¿TE BI ehe ha ri mfeni nuꞌmu̱ gi o̱de rä noya alma ꞌne espiritu? Ndunthi yä jäꞌi kamfri ge nunä rä noya ne dä mää, ge ja nꞌa rä tꞌo̱tꞌe mbo de gekhu̱ näꞌä hindä za gä handihu̱ ꞌne ge nunka tu. Yä jäꞌi di mbeni ge nuꞌmu̱ di tuhu̱, nunä rä tꞌo̱tꞌe po̱ni de mä ndoyꞌohu̱ ꞌne bi sigi bi ꞌmu̱i ha mä nꞌa rä luga. Koꞌmu̱ nunä rä ntꞌudi xa xä nxani, yä jäꞌi di japäbi xä ñhei dä gamfri ge ha rä Mäkä Tꞌofo himbä ꞌñehe nunä ntꞌudi. Nuꞌmu̱, ¿te udi rä Mäkä Tꞌofo ge di signifika nuya yä noya alma ꞌne espiritu?

Ma gä handihu̱ te di signifika rä noya «alma». Ja ngu di pädihu̱, ha näꞌä rä mu̱di Mäkä Tꞌofo, kasi gatꞌho bi tꞌofo ha rä idioma ebreo ꞌne griego. Nuꞌmu̱ nuꞌu̱ yä yꞌofo de rä Mäkä Tꞌofo bi no̱ni rä noya alma, bi usa rä noya néfesch de rä idioma ebreo ꞌne psykjé de rä idioma griego. Nuya yoho yä noya hutsꞌi thogi 800 yä mꞌiki ha rꞌa yä testo de rä Mäkä Tꞌofo rä Traducción del Nuevo Mundo o ha rꞌa de nuꞌu̱ yä nota pe̱ꞌtsi. Rä Mäkä Tꞌofo di usa rä noya «alma» o «yä alma» nuꞌmu̱ no̱ni 1) yä jäꞌi, 2) yä zuꞌue o 3) näꞌä rä te pe̱ꞌtsi tanto yä jäꞌi ꞌne yä zuꞌue. Ma gä handihu̱ rꞌa yä testo de rä Mäkä Tꞌofo nuꞌu̱ udi ge njabu̱.

Yä jäꞌi. Ha rä Mäkä Tꞌofo enä: «Ha nuꞌu̱ yä pa rä Noe [...], ho̱nse̱ hñäto yä alma bi bongi de rä nzo̱the» (1 Pedro 3:20, TNM). Ja ngu di handihu̱, nunä testo embäbi «yä alma» tanto Noe, rä ꞌme̱hñä, nuꞌu̱ hñuu yä tꞌu̱ ꞌne nuꞌu̱ hñuu yä tsꞌihue̱. ꞌNehe, ha Éxodo 16:16 bi mhändabi yä israelita ge xä muntsꞌi rä mänä «ja ngu rä ndunthi nuꞌu̱ yä jäꞌi [o «alma», nota]» mi ꞌmu̱i ha yä ngu kada nꞌa de geꞌu̱. Hää, yä israelita ma xä mede hängu nuꞌu̱ yä jäꞌi mi ꞌmu̱i ha yä familia, ꞌne geꞌä rä ndunthi rä mänä ma xä muntsꞌi. ꞌNehe ha nuꞌu̱ yä nota pe̱ꞌtsi nuya yä testo ngu Génesis 46:18; Josué 11:11; Hechos 27:37, TNM ꞌne Romanos 13:1, TNM, hutsꞌi «alma» o «yä alma» nuꞌmu̱ no̱ni yä jäꞌi.

 Yä zuꞌue. Nuꞌmu̱ rä Mäkä Tꞌofo mää hanja bi thoki gatꞌho yä tꞌo̱tꞌe, xikägihu̱ ge «Äjuä bi ꞌñenä: “Dä xändi ha yä dehe xi ndunthi yä huä nuꞌu̱ te [«alma», nota], ꞌne dä ñhatsꞌi yä tsꞌintsꞌu̱ mäñä de rä hai, dä ñhatsꞌi mäñä habu̱ di ntu̱ngi mähetsꞌi”. ꞌNe Äjuä bi ꞌñenä: “Dä uni rä xiꞌmhai yä zuꞌue nuꞌu̱ te [«alma», nota] ꞌne ja ngu kada nꞌa yä klase, yä zuꞌue nuꞌu̱ yä mänxo ꞌne nuꞌu̱ yä zuꞌue di gu̱tꞌi yä ndoyꞌo ꞌne nuꞌu̱ yä mbängä zuꞌue ja ngu kada nꞌa yä klase”. ꞌNe bi zo̱ho̱ bi njabu̱» (Génesis 1:20, 24). Ha nuya yä testo tꞌembäbi «alma» nuꞌu̱ yä huä, yä mänxo zuꞌue ꞌne yä mbängä zuꞌue. ꞌNehe, ha nuꞌu̱ yä nota pe̱ꞌtsi nuya yä testo ngu Génesis 9:10; Levítico 11:46 ꞌne Números 31:28 tꞌembäbi «alma» yä tsꞌintsꞌu̱ ꞌne nuꞌu̱ märꞌa yä zuꞌue.

