Habu̱ ma gi tini te hutsʼi

Habu̱ ma dä xiʼi te hutsʼi

1923: Ya bi thogi nꞌa nthebe yä je̱ya

1923: Ya bi thogi nꞌa nthebe yä je̱ya

RÄ REVISTA The Watch Tower de rä 1 de enero de 1923 bi ꞌñenä: «Di to̱ꞌmihu̱ ndunthi yä hogä tꞌo̱tꞌe pa nunä je̱ya 1923. Ha nunä xiꞌmhai habu̱ ja ndunthi yä sufrimiento, di pe̱ꞌtsihu̱ rä däta nsu de gä utihu̱ yä jäꞌi de rä Noya Äjuä ꞌne gä xipäbihu̱ ge mänꞌitꞌho xä ꞌñepu̱ nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho». Ha nunä je̱ya de 1923, yä Estudiantes de la Biblia bi ja rꞌa yä mpadi de hanja dä xo̱kämbeni Äjuä ha yä mhuntsꞌi, ha yä däta mhuntsꞌi ꞌne ha rä predicación. Ko nuya yä mpadi, yä ku mänꞌa bi me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi entre geꞌu̱ ꞌne dende geꞌmu̱ mänꞌa bi mꞌu̱i unido rä hnini rä Zi Dada Jeoba ja ngu di handihu̱ mäpaya.

YÄ MHUNTSꞌI BI MATSꞌI YÄ KU DÄ MꞌU̱I UNIDO

Nꞌa rä calendario ko yä testo de rä Mäkä Tꞌofo ꞌne yä numero rꞌa yä jähñä

Durante näꞌä je̱ya, bi nja rꞌa yä mpadi nuꞌu̱ bi matsꞌi yä Estudiantes de la Biblia pa mänꞌa bi mꞌu̱i unido ꞌne mähye̱gi bi me̱päbi rä Zi Dada Jeoba. Ha rä revista The Watch Tower, bi mu̱di bi bo̱ni nꞌa rä artikulo habu̱ mi esplika näꞌä rä testo de rä Mäkä Tꞌofo mi tꞌudi ha rä Mhuntsꞌi de gä Sadi, de gä Jähñä, ꞌne de gä Testimonio. Nuya yä mhuntsꞌi mi tꞌo̱tꞌe tatꞌä semänä. ꞌNehe, yä Estudiantes de la Biblia mi hoki nꞌa rä kalendario habu̱ mi ehe nꞌa rä testo pa kada nꞌa rä semänä ꞌne nꞌa rä jähñä pa kada nꞌa rä pa, ꞌne yä ku mi tsa dä usa ora mi nxadise̱ rä Mäkä Tꞌofo o ko yä familia.

Durante yä mhuntsꞌi, yä Estudiantes de la Biblia mi uni yä testimonio. Hää, nuꞌu̱ mi pede nuꞌu̱ yä esperiensia xki me̱ꞌtsi ora mi predika. ꞌNehe mi umbäbi njamädi rä Zi Dada Jeoba, mi tuti yä jähñä o rꞌabu̱ mi ja yä sadi. Eva Barney bi nxixtehe ha rä je̱ya 1923 nuꞌmu̱ mi pe̱ꞌtsi 15 nje̱ya. Nunä zi nju bi ꞌñenä ge nuꞌu̱ yä ku mi ne dä uni nꞌa rä testimonio, mi mꞌai ꞌne mi enä: «Di umbä njamädi rä Zi Hmuu po gatꞌho näꞌä rä ñhojäꞌi xä ꞌñudi kongeki». Näꞌä zi nju ꞌnehe bi hyandi ge rꞌa yä ku xa mi ho dä mää yä esperiensia. Nunä zi nju sigi pede: «Nꞌa rä zi ku ya mrä zi däta jäꞌi näꞌä mrä thuhu Godwin, nzäntho xa mi ho dä umbäbi njamädi rä Zi Hmuu. Pe ora rä zi ꞌme̱hñä mi da ngue̱nda ge ya mi mfada näꞌä rä ku toꞌo mi diriji rä mhuntsꞌi, näꞌä mi ju̱ꞌmpäbi rä saco, ꞌne oraꞌä rä zi ku Godwin nguntꞌä mi hudi».

