1. ¿Te ne dä me̱fi yä dada ko yä zi bätsi?

 DADAHU̱, di pädihe xä ñho ge nuꞌähu̱ gi nehu̱ gi fatsꞌihu̱ ri zi bätsihu̱ pa dä zo̱ho̱ dä bädi ꞌne dä mädi rä Zi Dada Jeoba. Koꞌmu̱ rä Zi Dada Jeoba hingi tsa gä handihu̱, ¿hanja dä za gi fatsꞌi ri zi bätsi pa dä hyandi ge xa mäjuäni ꞌmu̱i rä Zi Dada Jeoba, ꞌne pa dä za dä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi Kongeꞌä? (Sant. 4:8).

2. ¿Hanja dä za yä dada dä ꞌñuti yä zi bätsi toꞌo rä Zi Dada Jeoba ꞌne tenguꞌä rä mꞌu̱i?

² Pa dä matsꞌi yä dada yä zi bätsi dä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba, mähyoni ge dä nxadi rä Biblia kongeꞌu̱ (2 Tim. 3:14-17). ¿Pe gi pädi? Rä Biblia udi ge ja mä nꞌa rä forma hanja yä bätsi dä za dä bädi de rä Zi Dada Jeoba. Ha rä mfistꞌofo Proverbios, mää de nꞌa rä dada näꞌä bembäbi rä tꞌu̱ ge nunka di debe dä pumfri dä hyandi gatꞌho näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba pa dä beni tengu rä mꞌu̱i (Prov. 3:19-21). Ma gä handihu̱ hanja yä dada dä za dä usa näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba pa dä ꞌñuti yä zi bätsi de Geꞌä.

3. ¿Te mä mfatsꞌi di debe dä umbäbi yä dada yä zi bätsi?

³ Rä Biblia enä: «Desde nuꞌmu̱ Äjuä bi hyokä rä xiꞌmhai, desde geꞌmu̱, Äjuä bi ꞌñutuäbiꞌu̱ tengu rä mꞌu̱iꞌä. Gatꞌho nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe di nheki, geꞌu̱ utuäbi yä jäꞌi tengu rä mꞌu̱i Äjuä» (Rom. 1: 20). Dadahu̱, ¿hänge xa gi tinihu̱ rä johya ora gi yꞌohu̱ ha nꞌa rä zi mbonthi o ha nꞌa rä zi campo ko ri zi bätsihu̱? Nde, probechahu̱ pa gi ꞌñutihu̱ ri zi bätsihu̱ hanja nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe gi handihu̱, xikägihu̱ ndunthi de tengu rä mꞌu̱i rä Zi Dada Jeoba. Ma gä handihu̱ te mä ejemplo bi zoogi rä Hesu ꞌne te dä za dä bädi yä dada de geꞌä.

4. ¿Hanja bi usa rä Hesu näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba pa bi ꞌñuti nuꞌu̱ yä de̱ni? (Lucas 12:24, 27-30).

⁴ Ma gä handihu̱ hanja rä Hesu bi usa näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba pa bi umbäbi yä ntꞌudi ꞌne yä tsꞌofo nuꞌu̱ yä de̱ni. Nꞌa rä pa, bi ꞌñembäbi nuꞌu̱ yä de̱ni ge dä hyandi nuꞌu̱ yä kaa ꞌne yä lirio (hñeti Lucas 12:24, 27-30). Rä Hesu xä za xä no̱ni cualquiera rä tsꞌintsꞌu̱ o cualquiera rä do̱ni. Pe rä Hesu bi huahni nꞌa rä tsꞌintsꞌu̱ ꞌne nꞌa rä do̱ni näꞌä mi konose xä ñho nuꞌu̱ yä de̱ni. Zäi ge rä Hesu asta bi ꞌñudi ko rä yꞌe̱ nuꞌu̱ yä kaa ꞌne nuꞌu̱ yä lirio, pa bi ꞌñuti nuꞌu̱ yä de̱ni hängu rä ñhojäꞌi rä Zi Dada Jeoba. Njabu̱ bi matsꞌi pa bi hyandi ge mu̱ Jeoba di jamäsu yä kaa ꞌne yä lirio, ꞌnehe ma dä umbäbi te dä hyee ꞌne te dä zi nuꞌu̱ yä amigo.

