“Agko sarag!” so kuan na anak yo. “Mair-irap! Agko amta ’ya!” Naiirapan ed gagawaen to tan labay to lay onsukon tampol. Agyo labay ya nairapan so anak yo pero labay yon naaralan to ya agdapat basta-basta onsuko no walay mairap ya situasyon. Kasin tulongan yo lan tampol? Kasin paulyanan yo lan onsuko? Odino kasin bangatan yoy anak yo ya mananos?

 Importante so mananos. No ibangat na atateng so anak da ya mansagpot pian nawalaan na saray abilidad, seguradon mas maong so pansumpalan tod eskuelaan, magmaliw ya mas mabiskeg so emosyon tan laman to, tan nawalaan na maong ya kakaaro tan magmaliw ya maapit ed sikara. Pero no lanang ya proprotektaan na atateng so anak da pian agnairapan tan agnalingo, mas mainomay ya na-depress, naandi so kompiyansa tod sarili to, tan agmaliket so bilay to no baleg la.

 Nayarin paaligwasen so inkaanos. Anggan saray angkekelag nin ugugaw et sarag da lan pabiskegen so determinasyon da ya arapen iray mairap ya situasyon. Diad sakey ya impangobserba na saray researcher ed saray ugugaw ya manedad na sakey taon tan taloy bulan, anengneng da ya agbasta-basta onsusuko iray ugugaw ed gagawaen da no walay abantayan dan adulto ya nan-irapan to met ya gawaen so sakey ya bengatla nen say no main-inomay ton ginawa itan.

 “Nanonotan ko ni nensaman ya imbangat ko iray ananak min bibii ya mansintas na sapatos da. Agmo ‘tan naaralan ed sakey agew labat. Kada no isintas da lan bukor so sapatos da, nasabi day 10 anggad 15 minuto legan dan iisipen no panon dan isintas itan. Insan ko la ra tulongan. No maminsan et iyakis da la, pero kayari pigay bulan, naaralan dan siansia. Agak la komon nairapan no say saliwen kon sapatos da et amay anggapoy sintas. Pero no maminsan, anggan sikatayo ran atateng et kaukolan tayo met so mananos pian nibangat tayo ray ananak tayo ya agbasta-basta onsusuko.”—Colleen.

 Ompan nababangatan yoy anak yo ya onsukon tampol. Nayarin aggagagalaen na atateng pero ompan nababangatan day anak da ya onsuko lan tampol. Panon? Singa bilang, wala ray atateng ya tulongan da lan tampol so anak da pian agla nairapan odino nalingo ta say amta ra et makatulong itan pian agnaandi kompiyansa tod sarili to. Balet walay aliwan epekto to ‘tan. Oniay insulat na author ya si Jessica Lahey: “Kada no tutulongan tayo lan tampol . . . iray ananak tayo ed mairap ya situasyon, singa tayo ibabagan aliwa ran marunong, agda sarag, tan anggapoy tiwala tayon nagawaan da itan.” a Antoy resulta? Ompan matmainomay ya onsuko iray ugugaw no ondalan irad mairap ya situasyon ta isipen dan kaukolan day arum ya ontulong ed sikara.

 Paseseg yo ran mansagpot ya maong. Sarag na atateng ya bangatan iray ananak da ya agbasta-basta onsuko no ikdan da ray kimey ya sarasarag da depende ed edad da. Singa bilang, nayarin ontulong iray melag nin ananak no mantutupi na impesak ya kawes so nanay da, tan makatulong met ira no sikara lay mangisinop ed saray gakgalaw da. Nayarin ontulong iray medyo baleg lan ugugaw ya iyuksoy iray sinaliw ed tindaan, iparaan day lamisaan antis ya mangan tan linisan da itan kayarin mangan, ipaway day basura, tan no walay naibung sarag da lan punasan. Sarag na saray tinedyer so ontulong ed mas mairap iran kimey, singa say panaglinis, panagmintina, tan panag-apiger. Kaslakan et aglabay na ugaw so mankimey, pero maong so epekto na satan ed sikara no ipapasal la ra na atateng da ed saray kimey ed abung anggano melag ni ra. Panon ya makatulong itan ed ugugaw? Naaralan day mansagpot ya maong tan makatulong itan pian ag-ira basta-basta onsuko no walay mairap ya kaukolan dan gawaen no baleg la ra.

 Prinsipyo na Biblia: “Walay nagunggona ed kada kimey a pansasagpotan.”—Proverbio 14:23.