Rä te nꞌa rä jäꞌi. Rꞌabu̱, rä Mäkä Tꞌofo embäbi «alma» nuꞌu̱ yä te yä jäꞌi. Ja ngu nuꞌmu̱ Jeoba bi ꞌñembäbi Moises: «Xä du gatꞌho nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ mi hoñꞌäꞌi pa xä hyoꞌi [«mi honi ri alma», nota]» (Éxodo 4:19). ¿Te mi honi nuꞌu̱ yä nkontra Moises? Nuꞌu̱ mi honi rä Moises pa xä hñäkuäbi rä te. Ma gä handihu̱ ꞌnehe näꞌä bi mää rä Hesu: «Nuga go gekägi drä hogä mayꞌo, ngeꞌä nꞌa rä hogä mayꞌo dä ungä rä te [«alma», nota] po ränge yä de̱ti» (Juan 10:11, TNM). Hää, rä Hesu bi uni rä alma o rä te pa bi ñäni yä mexiꞌmhai. Ha nuꞌu̱ yä testo dä handihu̱, udi xä ñho ge rä noya «alma» geꞌä mähye̱gi ko rä te. ꞌNehe dä za gi tini märꞌa yä testo o nota habu̱ di usa rä noya «alma» o «yä alma», ngu 1 Reyes 17:17-23; Mateo 10:39, TNM; Juan 15:13, TNM ꞌne Hechos 20:10, TNM.

Mu̱ gi sigi gi nxadi rä Noya Äjuä, hinte mä testo ma gi tini habu̱ udi ge rä «alma» hingi tu o ge ꞌmu̱i pa nzäntho. Pe rä Mäkä Tꞌofo hää udi ge rä alma tu (Ezequiel 18:4, 20). Nubye̱ di ntiendehu̱ por hanja rä Mäkä Tꞌofo embäbi «alma xä du» rä ndoyꞌo nꞌa rä jäꞌi näꞌä ya otho rä te (Levítico 21:11, nota).

Nubye̱ ma gä handihu̱ hanja di usa rä Mäkä Tꞌofo rä noya «espiritu». Rꞌa yä jäꞌi kamfri ge rä «espiritu» mähye̱gi ko rä «alma». Pe hingi njabu̱. Rä Mäkä Tꞌofo udi xä ñho ge  rä «espiritu» hingä mähye̱gi ko rä «alma». ¿Por hanja hingä mähye̱gi?

Nuꞌmu̱ nuꞌu̱ yä yꞌofo de rä Mäkä Tꞌofo bi no̱ni rä espiritu, bi usa rä noya rúaj de rä idioma ebreo ꞌne pnéuma de rä idioma griego. Rä Mäkä Tꞌofo udi xä ñho te ri bo̱ni nuya yoho yä noya. Ja ngu ha Salmo 104:29, näꞌä toꞌo bi yꞌofo nunä Salmo bi ꞌñembäbi Jeoba: «Mu̱ nuꞌi [Jeoba] gi hñäkuäbi yä espiritu [rúaj], nuꞌu̱ dä du ꞌne dä mengi ha rä fonthai». ꞌNehe, rä Mäkä Tꞌofo mää: «Rä ndoyꞌo nsinke rä espiritu [pnéuma] xä du» (Santiago 2:26, TNM). Nuya yä testo udi xä ñho ge rä espiritu go geꞌä näꞌä rä tsꞌe̱di di umbäbi rä te mä ndoyꞌohu̱, ꞌne nsinke näꞌä rä tsꞌe̱diꞌä, mä ndoyꞌohu̱ dä du. Hänge nuꞌmu̱ rä Mäkä Tꞌofo no̱ni rä noya rúaj hingä ho̱nse̱ di tradusi ngu «espiritu», ꞌnehe di tradusi ngu «tsꞌe̱di» o näꞌä tsꞌe̱di uni rä te. De näꞌä Däta däyꞌe de yä pa rä Noe, Äjuä bi ꞌñenä: «Ma gä pe̱hni nꞌa rä däta däyꞌe ha rä xiꞌmhai pa gä huati gatꞌho nuꞌu̱ yä ngo̱ pe̱ꞌtsi näꞌä tsꞌe̱di [rúaj] uni rä te» (Génesis 6:17; 7:15, 22). Ja ngu di handihu̱, rä «espiritu», näꞌä nꞌa rä tsꞌe̱di näꞌä hindi nheki; pe geꞌä umbäbi yä te yä jäꞌi ꞌne yä zuꞌue.