5. ¿Te dä za gi pe̱fi pa njabu̱ gi tso̱mbäbi ha yä koraso nuꞌu̱ ri zi bätsi ora gi uti de rä Zi Dada Jeoba?

⁵ Dada o nänä, ¿hanja dä za gi de̱mbäbi rä ejemplo rä Hesu ora gi uti ri zi bätsi? Dä za gi fu̱di gi xipäbi te mä planta o te mä zi zuꞌue mänꞌa xa gi hoge ꞌne por hanja. ꞌNepu̱ dä za gi probecha pa gi xipäbi te utꞌäꞌi de rä Zi Dada Jeoba. Mꞌe̱fa, dä za gi yꞌambäbibye̱ te mä zuꞌue o te mä planta di hoꞌä. Mu̱ gi usa nuꞌu̱ yä planta o nuꞌu̱ yä zuꞌue di ho ri bätsi pa gi ꞌñuti de rä Zi Dada Jeoba, gi nuhmä ge mänꞌa ma gi tso̱mbäbi ha yä koraso ora gi uti de Geꞌä.

6. ¿Te dä za gä pädihu̱ de rä mämä rä ku Christopher?

⁶ Pe hindi signifika ge yä dada pe̱ꞌtsi te dä ꞌueke ndunthi rä tiempo pa dä imbestiga kada nꞌa rä zuꞌue o kada nꞌa rä planta. Rä Hesu himbi mfada nuꞌu̱ yä de̱ni ko ndunthi rä imformäsio de hanja mi ñuni nuꞌu̱ yä kaa o de te gatꞌho mi ñꞌoui nuꞌu̱ yä lirio pa dä za dä te. Njabu̱ ꞌnehe, mäske nuꞌu̱ ri zi bätsi xa di ho dä bädi de yä planta ꞌne de yä zuꞌue, hindi ja mꞌe̱di gi esplikabi xa ndunthi. Rꞌabu̱ dä za gi usa ho̱nse̱ nꞌa rä ntꞌani pa dä za gi ꞌñuti de rä Zi Dada Jeoba. Por ejemplo, nꞌa rä zi ku rä thuhu Christopher enä: «Di beni ge mä mämä mi honi rä oportunida pa dä ꞌñutkägihe de rä Zi Dada Jeoba. Ora ndi handihe nꞌa rä tꞌo̱ho̱, näꞌä mi engägihe: “Nuyu̱ yä tꞌo̱ho̱ xi yä däta ꞌne xi mähotho, ¿hänge joꞌo mä nꞌa rä zidada ngu rä Zi Dada Jeoba?”. O nuꞌmu̱ ndi yꞌohe ha nꞌa rä ndehe, mi engägihe: “Hyandihu̱ hängu rä tsꞌe̱di pe̱ꞌtsi nuyu̱ yä dehe”. ꞌNepu̱ mi angägihe: “¿Dä za gi imäjinähu̱ hängu rä tsꞌe̱di pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba?”». Christopher enä: «Mäske nꞌa zi tu̱i näꞌä mi xikägihe, mi jakägihe gä ntso̱ꞌmihe».

7. ¿Te dä za gi pe̱fi pa njabu̱ gi ꞌñuti ri bätsi dä bädi dä hyandi näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba?

⁷ Ngu ri te nuꞌu̱ ri zi bätsi, dä za gi ꞌñuti dä hyandi gatꞌho näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba pa mänꞌa dä konose tenguꞌä rä mꞌu̱i. Dä za gi no̱ni näꞌä gi handi de nꞌa rä planta, nꞌa rä zuꞌue, ꞌne dä za gi yꞌambäbi ri bätsi: «Xi nunä, ¿te utꞌäꞌi de rä Zi Dada Jeoba?». Zäi ge ma dä sorprendeꞌi ora gi yꞌo̱de te di mbeni (Mat. 21:16).

