1, 2. ¿Te mängä rꞌa yä zi ku ora pede de nuꞌu̱ yä pa bi nobio?

 MU̱ NꞌA rä soltero ꞌne nꞌa rä soltera ya di nobio, dä za dä me̱ꞌtsi yä pa xa mähotho. Mu̱ nuꞌi ya gi fu̱di gi nobioui nꞌa rä jäꞌi, zäi ge geꞌä gi to̱ꞌmi ꞌnehe. Nꞌa rä zi nju rä thuhu Tiina a de rä dähni Etiopía enä: «Gä beni nuꞌu̱ yä pa ndi nobiohe mä däme ꞌne nuga, geꞌu̱ rꞌa de nuꞌu̱ yä pa xa mähotho xtä thogihe ko ndunthi rä johya. Nuꞌu̱ yä paꞌu̱ xa ndi dibertihe ꞌne ndi johyahe, pe ꞌnehe ndi ñähe de nuꞌu̱ yä asunto xa mähyoni gä tratahe. Xa ndi johya ngeꞌä ndi da ngue̱nda ge xti tini nꞌa rä jäꞌi näꞌä xa ndi mädi ꞌne xa mi mäkägi».

² Pe nuꞌu̱ nobio hingä ho̱nse̱ di ñhandui yä pa de gä johya. Nꞌa rä zi ku rä thuhu Alessio de rä dähni Países Bajos enä: «Mä zi ꞌme̱hñä ꞌne nuga dä thogihe yä pa xa mähotho nuꞌmu̱ ndi nobiohe. Pe ꞌnehe, pe̱ꞌtsi te dä o̱the ntsꞌe̱di po dä täpäbihe rꞌa yä xuñha». Ha nunä ntꞌudi di nxadihu̱ ma gä ñähu̱ ngu te mä xuñha di ñhandui nuꞌu̱ nobio ꞌne hanja xä matsꞌi rä Mäkä Tꞌofo pa xä mabi xä ñho ꞌne xä huahni yä hogä desision. ꞌNehe, ma gä handihu̱ te xä me̱fi märꞌa yä ku pa dä matsꞌi ora nꞌa rä soltero ꞌne nꞌa rä soltera di nobio.

¿PA TE DI NOBIO MꞌE̱TꞌO NꞌA RÄ SOLTERO KO NꞌA RÄ SOLTERA?

3. ¿Pa te di nobio mꞌe̱tꞌo nꞌa rä soltero ko nꞌa rä soltera? (Proverbios 20:25).

³ Xa mähotho nuꞌu̱ yä pa habu̱ nꞌa rä soltero fu̱di di nobio ko nꞌa rä soltera. Pe ꞌnehe nꞌa rä däta responsabilida ngeꞌä ja gekua ma dä nkonose ꞌne ma dä hyandi mu̱ ma dä nthäti o hinä. Mu̱ hää, xti zo̱ho̱ näꞌä rä pa de dä nthäti yä nobio, nuyu̱ di ja nꞌa rä promesa ante rä Zi Dada Jeoba ge ma dä mädi ꞌne ma dä pe̱ꞌtsuä tꞌekꞌei mientra te nꞌa ngu mä nꞌaa. Hänge änte de dä ja nunä promesa, tanto nꞌa ngu mä nꞌaa pe̱ꞌtsi te bi mbeni xä ñho te di promete (hñeti Proverbios 20:25). Ha näꞌä rä tiempo habu̱ di nobio nꞌa  rä soltero ko nꞌa rä soltera, sirbe pa di nkonose xä ñho ꞌne pa dä desidi mu̱ dä hogi dä nthäti o dä ñhe̱gi. Mu̱ dä desidi hindä nthäti, hindi signifika ge bi fracasa nuya yä nobio. Al contrario, bi bo̱ni xä ñho nuꞌu̱ yä pa de bi nobio ngeꞌä ja gekua bi nkonose xä ñho ꞌne bi matsꞌi pa bi huahni nꞌa rä hogä desision.

4. ¿Por hanja xa mähyoni gä ntiendehu̱ gatꞌho pa te di nobio nꞌa rä soltero ko nꞌa rä soltera?