Rä alma ꞌne rä espiritu hingä mähye̱gi. Mä ndoyꞌohu̱ di japäbi mꞌe̱di rä espiritu pa dä nja mä tehu̱, ja ngu nꞌa rä radio di japäbi mꞌe̱di gä u̱ꞌtuäbihu̱ yä pila o gä konektahu̱ ha rä ñotꞌi pa dä nzo̱o̱. Pe, ¿te dä thogi nuꞌmu̱ gä häkuäbihu̱ yä pila o gä deskonektahu̱ de rä ñotꞌi? Näꞌä rä radio dä huetꞌi. Njabu̱ ꞌnehe, rä espiritu geꞌä rä tsꞌe̱di di umbäbi rä te mä ndoyꞌohu̱. Rä espiritu nja ngu rä ñotꞌi, ho̱nse̱ nꞌa rä tsꞌe̱di näꞌä hinte tsa ha nixi hinte di mbeni. Pe nuꞌmu̱ mä ndoyꞌohu̱ ya hingi pe̱ꞌtsi nunä espiritu o nunä tsꞌe̱di uni rä te, thogi näꞌä bi mää rä salmista: “Tu ꞌne pengi ha rä fonthai”.

 Ha Eclesiastés 12:7 enä ge nuꞌmu̱ tu nꞌa rä jäꞌi, «rä fonthai [o rä ndoyꞌo näꞌä jäꞌi] pengi ha rä hai ja ngu mi nja, ꞌne näꞌä espiritu pengi ko näꞌä xa mäjuäni Äjuä, näꞌä toꞌo bi uni». Nuꞌmu̱ tu nꞌa rä jäꞌi, rä ndoyꞌo pengi ha rä hai, de habu̱ xpi ꞌñehe. Pe rä espiritu o näꞌä tsꞌe̱di uni rä te, pengi ko Äjuä, näꞌä toꞌo xä uni (Job 34:14, 15; Salmo 36:9). Pe kongehnä hindi signifika ge näꞌä espiritu o tsꞌe̱di uni rä te, pengi asta mähetsꞌi ko Äjuä. Di signifika, ge nuꞌmu̱ tu nꞌa rä jäꞌi, go rä Zi Dada Jeoba pädi mu̱ dä umbäbi mänꞌaki rä te o hinä. Dä za gä eñhu̱ ge rä te näꞌä jäꞌi, kohi ha yä yꞌe̱ Äjuä. Ho̱nse̱ rä Zi Dada Jeoba ko näꞌä rä tsꞌe̱di pe̱ꞌtsi, dä za dä umbäbi nꞌa rä jäꞌi rä espiritu, o näꞌä tsꞌe̱di uni rä te, pa dä za dä mꞌu̱i mänꞌaki.

¡Hängu hubgä mä mu̱ihu̱ gä pädihu̱ ge Äjuä ma dä umbäbi yä te mänꞌaki «nuꞌu̱ toꞌo gatꞌho xä du»! (Juan 5:28, 29.) Nuꞌmu̱ xti zo̱ho̱ rä ora pa dä gu̱tsꞌi nuꞌu̱ yä jäꞌi xä du, rä Zi Dada Jeoba ma dä umbäbi nꞌa rä rꞌayꞌo ndoyꞌo ꞌne ma dä umbi rä espiritu, o näꞌä tsꞌe̱di uni rä te pa dä za dä mꞌu̱i mänꞌaki. ¡Hängu rä johya ma gä pe̱ꞌtsihu̱!

Mu̱ gi ne gi pädi mä nꞌa tu̱i hanja di usa rä Mäkä Tꞌofo yä noya «alma» ꞌne «espiritu», hyandi rä foyeto ¿Qué nos sucede cuando morimos?, ꞌne rä mfistꞌofo Razonamiento a partir de las Escrituras, ha nuꞌu̱ yä nxii 32-36 ꞌne 136-140. Nuya yä he̱ꞌmi go xä hyoki yä testigo rä Jeoba.