Rä revista The watch Tower de rä 1 de abril de 1923 bi ꞌñenä: «Tatꞌä zänä, kada nꞌa rä clase (o congregación), ha näꞌä rä Mhuntsꞌi de gä Sadi, de gä Jähñä, ꞌne de gä Testimonio, yä ku debe dä dedika mäde de nunä mhuntsꞌi pa dä mede nuꞌu̱ yä esperiensia xä me̱ꞌtsi ha rä predicación ꞌne pa dä nupäbi yä mfeni yä trabajador [ . . . ]. Di handihe ge mu̱ gä pe̱fihu̱ njabu̱, yä ku mänꞌa ma dä ñꞌamigo».

Nuya yä mhuntsꞌi xa bi matsꞌi ndunthi nꞌa rä trabajador de clase (o publicador) mrä thuhu Charles Martin. Nuni ku mi pe̱ꞌtsi 19 nje̱ya ꞌne mrä mengu ha Vancouver (Canadá). Nuni ku bi ꞌñenä: «Ha nuya yä mhuntsꞌi ja dä pädini te gä xipäbi yä jäꞌi ora ndi predika ha yä nguu. Koꞌmu̱ yä ku mi pede yä esperiensia de hanja xki japäbi ora mi predikabi yä jäꞌi, geꞌä bi maxkägi gä pädi hanja gä predika mänꞌa xä ñho».

RÄ PREDICACIÓN BI MATSꞌI YÄ KU DÄ MꞌU̱I UNIDO

Nꞌa rä he̱ꞌmi mrä thuhu Bulletin de rä 1 de mayo de 1923

Nuꞌu̱ yä pa de gä servicio o de gä predicación bi matsꞌi yä ku pa mänꞌa dä ntsitsꞌi xä ñho ꞌne dä mꞌu̱i unido. Rä revista The Watch Tower de rä 1 de abril de 1923, bi ꞌñenä: «Pa gä ꞌmu̱ihu̱ unido ꞌne gä pe̱päbihu̱ mähye̱gi Äjuä [ . . . ], rä märte 1 de mayo de 1923, gatꞌho ma gä po̱nihu̱ gä predikahu̱. Geꞌä ma gä pe̱fihu̱ tatꞌä zänä näꞌä rä mu̱di märte [ . . . ]. Gatꞌho nuꞌu̱ di ntini ha rä clase (o congregación) debe dä bo̱ni dä predika ꞌnehe».

Nuꞌu̱ yä bäsjäꞌi mi po̱ni mi predika ꞌnehe. Po rä je̱ya 1923 rä zi nju Hazel Burford mi pe̱ꞌtsi 16 nje̱ya. Nuni bi ꞌñenä: «Ha näꞌä rä he̱ꞌmi mrä thuhu Bulletin mi ehe te mi debe gä xipäbihe yä jäꞌi, ꞌne mi debe gä mepye̱he. a Mä abuelito ꞌne nuga xa ndi po̱nihe gä predikahe ko ndunthi rä johya». Pe nꞌa rä pa rä zi nju Hazel bi nthe̱ui nꞌa rä xuñha näꞌä himi to̱ꞌmi: «Nꞌa rä zi ku ya mrä zi däta jäꞌi himi ꞌmu̱i de acuerdo ge yä bäsjäꞌi dä predika. Ha näꞌä tiempoꞌä, rꞌa yä zi ku himi ntiende ge gatꞌho yä Estudiantes de la Biblia, asta “yä tsꞌu̱ntꞌu̱ ꞌne yä nxutsi” mi debe dä predika pa dä ꞌñeꞌspäbi rä nsu mä Zi Dadahu̱» (Sal. 148:​12, 13). Mäske njabu̱, rä zi nju Hazel bi sigi bi predika. Rꞌa yä je̱ya mꞌe̱fa, bri mbitabi dä ntihi ha rä Ngunsadi Galaad ha näꞌä rä klase yoho. Mi uadi nunä klase bi ꞌme̱hni de gä misionera ha Panamá. Ko rä tiempo, gatꞌho yä ku bi ntiende ge ꞌnehe yä bäsjäꞌi mi debe dä bo̱ni dä predika.