⁴ Mähyoni ge tanto yä soltero ngu yä soltera dä beni ge mu̱ ma dä mu̱di dä nobioui nꞌa rä jäꞌi, signifika ge ne dä nthäti hingä ho̱nse̱ ne dä diberti. Pe yä soltero hingä ho̱nse̱ꞌu̱ di debe dä ntiende pa te di sirbe näꞌä rä tiempo di nobio nꞌa rä soltero ko nꞌa rä soltera. Por ejemplo, rꞌa yä ku di mbeni ge mu̱ nꞌa rä soltero di nobio ko nꞌa rä soltera ya hindi debe dä ñhe̱gi ꞌne pe̱ꞌtsi te dä nthäti. ¿Por hanja hinxä ñho gä mbenihu̱ njabu̱? Nꞌa rä zi nju rä soltera rä thuhu Melissa näꞌä rä mengu Estados Unidos enä: «Ora yä ku handi ge nꞌa rä soltero di nobio ko nꞌa rä soltera, nuꞌu̱ di mbeni ge pe̱ꞌtsi te di debe dä nthäti. Po geꞌä rꞌa yä ku nuꞌu̱ du nobio, mäske hindi ntsitsꞌi xä ñho desidi hindä ñhe̱gi ho̱nse̱ pa dä gohi xä ñho ko yä ku ꞌne hinte dä mää. Märꞌaa preferi hinto dä konose pa njabu̱ yä ku hinte dä mede».

NKONOSEHU̱ XÄ ÑHO

5, 6. ¿Te mähyoni dä bädi tanto nꞌaa ngu mä nꞌaa nuꞌu̱ di nobio? (1 Pedro 3:4).

⁵ Mu̱ ma gi fu̱di gi nobioui nꞌa rä jäꞌi, te ma dä maxꞌäꞌi pa gi desidi mu̱ gi nthätui o hinä. Yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi konose xä ñho näꞌä rä jäꞌi ma gi nobioui. Zäi ge änte de gi fu̱di gi nobioui gä konose nꞌa tu̱i tenguꞌä näꞌä rä jäꞌi. Pe mu̱ ma gi fu̱di gi nobioui, nubye̱ yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi konose te ja mbo ha rä koraso (hñeti 1 Pedro 3:​4, TNM). Hää, durante nunä rä tiempo ma gi hyandi te mä ntsitsꞌi pe̱ꞌtsi ko rä Zi Dada Jeoba, tenguꞌä rä uso ꞌne te di mbeni. Ngu ri thogi yä pa, ma dä za gi thädi rꞌa yä ntꞌani ngu nuya: «¿Xi nuni jäꞌi ma dä zo̱ho̱ dä nja nꞌa rä hogä däme o nꞌa rä hogä ꞌme̱hñä? ¿Ma dä za gä ntsitsꞌihe xä ñho?» (Prov. 31:​26, 27, 30; Efes. 5:33; 1 Tim. 5:8). «¿Ma dä za gä mädihe ꞌne gä nsuhe nꞌa ngu mä nꞌaa? ¿Hingä ma dä jakägi xä ñhei gä ntsixꞌmee ko nuyu̱ yä defecto pe̱ꞌtsi?» (Rom. 3:23). b Mähyoni gi beni ge pa dä ntsitsꞌi xä ñho yoho yä jäꞌi, hindi ja mꞌe̱di dä mbeni mähye̱gi o dä me̱ꞌtsi mähye̱gi yä gusto. Sino ke yoho yä jäꞌi dä za  dä ntsitsꞌi xä ñho mu̱ tanto nꞌa ngu mä nꞌaa ꞌmu̱i dispuesto dä nkomuda di yoho mäske rꞌa nꞌañꞌo yä gusto ꞌne mäske rꞌabu̱ hindi mbeni mähye̱gi.

⁶ ¿Te mähyoni gi pädi ꞌnehe durante näꞌä rä tiempo ma gi nobioui nꞌa rä jäꞌi? Änte de gi japi dä te ri mhäte po nꞌa rä jäꞌi, mähyoni gi ñähu̱ claro de rꞌa yä asunto. Por ejemplo, mu̱ tanto nꞌaa ngu mä nꞌaa pe̱ꞌtsi nꞌa rä ñheni, mu̱ thogi yä ñꞌäbojä, o ja te u̱mbäbi ha rä mfeni po näꞌä bi thogi nuꞌmu̱ mi bätsi. Mäjuäni ge hingä ma dä za gi ñähu̱ de gatꞌho nuya yä asunto ha näꞌä rä mu̱di pa (hyandi ꞌnehe te mää Juan 16:12). Pe mähyoni gi beni ge näꞌä jäꞌi, hää pe̱ꞌtsi nderecho dä bädi gatꞌho pa njabu̱ dä za dä tomä nꞌa rä hogä desision. Hänge mähyoni ge durante näꞌä tiempo ma gi nobiohu̱ gi tratahu̱ gatꞌho nuya yä asunto.

