¿Hanja dä za gi ꞌmu̱i ko tsꞌu̱tho rä bojä
¿Gi thogi rä ñꞌäbojä ha nuya yä pa di ꞌmu̱hu̱? Yä ñheni, nuꞌu̱ yä xuñha bi hä yä däyꞌe, yä bu̱nthi, yä mbiꞌmhai o märꞌa yä tsꞌo thogi, bi hä yä ñꞌäbojä ꞌne xa di mäki yä kosa. Mäjuäni ge bi hä ndunthi rä dumu̱i ora nse̱kitho di ꞌme̱di mä ꞌme̱fihu̱ ꞌne ya hindi tähähu̱ rä bojä ngu mä mꞌe̱tꞌo. Pe nuꞌu̱ yä hogä konseho uni rä Biblia, dä za dä maxkägihu̱ gä ꞌmu̱ihu̱ ko rä johya mäske di tähähu̱ ho̱nse̱ nꞌa zi tu̱i rä bojä.
1. Asepta nuꞌu̱ yä mpadi gi thogi.
Näꞌä udi rä Noya Äjuä. «Xtä pädi gä tse̱tä rä ñhoya, ꞌne xtä pädi gä ꞌmu̱i ko rä ñho. Xtä pädi de gatꞌho, rä hniñä o rä thuhu, ne mu̱ di ja o di otho» (Filipenses 4:12).
¿Te dä za gi pe̱fi pa gi nzäi gi ꞌmu̱i ko tsꞌu̱tho rä bojä? Asepta nguntꞌä ge nubye̱ ya hindä za gi ꞌmu̱i ngu gi ꞌmu̱i mä mꞌe̱tꞌo ꞌne paati rꞌa yä kosa nuꞌu̱ ngi pe̱fi mä mꞌe̱tꞌo. Njabu̱, nuꞌi ꞌne ri familia dä za gi ñhanduihu̱ rä ñꞌäbojä.
Dä hogi gi ñꞌani mu̱ habu̱ gi ꞌmu̱i rä Gobiernu uni yä mfatsꞌi. Mu̱ hää, hyandi mu̱ dä za gi yꞌadi nꞌa de nuya yä mfatsꞌi. Pe dä hogi gi ku̱ꞌti nguntꞌä ri solisitu, ngeꞌä rꞌabu̱ ho̱nse̱ po nꞌa rä tiempo tꞌuni nuya yä mfatsꞌi.
2. Mfatsꞌihu̱ gatꞌho rä familia.
Näꞌä udi rä Noya Äjuä. «Habu̱ hinto di ñꞌani, di tsꞌoki näꞌä gi beni gi pe̱fi. Pe habu̱ ꞌmu̱i ndunthi toꞌo uni nꞌa rä konseho, gatꞌho ma dä bo̱ni xä ñho (Proverbios 15:22).
Ñä ko ri däme o ri ꞌme̱hñä ꞌne ri bätsi de näꞌä gi thogihu̱, pa njabu̱ gatꞌho dä ntiende näꞌä thogi, ꞌne njabu̱ dä za dä mfaxte ko nuꞌu̱ yä mpadi ma dä nja ha rä familia. Mu̱ gatꞌho rä familia dä mfaxte dä orra rä bojä ꞌne hindä dai nuꞌu̱ yä kosa hingä mähyoni, mänꞌa ma dä xu rä bojä.
3. Hñäi rä ue̱nda de nuꞌu̱ yä gasto gi pe̱ꞌtsi.
Näꞌä udi rä Noya Äjuä. «Beni mꞌe̱tꞌo te gatꞌho mähyoni pa dä uadi» rä bojä (Lucas 14:28).
Ora gi thogi rä ñꞌäbojä, nubye̱ pe̱ꞌtsi te gi hyandi hanja dä xu näꞌä ri tu̱kä bojä. Pa geꞌä mähyoni gi pädi habu̱ pa gatꞌho ri bojä. Hänge dä hogi gi hñäi rä ue̱nda hängu rä bojä ma gi tähä tatꞌä zänä. ꞌNepu̱ hyoki nꞌa rä lista de gatꞌho nuꞌu̱ yä gasto gi pe̱ꞌtsi, ꞌne hyandi te gi nzäi gi tai pa njabu̱ gi hyandi te mä kosa ya hingä ma gi tai. Dä hogi gi ꞌueke nꞌa zi tu̱i rä bojä tatꞌä zänä pa xti nja nꞌa rä emergencia.
Näꞌä dä hogi gi pe̱fi: Ora gi hoki nꞌa rä lista de nuꞌu̱ yä gasto gi pe̱ꞌtsi tatꞌä zänä, hñutsꞌi gatꞌho ha näꞌä lista asta nuꞌu̱ yä kosa gi tai ꞌne handi ge hinxä mädi. Nꞌa rä pa, nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ bi jabu̱, ¿ꞌne gi pädi? Bi da ngue̱nda ge tatꞌä je̱ya mi gasta yä mꞌotho rä bojä pa mi tai yä tsꞌapo.
4. Hyandi te mä gasto xa mähyoni gi yꞌo̱tꞌe ꞌne hyandi nuꞌu̱ hingä xa mähyoni.
Näꞌä udi rä Noya Äjuä. Hyandi te mä gasto o te mä «tꞌo̱tꞌe mänꞌa xa mähyoni» (Filipenses 1:10).