8. Ha rä hnini Israel de mäyaꞌmu̱, ¿te mi tsa dä me̱fi yä dada ora mi yꞌo rä ꞌñuu ko yä zi bätsi?

⁸ Ha rä hnini Israel de mäyaꞌmu̱, Jeoba bi mhändabi yä dada dä ꞌñuti yä zi bätsi nuꞌmu̱ mi «ñꞌoui ha rä ꞌñuu» (Deut. 11:19). Ha nuꞌu̱ yä ꞌñuu mi ja ha rä hnini Israel, mi ja rꞌa nꞌañꞌo yä zuꞌue ꞌne yä do̱ni. Hänge yä dada nzäntho mi  tsa dä probecha pa dä ꞌñuti yä zi bätsi näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba. Ma gä handihu̱ te xä me̱fi rꞌa yä dada mäpaya.

9. ¿Te dä za gä pädihu̱ de yä zi nju Punitha ꞌne Katya?

⁹ Ha rä dähni India nꞌa rä nänä rä thuhu Punitha, enä: «Nuje di ꞌmu̱ihe ha nꞌa rä hnini. Pe ora di pahe di kꞌäꞌtsihe mä familiahe ha rä pueblo, di probechahe rä oportunida pa gä utihe mä bätsihe gatꞌho näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba. Koꞌmu̱ ha rä hnini habu̱ di ꞌmu̱ihe ꞌmu̱ ndunthi yä jäꞌi ꞌne yꞌo ndunthi yä karro, di handihe ge mä bätsihe nguntꞌä di ntiende ꞌne di balora ora handi näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba». Dadahu̱, ora gi tsitsꞌihu̱ ri zi bätsihu̱ ha nꞌa rä campo o habu̱ ja yä planta ꞌne yä zuꞌue pa gi ꞌñutihu̱ näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba; zäi ge nuꞌu̱ nunka ma dä pumfri. Katya —nꞌa rä zi nju de rä dähni Moldavia— enä: «Di beni ꞌne ꞌñenä ja mä ndee nuꞌmu̱ nuꞌu̱ mä dada mi tsixkägihe ha rä campo. Hängu di umbäbi njamädi, ngeꞌä dende ndi notsi bi ꞌñutkägi hanja di debe gä mꞌai ꞌne gä handi gatꞌho näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba pa mänꞌa gä konose tenguꞌä».

10. Mäske ꞌmu̱i ha nꞌa rä hnini yä dada ko yä zi bätsi, ¿te dä za dä me̱fi pa dä ꞌñuti de rä Zi Dada Jeoba? (Hyandi rä rekuadro « Yä mfatsꞌi nuꞌu̱ dä za dä usa yä dada»).

¹⁰ ¿Pe xiꞌmu̱ gi ꞌmu̱i ha nꞌa rä hnini ꞌne xä mädi gi ma ha nꞌa rä campo habu̱ ja yä planta ꞌne yä zuꞌue? Amol —nꞌa rä ku de rä dähni India— enä: «Habu̱ di ꞌmu̱i, yä dada pe̱ꞌtsi te dä mpe̱fi ndunthi ꞌne xa xä mädi toꞌo dä ma ha nꞌa rä campo». Pe dende ha nꞌa rä bentanä o ha nꞌa rä tꞌu̱kä parke o jardin, dä za gä handihu̱ nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe xä hyoki rä Zi Dada Jeoba. Dadahu̱, mu̱ gi yꞌo̱tꞌehu̱ ntsꞌe̱di, ꞌnehe ma gi tinihu̱ nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe dä za dä ꞌñuti de rä Zi Dada Jeoba nuꞌu̱ ri bätsihu̱ (Sal. 104:24). Habu̱räza di tinihu̱ yä zi tsꞌintsꞌu̱, yä zi zuꞌue, yä planta, ꞌne märꞌa yä tꞌo̱tꞌe mähotho. Karina —nꞌa rä zi nju de rä dähni Alemania— enä: «Mä mämä xa di ho yä do̱ni. Di beni ge nuꞌmu̱ ndrä tꞌu̱kä  nxutsi, ndi po̱nihe rä pasea ꞌne mi ho dä ꞌñutkägihe nuꞌu̱ yä zi do̱ni ndi tinihe ha rä ꞌñuu». Dadahu̱, ꞌnehe dä za gi usahu̱ nuꞌu̱ yä bideo ꞌne nuꞌu̱ yä he̱ꞌmi pa gi ꞌñutihu̱ ri zi bätsihu̱ näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba. Hindi mporta habu̱ gi ꞌmu̱ihu̱, dä za gi fatsꞌihu̱ ri zi bätsihu̱ dä bädi dä hyandi nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe mähotho xä hyoki rä Zi Dada Jeoba. Nubye̱, ma gä handihu̱ ngu te mä mꞌu̱i pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba nuꞌu̱ mähyoni gi xipäbihu̱ ri zi bätsihu̱ pa mänꞌa dä konose xä ñho.