7. ¿Te dä hogi dä me̱fi nuꞌu̱ di nobio pa dä mpädi mänꞌa xä ñho? (Hyandi ꞌnehe yä foto ꞌne rä recuadro « ¿Te dä hogi gi pe̱fi mu̱ näꞌä rä jäꞌi gi nobioui bi ꞌmu̱i yabu̱?»).

⁷ ¿Te ma dä maxꞌäꞌi pa gi pädi xä ñho tenguꞌä rä uso näꞌä rä jäꞌi gi nobioui? Mähyoni gi ñähu̱ claro ꞌne gi mäñhu̱ näꞌä xa mäjuäni. ꞌNehe mähyoni gi yꞌo̱thu̱ yä ntꞌani ꞌne xa gi jamäsuhu̱ te ma dä dädi tanto nꞌaa ngu mä nꞌaa (Prov. 20:5; Sant. 1:19). Tal vez dä za gi hyonihu̱ yä oportunida pa gi pe̱fihu̱ mähye̱gi rꞌa yä tꞌo̱tꞌe. Por ejemplo, dä za gi ñunihu̱ mähye̱gi pa dä za gi mplatikahu̱, gi paseahu̱ mähye̱gi, ꞌne gi predikahu̱ habu̱ toꞌo dä za dä hyantꞌäꞌihu̱ ꞌne hingi kohise̱hu̱. ꞌNehe dä za gi nkonosehu̱ xä ñho mu̱ gi thogihu̱ mähye̱gi rä tiempo ko ri familiahu̱ o ri amigohu̱. Geꞌä bi me̱fi rä ku Albert näꞌä rä mengu ha rä dähni Países Bajos. Nuni ku enä: «Nuꞌmu̱ dä fu̱dihe dä nobiohe ko Alicia, ndi honihe te gä pe̱fihe mähye̱gi. Por ejemplo, ora ndi muntsꞌihe ko märꞌa yä ku ndi mfatsꞌihe ndi hokihe rä komida, ndi xu̱kihe rä nguu ꞌne ndi pe̱fihe märꞌa yä mändado. Njabu̱ dä nkonosehe nꞌa ngu mä nꞌaa ꞌne dä handihe te mä hogä mꞌu̱i ꞌne te mä defecto ndi pe̱ꞌtsihe».

8. ¿Te mä benefisio pe̱ꞌtsi ora di nxadi rä Mäkä Tꞌofo mähye̱gi nuꞌu̱ di nobio?

⁸ ꞌNehe ma dä maxꞌäꞌi mänꞌa gi konose näꞌä rä jäꞌi gi nobioui mu̱ gi ꞌuekehu̱ rä tiempo pa gi nxadihu̱ mähye̱gi rä Mäkä Tꞌofo. Mu̱ mꞌe̱fa gi desidihu̱ gi nthätihu̱, pe̱ꞌtsi te ꞌnehe gi ꞌuekehu̱ rä tiempo pa gi nxadihu̱ mähye̱gi rä Mäkä Tꞌofo ꞌne njabu̱ dä za gi pe̱ꞌtsihu̱ rä jäpi ꞌne rä mfatsꞌi rä Zi Dada Jeoba (Ecl. 4:12). Po geꞌä, xa mähyoni ge dende nubye̱ gi fu̱dihu̱ gi ꞌuekehu̱ rä tiempo pa gi nxadihu̱ mähye̱gi rä Mäkä Tꞌofo. Mäjuäni ge nubye̱ ja penä gi nobiohu̱ ꞌne rä nobio tobe hingä geꞌä rä ñäxu de rä familia. Pe mu̱ dende nubye̱ gi nxadihu̱ mähye̱gi rä Mäkä Tꞌofo, ma gi  hyandi tanto nꞌaa ngu mä nꞌaa te mä ntsitsꞌi gi pe̱ꞌtsihu̱ ko rä Zi Dada Jeoba. Nubye̱ ya xä nthäti Max ꞌne Laysa —rꞌa yä ku de Estados Unidos— beni ge nuꞌmu̱ mi nobio bi matsꞌi ndunthi dä nxadi mähye̱gi rä Mäkä Tꞌofo. Rä ku Max enä: «Dende nuꞌmu̱ dä fu̱di dä nobiohe, dä fu̱dihe dä nxadihe nuꞌu̱ yä he̱ꞌmi uni rä hnini rä Zi Dada Jeoba habu̱ ñä de yä nobio, de rä nthäti ꞌne de rä familia. Geꞌä bi maxkägihe pa himbi jakägihe xä ñhei gä ñähe de nuya yä asunto».

