai yä jäꞌi hingi he̱gi de dä no̱mbäbi rä thuhu rä Hesu ha nuꞌu̱ yä idioma ñä. Njabu̱ ꞌnehe, mu̱ nuꞌi gi ma ha märꞌa yä hnini yabu̱, ma gi da ngue̱nda ge ri thuhu di ntꞌo̱de ꞌne di tꞌofo nꞌañꞌo ha märꞌa yä idioma. Mäske hindi pädihu̱ xä ñho hanja mi mhämbäbi mäyaꞌmu̱ rä thuhu Äjuä, hingä po geꞌä ma gä he̱gihu̱ de gä usabihu̱ rä thuhu.

Ma gä handihu̱ näꞌä raso 2) rꞌa yä jäꞌi häkuäbi rä thuhu Äjuä de nuꞌu̱ yä Mäkä Tꞌofo po nꞌa rä nzäi mi pe̱ꞌtsi yä judio. Ndunthi de geꞌu̱ mi kamfri ge hinxä ñho toꞌo xä mämbäbi rä thuhu Äjuä. Mi mbeni njabu̱ ngeꞌä hixki ntiende xä ñho nunä mhända: «Oxki ma gi no̱mbäbi rä thuhu ri Zi Dada Jeoba pa gi ꞌme̱tuäbi rä tꞌekꞌei, ngeꞌä Jeoba hingä ma dä zoogi nsinke dä kastiga näꞌä toꞌo dä ꞌme̱tuäbi rä tꞌekꞌei rä thuhu Jeoba» (Éxodo 20:7).

Mäjuäni ge nunä mhända di proibi toꞌo dä ꞌme̱tuäbi rä tꞌekꞌei rä thuhu Äjuä. Pe, hindi proibi toꞌo dä mämbäbi rä thuhu Äjuä ko rä tꞌekꞌei. Gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi bi yꞌofo yä Tꞌofo de gä Ebreo (o «Rä Ndäxjua Testamento») mi o̱de ꞌne mi ꞌmu̱i ja ngu mi mända näꞌä Ley bi uni Äjuä pa yä israelita de mäyaꞌmu̱. ¿Te bi me̱fi nuꞌu̱ yä yꞌofo ko rä thuhu Äjuä? Nuꞌu̱ yä jäꞌi njatꞌä mi mämbäbi rä thuhu Äjuä. Nuꞌu̱ bi yꞌofo rä thuhu Äjuä ha ndunthi yä salmo, pa njabu̱ mi tuhu nuꞌu̱ yä jäꞌi ora mi xo̱kämbeni Äjuä. Rä Zi Dada Jeoba asta bi mändabi nuꞌu̱ yä ꞌme̱go ge dä maꞌtuäbi rä thuhu, ꞌne nuꞌu̱ yä ꞌme̱go bi yꞌo̱de ꞌne geꞌä bi me̱fi (Joel 2:32; Hechos 2:21, RN). Njabu̱ ꞌnehe, yä kristianu de mäpaya hinte häkuäbi dä mämbäbi rä thuhu Äjuä ko rä tꞌekꞌei. Geꞌä di pädihu̱ ge bi me̱fi rä Hesu ꞌnehe (Juan 17:26, TNM).