11. ¿Te dä za dä me̱fi yä dada pa dä ꞌñuti yä bätsi hängu di mäkägihu̱ rä Zi Dada Jeoba?

¹¹ Pa gi fatsꞌi ri zi bätsi dä hyandi hängu rä mhäte pe̱skägihu̱ rä Zi Dada Jeoba, dä za gi ꞌñuti nꞌa rä zi zuꞌue näꞌä di su yä zi bätsi (Mat. 23:37). ꞌNehe dä za gi ꞌñuti hanja ja rꞌa nꞌañꞌo yä planta, yä fruta, ꞌne hanja xa di nheki mähotho. Karina, näꞌä rä zi nju ya dä no̱nihu̱ enä: «Nuꞌmu̱ ndi po̱nihe ꞌne ndi yꞌohe ha nꞌa rä ꞌñuu, mä mämä asta dä mꞌai ꞌne mi utkägi hanja ja rꞌa nꞌañꞌo yä zi do̱ni nuꞌu̱ xa mähotho, ꞌne udi rä mhäte rä Zi Dada Jeoba. Mäske ya xä thogi ndunthi yä je̱ya, tobe xa di ho gä handi hanja ja rꞌa nꞌañꞌo yä zi do̱ni ꞌne xa mähotho yä kolo ꞌne yä forma. Geꞌä bengägi hängu di mäkägihu̱ rä Zi Dada Jeoba».

12. ¿Te dä za dä me̱fi yä dada pa dä ꞌñuti yä zi bätsi hängu rä mfädi pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba? (Salmo 139:14; hyandi ꞌnehe rä foto).

¹² Fatsꞌi ri zi bätsi dä hyandi hängu rä mfädi pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba ꞌne ge mänꞌa ja rä mfädiꞌä ke gekhu̱ (Rom. 11:33). Por ejemplo, dä za gi esplikabi hanja rä dehe di mpu̱ngä gui ꞌne tutsꞌi rä nthähi pa dä tso̱ni ha märꞌa yä luga (Job 38:36, 37). ꞌNehe, dä za gi esplikabi hanja rä Zi Dada Jeoba bi hyoki xa mähotho mä ndoyꞌohu̱ (hñeti Salmo 139:14). Hyandi te bi me̱fi nꞌa rä dada rä thuhu Vladimir. Näꞌä enä: «Nꞌa rä pa, mä bätsihe bi dagi ko rä bicicleta ꞌne bi ko̱xkä rä ua. Mi thogi rꞌa yä pa, bi njotꞌi habu̱ xki ko̱xke. Mä zi ꞌme̱hñä ꞌne nuga, dä utihe näꞌä mä zi bätsihe hanja rä Zi Dada Jeoba, bi hyokä mä ngo̱hu̱ pa dä ñänise̱ ꞌne dä njotꞌi. ꞌNehe dä xipäbihe ge dä hyandi hanja hingi thogi njabu̱ ko nuꞌu̱ yä kosa xä hyoki yä jäꞌi. Por ejemplo ora di tsꞌoki nꞌa rä karro o di pe̱tꞌi, hingi hogise̱. Dä handihe ge mä zi  bätsihe bi ntiende xä ñho hängu rä mfädi pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba».