YÄ DÄTA MHUNTSꞌI BI MATSꞌI YÄ KU DÄ MꞌU̱I UNIDO

ꞌNehe, nuꞌu̱ yä däta mhuntsꞌi bi tꞌo̱tꞌe bi matsꞌi yä ku pa mänꞌa bi ntsitsꞌi xä ñho ꞌne bi mꞌu̱i unido. Ha rꞌa de nuꞌu̱ yä däta mhuntsꞌi —ja ngu näꞌä bi nja ha Winnipeg (Canadá)— yä ku mi po̱ni mi predika. Rä 31 de märso, gatꞌho nuꞌu̱ xki ntini ha näꞌä rä däta mhuntsꞌi, bi bo̱ni bi predika ꞌne bi nheki ndunthi rä jäpi rä Zi Dada Jeoba. ¿Por hanja di mäñhu̱ njabu̱? Ngeꞌä pa rä 5 de agosto de näꞌä je̱yaꞌä, nuꞌmu̱ bi tꞌo̱tꞌe mä nꞌa rä däta mhuntsꞌi, nubye̱ bi ntini ngu 7.000 yä jäꞌi. ¡Nunka änte xki ntini ndunthi yä jäꞌi ha nꞌa rä däta mhuntsꞌi ha nunä dähni!

De rä 18 asta rä 26 de agosto de 1923, bi tꞌo̱tꞌe nꞌa rä däta mhuntsꞌi ha Los Ángeles (California). Rꞌa yä semänä änte, yä periodiko bi anunsia nunä rä däta mhuntsꞌi ꞌne yä Estudiantes de la Biblia bi ntrega thogi de 500.000 yä imbitasio. Yä ku ꞌnehe bi hyoki yä letrero pa bi to̱te ha yä karro habu̱ mi mbitabi yä jäꞌi dä ntini ha näꞌä rä däta mhuntsꞌi.

Nꞌa rä däta mhuntsꞌi de yä Estudiantes de la Biblia po rä je̱ya 1923 ha rä hnini Los Ángeles

Pa näꞌä rä pa nsabdo 25 de agosto, rä ku Rutherford bi uni rä discurso: «Yä zi de̱ti ꞌne yä tꞌäxi». Ha nunä discurso bi mää ge tꞌembäbi yä zi de̱ti nuꞌu̱ yä jäꞌi jamäsu näꞌä udi rä Noya Äjuä ꞌne to̱ꞌmi dä mꞌu̱i ha rä Paraiso nuua ha Xiꞌmhai. ꞌNehe bi mää te xä me̱fi nuꞌu̱ yä hyate kristianu ꞌne bi mbitabi gatꞌho yä jäꞌi dä bo̱ni de nuꞌu̱ yä hyate relijion fädi ngu rä «Dängä Babilonia» (Apoc. 18:​2, 4). Mꞌe̱fa, bi thoki nꞌa rä tratado habu̱ bi thutsꞌi näꞌä bi mhää de nuya yä hyate relijion. Po gatꞌho rä Xiꞌmhai yä Estudiantes de la Biblia bi ntrega yä miyontho de nunä rä tratado.

«Mu̱ gä pe̱fihu̱ njabu̱, yä ku mänꞌa ma dä ñꞌamigo»

Ha näꞌä rä gäxä pa de rä däta mhuntsꞌi, rä ku Rutherford bi uni rä discurso «Gatꞌho yä dähni di ñhoki pa ri ma ha rä Armagedón. Pe yä miyontho yä jäꞌi nuꞌu̱ ꞌmu̱i mäpaya, nunka ma dä du». Thogi de 30.000 yä jäꞌi bi yꞌo̱de nunä discurso. Koꞌmu̱ yä ku ya mi pädi ge ma xä ntini ndunthi yä jäꞌi, yä Estudiantes de la Biblia bi renta nꞌa rä däta luga näꞌä fädi ngu rä Coliseo de Los Ángeles. Yä ku bi usa näꞌä rä sonido mi pe̱ꞌtsi näꞌä rä lugaꞌä ꞌne njabu̱ bi za bi yꞌo̱de xä ñho gatꞌho nuꞌu̱ xki ntini. Näꞌä rä programä ꞌnehe bri thoꞌtsi ha rä radio pa bi za bi yꞌo̱de mä ndunthi yä jäꞌi.

