Hyandi te xä mää rꞌa de nuꞌu̱ yä jäꞌi di gu̱tꞌi rä ꞌñuu ha yä nijä de näꞌä rä gerra bi ja ha Ucrania.

•   «Kirill, nꞌa rä lider de rä nijä ortodoxa de rä dähni Rusia, xa di ho näꞌä rä ntsꞌomꞌu̱i o̱tꞌe Rusia kontra Ucrania […]. Nuꞌu̱ yä propaganda xä yꞌo̱tꞌe nunä relijion kontra Ucrania, xä umbäbi yä raso rä presidente Putin pa dä mbeni ge xä ñho näꞌä pe̱fi» (EUobserver, 7 de rä märso de rä 2022).

•   «Kirill […] bi ꞌñenä ge näꞌä rä gerra ja kontra Ucrania, faxte pa dä mꞌe̱di rä pekado. Geꞌä nꞌa de nuꞌu̱ yä raso uni de por hanja Rusia debe dä sigi nunä rä gerra kontra Ucrania» (AP News, 8 de rä märso de rä 2022).

•   «Epifanio I de rä hnini Kiev, nꞌa rä lider de rä nijä ortodoxa ha Ucrania, mä nonxi bi jäpi yä jäꞌi ꞌne bi animäbi dä sigi dä ntunkui yä me Rusia. ꞌNehe asta bi ꞌñenä ge hingä nꞌa rä pekado toꞌo dä hyo nꞌa rä ruso» (The Jerusalem Post, 16 de rä märso de rä 2022).

•   «Di apoyahe nuꞌu̱ yä soldado ꞌne gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi di ntuhni pa dä defende Ucrania. Di jamädihe po gatꞌho näꞌä pe̱fiꞌu̱ pa dä ñängägihe ꞌne di apäbihe Äjuä ge dä matsꞌiꞌu̱ ꞌne dä su» (Declaración del Consejo de Iglesias y Organizaciones Religiosas de Ucrania, a 24 de rä febrero de rä 2022).

 ¿Te gi mbeni? ¿Gi kamfri ge pe̱fi xä ñho nuꞌu̱ gu̱tꞌi rä ꞌñuu ha yä nijä ora animäbi yä jäꞌi dä partisipa ha yä gerra? ¿Te udi rä Biblia?

¿Xä partisipa yä relijion ha nuꞌu̱ yä gerra xä nja?

 Ya dende mäyaꞌmu̱, ndunthi de nuꞌu̱ yä relijion enä ge ne dä matsꞌi yä jäꞌi pa dä mꞌu̱i en paz, xä mfaxte ꞌne xä animäbi yä jäꞌi dä partisipa ha yä gerra. Po ndunthi yä je̱ya, yä testigo rä Jeoba xä ꞌñudi ge ꞌmu̱i en kontra de näꞌä pe̱fi nuꞌu̱ yä relijionꞌu̱. Hyandi te xä mää ha rꞌa de nuꞌu̱ yä he̱ꞌmi xä yꞌofo:

•   Ha nꞌa rä artikulo rä thuhu «Las cruzadas: “trágica ilusión”» esplika hanja po rä tsꞌoki rä relijion católica xä tho ndunthi yä jäꞌi.

•   Ha nꞌa rä artikulo rä thuhu «La Iglesia Católica y África» udi hanja rä relijion hinte bi za bi me̱fi pa dä impedi nuꞌu̱ yä nthote ꞌne nuꞌu̱ yä tuhni xä nja entre yä tribu.

•   Ha nuya yä artikulo yä thuhu «¿Tiene la culpa la religión?», «El papel de la religión en las guerras» ꞌne «La religión toma partido» bi ꞌñudi ge tanto yä lider o yä majhä yä cátolico, yä oxtodoxo ꞌne yä protestante de kada nꞌa rä dähni xä apoya ꞌne xä partisipa ha yä gerra.

¿Ri ꞌñepäbi rä relijion dä apoya yä gerra?

 Te bi ꞌñudi rä Hesu: «Mädi ri mikꞌei ja ngu gi mädise̱» (Mateo 22:39). «Mädihu̱ nuꞌu̱ toꞌo di u̱tsaꞌihu̱» (Mateo 5:44-47).

 Te bi ꞌñudi rä Hesu: «Mä Tsꞌu̱tꞌhui hingä de nunä rä xiꞌmhai. Mu̱ mä Tsꞌu̱tꞌhui di gehmä de nunä xiꞌmhai, nuꞌmu̱ nuꞌu̱ mä maxte xä ntuhnihmä po geki pa njabu̱ hinxä tꞌe̱nkꞌägi ha yä yꞌe̱ yä judío» (Juan 18:36). «Gatꞌho nuꞌu̱ toꞌo hote ko rä juai, ko rä juai di tho ꞌnehe» (Mateo 26:47-52).

 Mbenise̱: Mu̱ rä Hesu bi mändabi nuꞌu̱ yä de̱ni ge himi debe dä gu̱ki yä juai pa xä defendeꞌä, ¿gi kamfri ge dä za dä partisipa ha yä gerra po märꞌa yä raso? Pa gi hyandi te mi mbeni nuꞌu̱ yä de̱ni rä Hesu de rä mu̱di siglo, hñeti rä artikulo «El cristianismo y la gerra: ¿son compatibles?».

¿Te ma dä thogi ko nuꞌu̱ yä relijion apoya yä gerra?

 Rä Mäkä Tꞌofo udi ge Äjuä di rechaza nuꞌu̱ yä relijion mää ge de̱mbäbi yä paso rä Hesu, pe ko näꞌä pe̱fi udi ge hingä mäjuäni (Mateo 7:21-23; Tito 1:16).

•   Ha rä mfistꞌofo Apocalipsis udi ge Äjuä ma dä yꞌapäbi ngue̱nda nuꞌu̱ yä hyate relijion, ngeꞌä go tu rä tsꞌoki po «gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi xä tho ha rä xiꞌmhai» (Apocalipsis 18:21, 24). Mu̱ gi ne gi pädi por hanja, hñeti rä artikulo «¿Te me̱ꞌä rä Dängä Babilonia?».

•   Rä Hesu bi ꞌñenä ge Äjuä di rechaza ꞌne ma dä huati gatꞌho nuꞌu̱ yä hyate relijion ngeꞌä xä me̱fi ndunthi yä ntsꞌomꞌu̱i. Näꞌä bi ꞌñenä: «Gatꞌho nuꞌu̱ yä mꞌai gä zaa hingi ungä yä hogä fruta, ma dä tsꞌe̱tꞌi ꞌne ma dä tsꞌätꞌi» (Mateo 7:15-20). Mu̱ gi ne gi pädi hanja ma dä kumpli nuya yä noya, hñeti rä artikulo «¡Se acerca el fin de la religión falsa!».

Photo credits, left to right: Photo by Sefa Karacan/Anadolu Agency/Getty Images; Maxym Marusenko/NurPhoto via Getty Images