¿NDAꞌU̱ NUꞌU̱ MÄRꞌA YÄ KONSEHO NUꞌU̱ DÄ HOGI DÄ JAMÄSU NUꞌU̱ DI NOBIO?

9. ¿Te debe dä yꞌo̱tꞌe ngue̱nda nuꞌu̱ fu̱di nobio?

⁹ ¿Toꞌo ma gi xipäbihu̱ ge ya gi nobiohu̱? Tanto rä nobio ngu rä nobia go ma dä desidi toꞌo ma dä xipäbi. Koꞌmu̱ ja gä fu̱di gä nobiohu̱, tal vez ma gi desidihu̱ gi xipäbihu̱ nꞌa hängutho yä jäꞌi (Prov. 17:27). Njabu̱ hindä tꞌo̱tꞌäꞌihu̱ ndunthi yä ntꞌani, nixi drä jaꞌäꞌihu̱ gi tomähu̱ yä desision nguntꞌä. Pe nuꞌu̱ di nobio mähyoni dä beni ge hindi debe dä bädise̱, sino ke di debe toꞌo dä xipäbi. ¿Por hanja hinxä ñho dä bädise̱? Ngeꞌä ora hinto xipäbi ꞌne pädise̱ ge di nobio, dä za dä ñꞌo mä ntꞌägi ꞌne koꞌmu̱ hinto handi, ko rä tiempo dä za dä komete nꞌa rä pekado. Hänge mäske nuꞌu̱ nobio hingä ma dä xipäbi gatꞌho yä jäꞌi, mähyoni dä xipäbi rꞌa yä ku nuꞌu̱ handi ge ma dä umbäbi rä mfatsꞌi ꞌne yä hogä konseho. Por ejemplo, yä anciano de rä mhuntsꞌi, o rꞌa de nuꞌu̱ yä amigo o yä familia pe̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba (Prov. 15:22).

10. ¿Te ma dä matsꞌi pa dä mꞌu̱i xä ntꞌaxi ante yä da rä Zi Dada Jeoba nuꞌu̱ di nobio? (Proverbios 22:3).

¹⁰ ¿Te ma dä maxꞌäꞌihu̱ pa hingi tagihu̱ ha yä pekado? Ngu ri thogi yä pa, mänꞌa ma dä te näꞌä gi sentihu̱ nꞌa ngu mä nꞌaa. ¿Hänge te ma dä maxꞌäꞌihu̱ pa gi mꞌu̱ihu̱ xä ntꞌaxi ante yä da rä Zi Dada Jeoba? (1 Cor. 6:18). Mähyoni hingi ñꞌägihu̱ nixi gi yꞌohu̱ habu̱ hinto hantꞌäꞌihu̱. Mu̱ gi hohu̱ yä ithe, ogi tsihu̱ ndunthi ꞌne ebitahu̱ nuꞌu̱ yä platika dä za dä zixꞌäꞌihu̱ gi pe̱fihu̱ nꞌa rä pekado (Efes. 5:3). Dä hogi ge njatꞌä gi mplatikahu̱ ꞌne gi ñähu̱ te mähyoni gi pe̱fihu̱ pa hingi ofendehu̱ rä Zi Dada Jeoba (hñeti Proverbios 22:3). Nꞌa rä ku rä thuhu Dawit ko rä zi ꞌme̱hñä rä thuhu Almaz —yä mengu de rä dähni Etiopía— beni te bi me̱fi nuꞌmu̱ mi nobio. Nuyu̱ yä ku enä: «Ndi kombibihe ko mä amigohe o ndi yꞌohe ha nuꞌu̱ yä luga habu̱ mi yꞌo ndunthi yä jäꞌi. Nunka ndi kohise̱he̱ ha nꞌa rä karro nixi ha nꞌa rä nguu. Geꞌä bi maxkägihe pa dä mꞌu̱ihe xä ntꞌaxi ante yä da rä Zi Dada Jeoba».