Xa nꞌa rä däta tsꞌoki pe̱fi rꞌa yä traduktor, ngeꞌä xä hñäkuäbi rä thuhu Jeoba nuꞌmu̱ di tradusi rä Mäkä Tꞌofo, ꞌne ho̱nse̱ hutsꞌi Äjuä o Zi Dada. Näꞌä xä me̱fi japi yä jäꞌi dä mbeni ge Äjuä hinto dä za dä bädi te nguꞌä o ge xa xä ñhei toꞌo dä ntsixhui. Pe hingi njabu̱, rä Mäkä Tꞌofo di mbitagihu̱ gatꞌho pa gä pe̱ꞌtsihu̱ «nꞌa rä  hogä ntsitsꞌi ko Jeoba» (Salmo 25:14). ¿Gi pe̱ꞌtsi nꞌa ri amigo näꞌä xa gi ntsixhui? Mu̱ hingi pädi te rä thuhu, ¿dä za gi ꞌñenä ge xa mäjuäni ri amigo? Njabu̱ thogi ꞌnehe ko rä Zi Dada Jeoba. ¿Hanja dä za gä pe̱ꞌtsihu̱ nꞌa rä hogä ntsitsꞌi kongeꞌä, mu̱ nixi di pädihu̱ ge rä thuhu Jeoba? ꞌNehe, nuꞌu̱ yä jäꞌi hingi pädi ndaꞌä rä thuhu Äjuä, hinxä zo̱ho̱ xä bädi gatꞌho näꞌä di signifika näꞌä mäkä thuhuꞌä. ¿Te di signifika näꞌä thuhu Jeoba?

Äjuä bi xipäbi nꞌa rä hogä ꞌme̱go mi rä thuhu Moises, te di signifika näꞌä thuhuꞌä. Nuꞌmu̱ Moises bi ñꞌani de rä thuhu Äjuä, Jeoba bi dädi: «Nuga ma gä tso̱ho̱ gä nja ngu go gä huahni gä nja» (Éxodo 3:14). O ja ngu mää näꞌä rä Mäkä Tꞌofo bi tradusi Rotherham: «Ma gä Tso̱ho̱ gä Nja näꞌä go di ne». Ja ngu di handihu̱, mu̱ di ja mꞌe̱di, Jeoba dä za dä zo̱ho̱ dä nja gatꞌho näꞌä go dä ne, pa dä kumpli gatꞌho näꞌä xä mää. ꞌNehe dä za dä japi dä thogi näꞌä go dä ne ko gatꞌho näꞌä xä hyoki ꞌne njabu̱ dä kumpli gatꞌho näꞌä di mbeni dä me̱fi.

Mu̱ di jahmä ri tsꞌe̱di pa dä za gi tso̱ho̱ gi nja näꞌä go gi ne, ¿te gi pe̱fi po nuꞌu̱ ri amigo? Mu̱ nꞌa de geꞌu̱ dä ñheni ntsꞌe̱di, ¿hänge nguntꞌä gi mediko pa gi yꞌo̱the? Mu̱ mä nꞌa ri amigo dä ꞌme̱di ndunthi rä bojä, ¿hänge nguntꞌä gi nriko pa gi fatsꞌi? Pe di pädihu̱ ge tanto nuꞌi ꞌne nuga hindi pe̱ꞌtsihu̱ rä tsꞌe̱di pa gä tso̱ho̱ gä njahu̱ näꞌä go gä nehu̱. Pe entremas gi nxadi rä Mäkä Tꞌofo, ma gi da ngue̱nda ge rä Zi Dada Jeoba dä za dä zo̱ho̱ dä nja, gatꞌho näꞌä di ja mꞌe̱di pa dä kumpli gatꞌho yä promesa. Jeoba xa di ho dä usa rä tsꞌe̱di pa dä matsꞌi gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi di mädi ꞌne pe̱päbiꞌä (2 Crónicas 16:9). Pe nuꞌu̱ yä jäꞌi hingi pädi ge Äjuä rä thuhu Jeoba, nunka ma dä zo̱ho̱ dä bädi toꞌoꞌä ꞌne te nguꞌä rä mꞌu̱i.

Ja ngu ya dä hanthu̱, mähyoni dä nheki rä thuhu rä Zi Dada Jeoba ha rä Mäkä Tꞌofo. Mu̱ di pädihu̱ te di signifika rä thuhu Jeoba ꞌne gä usabihu̱ pa gä xo̱kämbenihu̱, geꞌä ma dä maxkägihu̱ ndunthi pa gä kuatꞌihu̱ ko mä Zi Dadahu̱ Jeoba. *