13. ¿Te dä za dä me̱fi yä dada pa njabu̱ dä ꞌñuti yä zi bätsi hängu rä tsꞌe̱di pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba? (Isaías 40:26).

¹³ Rä Zi Dada Jeoba di mbitagihu̱ gä no̱ꞌtsehu̱ mähetsꞌi ꞌne gä handihu̱ hängu rä tsꞌe̱di pe̱ꞌtsi ora di handihu̱ hanja yä tso̱o̱, rä zänä, rä Hyadi, kada nꞌa de gehyu̱ pe̱ꞌtsi nꞌa rä luga ha mähetsꞌi ꞌne hingi tagi (hñeti Isaías 40:26). Dadahu̱, ꞌnehe dä za gi animäbihu̱ ri zi bätsihu̱ dä no̱ꞌtse mähetsꞌi ꞌne dä xiꞌähu̱ te di mbeni. Tingting —nꞌa rä zi nju rä mengu Taiwán— beni näꞌä bi thogi nuꞌmu̱ mrä tꞌu̱kä nxutsi. Enä: «Nꞌa rä pa, mä mämä ꞌne nuga dä po̱nihe de rä hnini ꞌne dä ma dä oxihe ha nꞌa rä campo. Bi za dä handihe nuꞌu̱ yä tso̱o̱ ja mähetsꞌi. Ha näꞌä rä tiempoꞌä, xa ndi ñhantꞌmee xä xuñha ha rä skuela ꞌne ndi tsu gä fayabi rä Zi Dada Jeoba. Mä mämä bi ꞌñengägi ge mu̱ rä Zi Dada Jeoba xki usa rä tsꞌe̱di pa dä hyoki gatꞌho yä tso̱o̱, ꞌnehe ma xä usa rä tsꞌe̱di pa xä maxkägi hingä fayabi. Dende geꞌmu̱, mänꞌa dä ne dä konose rä Zi Dada Jeoba ꞌne dä desidi gä pe̱päbi dä thogiꞌä dä thogi».

14. ¿Te dä za dä me̱fi yä dada pa dä ꞌñuti yä zi bätsi ge rä Zi Dada Jeoba näꞌä di ho dä johya?

¹⁴ Näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba udi ge näꞌä di ho dä johya. Yä bämhñä xä hyandi ge kasi gatꞌho yä zi zuꞌue di ho dä ñꞌeni; asta yä zi tsꞌintsꞌu̱ ꞌne yä peskado (Job 40:20). Yä bätsi xa di johya ꞌne di diberti ora handi nꞌa rä zi mixi o nꞌa rä zi tsatꞌyo ñꞌeni. Ora thogi njabu̱, dä za gi probecha pa gi bembäbi nuꞌu̱ ri zi bätsi ge di pe̱päbihu̱ nꞌa rä Zi Dada näꞌä di ho dä johya (1 Tim. 1:11).

15. ¿Te dä za dä me̱fi yä dada pa dä bädi te mä xuñha di ñhandui yä bätsi o te tupäbiyämu̱i? (Proverbios 20:5; hyandi ꞌnehe rä foto).