11. ¿Te debe dä jamäsu nuꞌu̱ di nobio?

¹¹ ¿Debe yä nobio dä ꞌñudi rä mhäte nꞌa ngu mä nꞌaa? Mu̱ nuꞌi gi nobio, ngu ri thogi yä pa, tal vez näꞌä rä mhäte gi sentihu̱ yꞌo ri te, ꞌne tanto nꞌaa ngu mä nꞌaa gi ne gi ꞌñudihu̱ hängu gi mädihu̱. Pe mu̱ hingi dominähu̱ näꞌä gi pe̱fihu̱, dä za dä japäbi dä te näꞌä rä nkꞌatꞌä jäꞌi gi sentihu̱ nꞌa ngu mä nꞌaa, ꞌne geꞌä dä za dä xadaꞌihu̱ ꞌne hindä za gi tomähu̱ nꞌa rä hogä desision (Cant. 1:2; 2:6). ꞌNehe, geꞌä dä za dä zixꞌäꞌihu̱ gi tagihu̱ ha nꞌa rä pekado (Prov. 6:27). Hänge nuꞌu̱ di nobio mähyoni ge dende ri mu̱di dä mplatika ꞌne dä zoogi claro te di debe dä me̱fi ꞌne te hinä pa dä mꞌu̱i xä ntꞌaxi ante yä da rä Zi Dada Jeoba (1 Tes. 4:​3-7). c Nuꞌu̱ di nobio, mähye̱gi debe dä dädi nuya yä ntꞌani: «¿Te di mbeni yä jäꞌi ora handi näꞌä di pe̱fihu̱? Xi nunä di pe̱fihu̱, ¿japi dä te näꞌä rä nkꞌatꞌä jäꞌi di sentihu̱?».

12. ¿Te debe dä yꞌo̱tꞌe ngue̱nda yä nobio ora di ñhandui yä xuñha?

¹² ¿Te ma gi pe̱fihu̱ ora gi ñhanduihu̱ yä xuñha? Mu̱ de vez en cuando gi pe̱ꞌtsihu̱ yä xuñha o gi da ngue̱nda ge rꞌabu̱ hingi mbenihu̱ mähye̱gi ko näꞌä ri nobio o ri nobia, ¿signifika ge hingä geꞌä  rä jäꞌi pa geꞌi? Mähyoni gi beni ge gatꞌho yä medinthäti di ñhandui yä xuñha. Pe ora nꞌa rä däme ꞌne nꞌa rä ꞌme̱hñä di mfatsꞌi pa dä ze̱ti ꞌne dä ñhandui yä xuñha, geꞌä japäbi dä mꞌu̱i temäꞌentho ꞌne ko rä johya. Hänge näꞌä modo de hanja gi ñhanduihu̱ yä xuñha nubye̱, udi hanja ma gi ñhanduihu̱ yä xuñha nu xki nthätihu̱. Hänge mähyoni ge kada nꞌaa dä ñꞌanise̱: «¿Di pädi gä ñä ko ncalma ꞌne ko ndunthi rä tꞌekꞌei? ¿Di rekonose ora hingä geꞌä di pe̱fi ꞌne di o̱tꞌe ntsꞌe̱di po gä paati mä uso? ¿Go huadi näꞌä di mää ꞌne drä nesio o di pädi gä adi ꞌne gä uni rä mpumbäte?» (Efes. 4:​31, 32). Pe mu̱ nuꞌu̱ di nobio njatꞌä di tuhni o di diskuti, hindi debe dä mbeni ge xti nthäti nubye̱ hää ma dä mꞌu̱i ko rä johya. Hänge mu̱ nuꞌi gi da ngue̱nda ge ri nobio o ri nobia hingä geꞌä rä jäꞌi gi honi pa geꞌi, mänꞌa dä hogi gi ñhe̱gihu̱ pa ri ñhouise̱hu̱. d

13. ¿Te di debe dä yꞌo̱tꞌe ngue̱nda nuꞌu̱ di nobio pa dä desidi hängu tiempo di debe dä nkonose?