Kompara hängu rä bojä gi häni tatꞌä zänä ko nuꞌu̱ yä gasto gi pe̱ꞌtsi. ꞌNepu̱ hyandi te mä kosa hingä mähyoni gi tai o te mä gasto hingä mähyoni gi ja. Ma gä handihu̱ ngu habu̱ pa rä bojä:
Rä karro. Mu̱ gi pe̱ꞌtsi yoho yä karro, ¿dä za gi pa nꞌaa pa ho̱nse̱ gi kohi ko nꞌatho? Mu̱ gi pe̱ꞌtsi nꞌa rä karro, näꞌä tsitsꞌi ndunthi rä gasolina, ¿dä za gi paati ko mä nꞌa rä karro näꞌä hingi tsi ndunthi rä gasolina? O, ¿dä za gi pa ri karro ꞌne gi usa rä bicicleta o gi ju̱ rä bo̱jä?
Yä dibersio. Mu̱ gi pe̱ꞌtsi rä telebision por cable, rä satélite o rä Internet, dä za gi cancela po nꞌa rä tiempo o dä za gi contrata nꞌa näꞌä di barato. Por ejemplo, ja yä biblioteka habu̱ dä za mihi yä pelikula, yä libro o yä audiolibro.
Yä servicio público. Ñä ko ri familia pa gi hyanthu̱ hanja gi orrahu̱ rä dehe, rä ñotꞌi, ꞌne märꞌa yä servicio. Hueꞌtihu̱ rä ñotꞌi ora hingi usahu̱, ora gi ñhihu̱ ogi fanihu̱ ndunthi rä dehe.
Rä ñhuni. Mu̱ xkä nzäi gi tai rä ñhuni o gi ñuni ha rä restauran, nubye̱ hyoki rä ñhuni ha ri nguu. Tai ri despensa näꞌä ma gi usa durante rä semänä o rä zänä en lugar de gi ma njatꞌä ha rä de̱nda. Änte gi ma gi tai nuꞌu̱ yä kosa gi honi pa rä komida, hyoki nꞌa rä lista de gatꞌho näꞌä gi honi ꞌne ogi tai märꞌa yä kosa nuꞌu̱ hingi ehe ha näꞌä lista. Tai nuꞌu̱ yä fruta o yä alimento ora käi yä presio (dä za gi tai nuꞌu̱ yä fruta o yä verdura ora yä tiempo o yä temporada). Ogi tai yä dulse o märꞌa yä kosa hingä rä alimento. Hyandi hanja dä za te gi potꞌi ha ri nguu pa njabu̱ ya hingi tai.
Näꞌä ma gi hee. Mu̱ ya bi thege ri dutu, dä hogi gi tai mä nꞌaa. Pe mu̱ tobe xä ñhotho ri dutu nuꞌmu̱ hindi ja mꞌe̱di gi gasta. Tai ri dutu ora käi yä presio o tai mäske ya yä zi usado. Ora gi peni, ini ri dutu ha rä hyadi pa njabu̱ hingi usa rä secadora ꞌne njabu̱ gi orra.
Ora gi desea te gi tai. Änte de te gi tai ñꞌanise̱: «¿Pongi rä zi bojä pa gä tai? ¿Xa di jakägi mꞌe̱di?». Ora gi tai nꞌa rä traste, nꞌa rä celular o nꞌa rä karro, ¿dä za gi usa po ndunthi rä tiempo änte de gi tai mä nꞌa rä rꞌayꞌo? ¿Dä za gi pa nuꞌu̱ yä kosa ya hingi usa o ya hingi honi? Mu̱ gi pe̱fi njabu̱, ma gi hyandi ge ma gi gasta menu rä bojä.
Mä nꞌa rä hogä konseho: Mu̱ gi thogi rä ñꞌäbojä o ya hingi tähä ndunthi ngu mä mꞌe̱tꞌo, dä hogi gi mbeni ꞌne gi ñꞌanise̱: «¿Te mä bisio di pe̱ꞌtsi näꞌä tsꞌoni mä ndoyꞌo ꞌne tege mä bojä?». Mu̱ gi handi ge jabu̱ nꞌa rä bisio, dä hogi ge dende nubye̱ gi hye̱pu̱. Por ejemplo: ¿Gi tsi yä yꞌu̱i, yä ithe, o gi ñꞌe̱ni ha yä apuesta? Mu̱ gi desidi gi tsopu̱ nuya yä bisio, ma gi hyandi ge ma gi orra rä bojä ꞌne ma gi su ri ndoyꞌo.
5. Pädi te udi rä Noya Äjuä.
Näꞌä udi rä Noya Äjuä. «Di johya nuꞌu̱ toꞌo di da ngue̱nda ge di japä mꞌe̱di dä bädi de Äjuä» (Mateo 5:3).
Rä Biblia enä: «Rä mfädi nꞌa rä mfatsꞌi, njabu̱ ngu rä bojä nꞌa rä mfatsꞌi. Pe rä mfädi pe̱ꞌtsi nꞌa rä bentaja: rä mfädi ñämbäbi rä te rä hmuu» (Eclesiastés 7:12). Nunä rä mfädi dä za gä tinihu̱ ha rä Biblia. Ndunthi yä jäꞌi xä dini ge nuꞌu̱ yä konseho hutsꞌi ha rä Biblia, xä matsꞌi dä ñhandui nuꞌu̱ yä dumu̱i pe̱ꞌtsi po ränge yä ñꞌäbojä (Mateo 6:31, 32).