 “Agyo sasayangen so panaon diad pangiter yoy kimey ed saray ananak yo pian labat walay gawaen da. Anggapoy malabay na ontan, anggan say ugaw et agto ’tan labay. Ikdan yo ray gawaen da ya talagan panliketan da ta akatulong ira. No melag ni anak yo, sarag ton pagpagay dabok iray pasen ya nagawat to. No manlilinis kayoy luluganan yo, sarag yon ipalinis ed sikato iray abeban pasen ya mairap yon gawaten. Tan komendaan yon tampol ed satan ya impansagpot to.”—Chris.

 Igiya yoy anak yo legan ton gagawaen so mairap ya kimey. No maminsan, onsuko lan tampol iray ugugaw no agda amtan gawaen so sakey ya kimey. Kanian no babangatan yoy anak yo na sakey ya kimey ya agto ni asalin gawaen, sarag yon tumboken irayan paraan. Unona, sikayo ni manggawa may kimey legan to kayon babantayan. Insan yo saniban gawaen so kimey. Kayari to, bantayan yoy anak yo ya gawaen to itan ya bukor pero sarag yo met so mangibagay suhestion ya makatulong ed sikato. Tan sampot, paulyanan yoy anak yo ya sumpalen ton bukor so kimey.

 Prinsipyo na Biblia: “Angitilak ak na aligen yo, a no antoy ginawak ed sikayo et ontan met so nepeg yon gawaen.”—Juan 13:15.

 “Base ed eksperiensyak, naaralan ko ya kaukolan tayo ran atateng so mangipanengneng na maong ya alimbawa no labay tayon agbasta-basta onsuko iray ananak tayo. Kaukolan tayon ipanengneng iray kualidad ya labay tayon naaralan da.”—Doug.

 Tulongan yoy anak yo pian natalosan to ya amin ya too et mansasagpot tan nalilingo met. Istorya yo ray agawad sikayo nensaman ya nairapan kayo pero maong so nansumpalan yo lapud agkayo sinmuko. Ipaliwawa yod anak yo ya normal labat ya nairapan tayo no walay first time tayon gawaen, tan makaaral tayo no nalingo tayo. Ipaseguro yod anak yo ya anggano nalingo agnabawasay panangaro yod sikato. No panon ya ombiskeg so muscle no nanausar, ombiskeg met so determinasyon na anak yo ya agbasta-basta onsuko no paulyanan yon arapen to iray mairap ya situasyon. Kanian no walay mairap ya situasyon ya dadalanen na anak yo, paulyan yo nin mansagpot anggano onsyosyodot la. Oniay ibabaga na libron How Children Succeed: “Pian talagan ombiskeg tan ontatken so isip na sakey ya ugaw, kaukolan ton salien ya gawaen so sakey ya bengatlan iisipen ton agto nasarag.”

 Prinsipyo na Biblia: “Maung a naaralan na sakey a too so mananos manlapud inkaogaw to.”—Tagleey 3:27, Maung a Balita.

 “Walay maabig ya epekto ed ananak yo no anggan panon et paulyanan yo met iran nairapan—pero ipaseguro yon wadtan kayon Mama tan Papa da ya ontulong ed sikara. Kalabas na panaon, nasumpal lanlamang so paniirapan da, pero lapud ag-ira sinmuko seguradon walay naaralan da ed satan tan mas wala lay kompiyansa ra ed sarili da.”—Jordan.

 Idayew yoy impansagpot na anak yo, aliwan say inkatalino to. Singa bilang, imbes ya ibaga yon, “Nayaryari kad saman ya exam a! Matattalino kan talaga.” Mas maabig no say ibaga yo et “Nayaryari kad saman ya exam a! Bilib ak ta amaspasya kan nanaral.” Akin ya importante ya say idayew tayo et say impansagpot da, aliwan say inkatalino da? No say idayew et say inkatalino na ugugaw “ompan nabalang laingen so kompiyansa da ed sarili da no biglan walay agda amta odino nalingo ira,” so imbaga nen Dr. Carol Dweck. Onia ni inyarum to: “No labay na atateng ya regaloan iray ananak da, say sankaabigan ya niiter da et say pangibangat ed sikara ya agtatakotan iray mairap ya situasyon, awaten da iray lingo ra ta makaaral irad satan, enjoyen day mansagpot ya maong, salien day arum ya paraan ed panggawa na saray bengatla, tan tuloytuloy iran manaral. No gawaen da itan, aglanang ya anapen na ananak da so pangirayew ed sikara.” b

 Prinsipyo na Biblia: “Say sakey a too et nasusubok diad naaawat ton dayew.”—Proverbio 27:21.