¹³ ¿Hängu tiempo debe dä dura yä nobio pa dä desidi mu̱ dä nthäti o hinä? Nuꞌu̱ yä jäꞌi mäntꞌä di tomä nꞌa rä desision nsinke di mbeni mꞌe̱tꞌo hingi huadi xä ñho (Prov. 21:5). Po geꞌä di jaꞌi mꞌe̱di rä tiempo pa gi konose xä ñho näꞌä rä jäꞌi gi nobioui. Pe hindi signifika ge ma gi hyopäbi dä thogi xa ndunthi rä tiempo. Ngeꞌä rä Mäkä Tꞌofo ꞌnehe enä: «Nꞌa rä jäꞌi näꞌä xa to̱ꞌmi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe pe handi ge di tarda, geꞌä japi dä u̱ rä mfeni ꞌne rä koraso» (Prov. 13:12). ꞌNehe, ora yä nobio di dura xa ndunthi rä tiempo, mänꞌa di japäbi xä ñhei dä dominä näꞌä senti ꞌne dä za dä dagi ha nꞌa rä pekado (1 Cor. 7:9). Hänge nuꞌu̱ nobio, en lugar de dä mbeni hängu tiempo ma dä dura de dä nobio, mänꞌa xä ñho ge kada nꞌaa dä ñꞌanise̱: «¿Te mä nꞌa di jakägi mꞌe̱di gä pädi de nuni jäꞌi di konose pa gä tomä nꞌa rä desision?».

¿TE DÄ ZA DÄ ME̱FI MÄRꞌA YÄ KU PA DÄ APOYA NUꞌU̱ DI NOBIO?

14. ¿Hanja dä za gä fatsꞌihu̱ nuꞌu̱ yä ku di nobio? (Hyandi ꞌnehe rä foto).

¹⁴ ¿Hanja dä za gä fatsꞌihu̱ nuꞌu̱ di nobio? Tal vez dä hogi gä mbitabihu̱ dä bo̱ni dä pasea kongekhu̱, gä mbitabihu̱ nꞌa rä ñhuni o ha mä Mhuntsꞌihu̱ de gä Familia (Rom. 12:13). Njabu̱ nuyu̱ yä zi ku dä za dä mpädi mänꞌa xä ñho. Mu̱ di handihu̱ ge di japäbi mꞌe̱di, dä za gä ofresehu̱ gä kompañähu̱, gä tsitsꞌihu̱ ha nꞌa rä luga o gä mbitabihu̱ ha mä nguhu̱ pa dä mplatika habu̱ dä za toꞌo dä hyandi (Gál. 6:10). Rä zi nju Alicia näꞌä ya dä no̱nihu̱ ha rä parrafo 7, beni ge nuꞌmu̱ bi nobioui Albert, xa bi jamädi ndunthi nuꞌmu̱ rꞌa yä zi ku bi ꞌñembäbi: «Ora gi nehu̱ gi mplatikahu̱, dä za guä ehu̱ nuua ha rä nguu». ¿Te dä  hogi gi pe̱fi mu̱ rꞌa yä nobio dä yꞌadi gi kompañä? Hyandi ngu nꞌa rä oportunida mähotho pa gi fatsꞌi. Pe xa mähyoni gi pe̱ꞌtsi rä mfädi pa gi hyandi ora nuyu̱ yä nobio ne dä mplatika de yä asunto nsinke toꞌo dä yꞌo̱de. Pe mäske ma gi umbäbi rä luga pa dä mplatikase̱, mähyoni hingä xa gi tsopu̱se̱ (Filip. 2:4).

15. ¿Ndaꞌä mä nꞌa rä modo de hanja dä za gä fatsꞌihu̱ nuꞌu̱ nobio? (Proverbios 12:18).