¹⁵ Rꞌabu̱ yä dada japäbi xä ñhei dä bädi te mä xuñha di ñhandui yä zi bätsi. Mu̱ gi thogi njabu̱, ¿te dä za dä maxꞌäꞌi pa gi pädi te tupäbi yä mu̱i nuꞌu̱ ri zi bätsi? (Hñeti Proverbios 20:5). Rꞌa yä dada xä hyandi ge hingi japäbi xä ñhei dä mplatika ko yä zi bätsi ora po̱ni ha nꞌa rä campo pa dä pasea. Ngeꞌä ha nꞌa rä campo hinto di mfada, ꞌne yä dada mänꞌa dä za dä  mplatikaui yä zi bätsi. Masahiko —nꞌa rä dada näꞌä rä mengu de rä dähni Taiwán— enä: «Ora di pahe ko mä zi bätsihe ha nꞌa rä campo, ha nꞌa rä tꞌo̱ho̱, o ha rä ñäni rä ndehe —koꞌmu̱ hindi yꞌohe de gä so̱ni— mänꞌa hingi jakägihe xä ñhei gä ñähe kongeꞌu̱ ꞌne gä handihe te di mbeni ꞌne te di senti». Katya, näꞌä rä zi nju dä no̱nihu̱ ha rä parrafo 9 enä: «Nuꞌmu̱ ndi po̱ni de rä skuela mä mämä mi tsixkägi ha nꞌa rä parke xa mähotho. Ora ndi paseaheni, himi jakägi xä ñhei gä pete te mä xuñha ndi pe̱ꞌtsi ha rä skuela o te mi tupkämämu̱i».

16. ¿Hanja dä za yä familia dä probecha nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe mähotho xä hyoki rä Zi Dada Jeoba?

¹⁶ Ora yä familia di pasea habu̱ ja yä planta, yä zi zuꞌue o pa ha nꞌa rä campo, pe̱ꞌtsi rä oportunida de dä ntsaya ꞌne dä diberti mähye̱gi. Geꞌä japi dä te näꞌä rä mhäte ꞌne näꞌä rä ntsitsꞌi pe̱ꞌtsi yä familia. Rä Mäkä Tꞌofo enä ge pa gatꞌho ja nꞌa rä tiempo. Nꞌa rä tiempo pa gä nthedehu̱ ꞌne nꞌa rä tiempo pa gä nsagihu̱ (Ecl. 3:1, 4). Rä Zi Dada Jeoba xä hyoki yä luga xa mähotho habu̱ dä za gä dibertihu̱. Rꞌa yä familia di ho dä ma ha nꞌa rä campo, ha nꞌa rä tꞌo̱ho̱, o ha rä ndehe. Yä bätsi xa di ho dä ñꞌeni ꞌne dä diberti ha nꞌa rä parke habu̱ handi yä zi zuꞌue, yä planta, yä mothe o rä ndehe. Ja ndunthi yä oportunida pa gä handihu̱ gatꞌho nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe xä hyoki rä Zi Dada Jeoba ꞌne gä johyahu̱.

17. ¿Por hanja di debe yä dada dä matsꞌi yä zi bätsi dende nubye̱ dä bädi dä hyandi nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe mähotho xä hyoki rä Zi Dada Jeoba?

¹⁷ Ha näꞌä rä paraiso xä ꞌñepu̱ nuua ha rä Xiꞌmhai, yä dada ko yä zi bätsi ma dä za dä me̱ꞌtsi rä johya de dä hyandi mä ndunthi yä planta ꞌne mä ndunthi nuꞌu̱ yä zi zuꞌue xä hyoki rä Zi Dada Jeoba. Ya hingä ma gä tsuhu̱ nuꞌu̱ yä mbängä zuꞌue nixi ma dä zugägihu̱ (Is. 11:6-9). Ma gä pe̱ꞌtsihu̱ ndunthi rä tiempo pa gä handihu̱ ꞌne gä disfrutahu̱ gatꞌho näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba (Sal. 22:26). Pe yä dada hindi debe dä do̱ꞌmi asta xti zo̱ho̱ näꞌä rä paꞌä. Mu̱ dende nubye̱ gi ꞌñutihu̱ ri zi bätsihu̱ dä konose mänꞌa xä ñho rä Zi Dada Jeoba ora handi gatꞌho näꞌä xä hyoki, zäi ge nuꞌu̱ ma dä senti ja ngu bi senti rä rey David nuꞌmu̱ bi ꞌñenä: «Joꞌo mä nꞌa nguꞌi, oh Jeoba, nixi hinto xä za xä hyoki gatꞌho näꞌä xä za xkä hokige» (Sal. 86:8).