BI TE RÄ HNINI ÄJUÄ

Ha rä je̱ya 1923 mänꞌa bi te rä predicación ha nuꞌu̱ yä dähni ja ha África, Europa, India ꞌne Sudamérica. Ha India, mäske rä ku Adavimannathu Joseph ko rä ꞌme̱hñä mi pe̱ꞌtsi rꞌato yä bätsi, näꞌä ku bi mfaxte pa bi thoki nuꞌu̱ yä he̱ꞌmi udi de rä Noya Äjuä ha yä idioma hindi, tamil, telugu ꞌne urdu.

Wiliam Brown ꞌne rä familia

Ha näꞌä rä dähni fädi ngu Sierra Leona, Alfred Joseph ꞌne Leonard Blackman bi me̱hni nꞌa rä karta ha rä central mundial de Brooklyn (Nueva York) pa bi yꞌadi toꞌo dä matsꞌi dä predika. Rä 14 de abril de 1923 rä ku Alfred bi tsꞌofo por telefono. Rä ku Alfred bi ꞌñenä: «Nꞌa nsabdo nuꞌmu̱ ya mi nxui bi nzu̱ni rä telefono. Ora dä thädi, nꞌa rä jäꞌi bi ꞌñengägi: “¿Go gä opäbi rä Sociedad Watch Tower pa gä adi rä mfatsꞌi?”. Dä embäbi ge hää. Näꞌä ku bi ꞌñengägi: “Nde, go bi ꞌme̱nkägi gä faxꞌäꞌihu̱”». Hää, mi geꞌä rä ku William Brown. Mismo näꞌä rä pa, rä ku William Brown ko rä ꞌme̱hñä ꞌne nuꞌu̱ yoho yä tꞌu̱kä nxutsi —Louise ꞌne Lucy— xki zo̱ho̱ de nuꞌu̱ yä luga fädi ngu Caribe.

Alfred bi sigi bi ꞌñenä: «Rä hyaxꞌä, mientra Leonard ꞌne nuga ndi hetihe rä Mäkä Tꞌofo ja ngu ndi jahe tatꞌä semänä, bi tso̱ni nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ xa xmä ñhetsꞌi. ¡Mi geꞌä William Brown! Koꞌmu̱ xa mi mädi rä Noya Äjuä, rä hyaxꞌä ya mi ne dä uni nꞌa rä discurso». Nixi xki thogi nꞌa nzänä, rä ku Brown ya xki uni gatꞌho nuꞌu̱ yä he̱ꞌmi xki hñätsꞌi. Mäske bi ꞌme̱mpäbi mä 5.000 yä mfistꞌofo, hinte bi durabi ꞌne pe̱ꞌtsi te bi yꞌadi märꞌaa. Mäske xa mi uni ndunthi yä mfistꞌofo, yä jäꞌi hingä mi handi ngu nꞌa rä ma libro. Durante gatꞌho nuꞌu̱ yä je̱ya bi me̱päbi Jeoba, näꞌä nzäntho mi usa rä Mäkä Tꞌofo ha yä discurso ꞌne po rängeꞌä mi tꞌembäbi: Brown näꞌä jäꞌi udi de rä Biblia.