¹⁵ Gä jamäsuhu̱ te di mäñhu̱ geꞌä mä nꞌa rä forma de hanja dä za gä fatsꞌihu̱ nuꞌu̱ nobio. Rꞌabu̱ dä hogi gä dominähu̱ näꞌä di mbenihu̱ ꞌne mänꞌa xä ñho hinte gä mäñhu̱ (hñeti Proverbios 12:18). Por ejemplo, zäi ge ya xkä tuhu̱ gä xipäbihu̱ märꞌaa mu̱ di pädihu̱ ge toꞌo bi mu̱di bi nobio. Pe ndunthi yä mꞌiki mänꞌa dä hogi ge yä nobio go dä uni nunä notisia hingo nuju̱. Hindi debe gä yꞌohu̱bu̱ gä pedehu̱ de geꞌu̱, nixi gä kritikahu̱ po nuꞌu̱ yä desision (Prov. 20:19; Rom. 14:10; 1 Tes. 4:11). Hindi debe te gä pedehu̱ o gä o̱tpäbihu̱ yä ntꞌani nuꞌu̱ dä za dä japäbi dä mfada o dä ꞌme̱ yä tsa. Nꞌa rä zi nju rä thuhu Elise ko rä däme enä: «Nuꞌmu̱ dä fu̱di dä nobiohe, yä ku ya mäntꞌä mi ñꞌani hämꞌu̱ ma gä nthätihe. Ora mi xikägihe njabu̱, hingä ndi sentihe xä ñho ngeꞌä ja penä ndi fu̱di ndi mpädihe ꞌne tobe hingä xti ñähe de näꞌä rä asuntoꞌä».

16. ¿Te debe gä pe̱fihu̱ mu̱ gä pädihu̱ ge rꞌa yä nobio bi desidi bi ñhe̱gi?

¹⁶ ¿Xiꞌmu̱ gä handihu̱ ge rꞌa yä nobio dä desidi dä ñhe̱gi? Hindi debe go gä tratahu̱ gä ñꞌanihu̱ te bi thogi, nixi hingä ma gä mäñhu̱ ge nꞌa de geꞌu̱ go bi du rä tsꞌoki (1 Ped. 4:15). Nꞌa rä zi nju rä thuhu Lea enä: «Dä pädi ge rꞌaa mi yꞌobu̱ mi imbestiga por hanja xti ñhe̱gihe ko mä nobio. Xa bi u̱ngägi mä mfeni gä pädi njabu̱». Ja ngu ya dä handihu̱, mu̱ rꞌa yä nobio dä desidi dä ñhe̱gi hindi signifika ge nuyu̱ bi fracasa. Ngeꞌä durante näꞌä rä tiempo bi nkonose bi logra bi mpädi xä ñho ꞌne njabu̱ bi huahni nꞌa rä hogä desision. Pe mäske nuyu̱ bi tomä nꞌa rä hogä desision, zäi ge ma dä japäbi xä ñhei dä ñhandui nuꞌu̱ yä pa ma dä ꞌñehe. ꞌNehe, mu̱ ya xki nzäi nꞌa ngu mä nꞌaa, zäi ge ma dä mꞌu̱kä triste o rꞌabu̱ ma dä senti se̱he̱. Hänge mu̱ gä handihu̱ njabu̱, mähyoni gä honihu̱ rä modo hanja gä umbäbihu̱ rä mfatsꞌi ꞌne gä nupäbihu̱ yä mfeni (Prov. 17:17).

17. ¿Te mähyoni dä sigi dä me̱fi nuꞌu̱ di nobio?

¹⁷ Ja ngu ya dä handihu̱, ora nꞌa rä soltero ꞌne nꞌa rä soltera di nobio, pe̱ꞌtsi ndunthi rä johya näꞌä rä tiempo di nkonose. Pe ꞌnehe rꞌabu̱ xä ñhei ora di ñhandui yä xuñha. Rä zi nju Jessica enä: «Nuꞌmu̱ dä nobiohe mä däme ꞌne nuga, bi ja mꞌe̱di ndunthi rä tiempo ꞌne tanto nꞌaa ngu mä nꞌaa pe̱ꞌtsi te dä jahe yä sacrificio, pe bi bale rä penä gatꞌho näꞌä dä pe̱fihe». Hänge mu̱ nuꞌi gi pe̱ꞌtsi ri nobio o ri nobia, jamäsu nuꞌu̱ yä konseho dä handihu̱ ꞌne yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi konose xä ñho näꞌä rä jäꞌi gi nobioui. Geꞌä ma dä maxꞌäꞌihu̱ gi huahnihu̱ mähye̱gi nꞌa rä hogä desision.