Rä ngu Betel de Magdeburgo po rä je̱ya 1920

Ha rä dähni Alemania, nuꞌu̱ yä ku mi ꞌmu̱i ha näꞌä rä ngu Betel mi ja ha Barmen ya mi nꞌa hängutho. Po nuya yä pa yä soldado de Francia ya mi ñhoki pa dä yu̱tꞌi ha nunä hnini. Yä Estudiantes de la Biblia bi dini rꞌa yä to̱nꞌgu ha rä hnini de Magdeburgo. Nuꞌu̱ yä ku bi hyandi ge nunä luga xmä ñho pa ja dä thokiua yä he̱ꞌmi. Rä 19 de junio yä ku bi uadi bi goo gatꞌho yä kosa de rä ngu Betel ꞌne gatꞌho näꞌä mi ja ha rä imprenta ꞌne bi ma ha näꞌä rä rꞌayꞌo Betel mi ja ha Magdeburgo. Ora bi sipäbi rä central mundial ge ya xki uadi xkri komuda gatꞌho ha näꞌä rä rꞌayꞌo ngu Betel, rä hyaxꞌä yä periodiko bi anunsia ge yä soldado de Francia bi yu̱tꞌi ha Barmen ꞌne xki hñäni nunä hnini. Ja gekua mi ja rä ngu Betel mä mꞌe̱tꞌo, pe yä ku bi hyandi hanja rä Zi Dada Jeoba mi jäpi ꞌne xki matsꞌi.

George Young ko Sarah Ferguson (ha rä ñꞌe̱i) ꞌne rä nju rä Sarah

Ha rä dähni Brasil, rä zi ku George Young bi ñꞌo po gatꞌho näꞌä dähniꞌä pa bi ꞌñuti yä jäꞌi de rä Noya Äjuä. Nuni ku go bi gu̱tꞌi rä ꞌñuu pa bi thutsꞌi nꞌa rä ngu Betel ha näꞌä dähniꞌä. Mi thutsꞌi nunä ngu Betel, nguntꞌä bi thoki rä revista The Watch Tower ha rä idioma portugués. Hixki thogi ndunthi yä zänä ꞌne rä ku George ya xki uni thogi de 7.000 yä he̱ꞌmi. Rä Zi Dada Jeoba bi jäpi näꞌä bi me̱fi rä ku George Young. Ngeꞌä njabu̱, Sarah Ferguson —nꞌa rä zi ꞌme̱hñä näꞌä ya mi heti rä revista The Watch Tower dende rä je̱ya 1899— bi za bi nxixtehe mähye̱gi ko nuꞌu̱ goho yä bätsi.

MA GÄ «SIGIHU̱ GÄ PE̱PÄBIHU̱ ÄJUÄ KO NGATꞌHO MÄ GANÄHU̱»

Mi uadi rä je̱ya 1923, rä revista The Watch Tower de rä 15 de diciembre, bi mää hanja Jeoba xki jäpi nuꞌu̱ yä mpadi xki nja ha yä mhuntsꞌi, ha rä predicación ꞌne ha yä däta mhuntsꞌi. Nunä revista bi ꞌñenä: «Hinxä ñhei dä nheki ha nuya yä klase [ . . . ] rä jäpi rä Zi Dada Jeoba [ . . . ]. Ma gä sigihu̱ gä hehu̱ näꞌä rä armädura bi ehe de Äjuä, ꞌne gä sigihu̱ gä pe̱päbihu̱ Äjuä ko ngatꞌho mä ganähu̱ durante näꞌä rä je̱ya xä ꞌñepu̱».

Nunka ma xä pumfri yä Estudiantes de la Biblia näꞌä ma xä thogi durante rä je̱ya 1924. Nuꞌu̱ yä ku mi faxte ha Brooklyn, habu̱ mi ꞌmu̱i rä Cuerpo Gobernante, ya mi o̱tꞌe rꞌa yä zänä de mi mpe̱fi ha nꞌa rä hai mi kohi getbu̱ de rä hnini Staten Island. Nuyu̱ yä to̱nꞌgu bi uadi bi thoki mi mu̱di rä je̱ya 1924. Nuya yä ꞌme̱fi geꞌä bi japi yä ku bi mꞌu̱i unido ꞌne bi mfatsꞌi pa mänꞌa bi ungä ntꞌo̱de rä Noya Äjuä.

Nuꞌu̱ yä ku mi mpe̱fi ha rä construcción ha rä hnini Staten Island

a Nubye̱ rä thuhu Programä pa yä mhuntsꞌi Rä Mꞌu̱i ꞌne yä ꞌMe̱fi yä Kristianu.