No manrerelaks iray ananak yo, antoy mas labay dan gawaen: manbantay o manbasa? Dinan so mas labay dan laen: smartphone odino libro?

 Dakel lan taon ya agla manbabasa iray totoo lapud TV tan saray nabantayan tan nagawaan da diad online. Oniay insulat nen Jane Healy diad libro ton Endangered Minds nen 1990: “Onsabi panaon ya agla labay na totoo so manbasa.”

 Diad saman ya taon, ompan isipen tayon agmet seguro itan nagawa. Balet natan kalabas na pigaran dekada, diad saray bansa ya dakel so manguusar na teknolohiya, ibabaga na pigaran managbangat ya dakel ditay ugugaw ya ngalngali agda la amtay manbasa, aliwan singa saray ugugaw nensaman.

Diad sayan artikulo

•  Akin et importantin manbasa iray ugugaw?

•  No panon ya ipaseseg so pambasa

•  No antoy ibabaga na atateng

•   Makatulong so pambasa pian onggana so imahinasyon. Singa bilang, no manbabasa ka na sakey ya istorya, antoy boses na saray karakter? Antoy itsura da? Antoy itsura na kaliberliber? Mangiiter na ideya so nansulat na istorya balet akauley lan man-imadyin so manbabasa.

   “No manbabantay tayoy pelikula, nanenengneng tayoy imahinasyon na arum,” so imbaga na sakey ya ina ya si Laura. “Makapalikliket itan pero dumay epekto no manbabasa ka ta bibilayen mod mismon nonot mo so insulat na arum.”

•   Makatulong so pambasa pian nawalaan na maong ya ugali iray ugugaw. No manbabasa iray ugugaw, nawalaan ira na abilidad ya mankatunongan ed saray problema tan no panon dan nasolusyonan iratan. Sakey ni, kaukolan ya manpokus iray ugugaw no manbabasa ira. Kanian naaralan da iray kualidad ya singa say anos, kontrol ed sarili, tan empatya.

   Empatya? On! Manisia so arum ya researcher ya makatulong ed ugugaw so matantan tan maalwar ya pambasa ed sakey ya istorya pian naimadyin day liknaan na saray karakter diad babasaen da. Lapud satan, natulongan iray ugugaw ya ipanengneng so empatya ed saray totoo ya nakakalimog da.

•   Makatulong so pambasa pian napasalan so pan-isip na aralem. Agmanaapura iray maalwar ya manbabasa—uliten da ni ingen so babasaen da no kaukolan pian natalosan day labay ya ibaga na autor na satan. Lapud satan et mas natandaan da so babasaen da tan nagunggonaan ira.—1 Timoteo 4:15.

   Oniay naimano na sakey ya ama ya si Joseph: “No manbabasa ka, nadadalepdep mon tampol so labay ya ibaga na imbaga na arum, nikonektam itan ed saray amtam la, tan makaisip ka ray leksion ya naaralan mod satan. Balet aliwan ontan ya kaaralem so panagnonot mo no manbabantay ka na saray video.”

 Tandaan: Anggaman makagunggona met iray video tan arum nin babantayan, ompan napalampas na ugugaw iray importantin nitulong ed sikara na panagbasa no agda ipanaon itan.

•   Igapon masakbay. Oniay imbaga nen Chloe, sakey ya ina ya walay duaran anak to: “Babasaan mi la ray ananak mi anggano wala ni rad eges, tan tuloytuloy mi nin gagawaen itan kapaway da. Maong labat ta ginawa mi itan. Sinmabi panaon, nagmaliw ya parte na bilay da so panagbasa, anggan no manrerelaks ira.”

   Prinsipyo na Biblia: “Manlapud inkaugaw mo et naamtaan mo la ray masanton sulat.”—2 Timoteo 3:15.

•   Gawaen ya makapaliket so panagbasa ed abung yo. Mangitarya na saray babasaen diad abung yo pian napaseseg iray ugugaw ya manbasa. “Mananap ka ray libro ya nagustoan ya basaen na anak mo tan iyan mo iratan ed abay na dukolan to,” so imbaga nen Tamara, sakey ya ina ya walaan na apatiran ananak.

   Prinsipyo na Biblia: “Ipasal moy ugaw ed dalan a nepeg ton laen; anggan sano ontatken la et ag-onsian ditan.”—Proverbio 22:6.

•   Bawasan so pangusar na Internet. Inrekomenda na sakey ya ama ya si Daniel ya maabig so pangiyeskedyul na sakey labi ya agpangusar na Internet. Inkuan to: “Anggano sakey ya labi labat ed sakey simba, walan walay labi ya agkami manbantay na TV. Atan so eskedyul mi ya manbasa, balanglan saniiba kami odino kanya-kanya kami.”

   Prinsipyo na Biblia: “Seguroen yo komon no anto ray mas importantin bengatla.”—Filipos 1:10.

•   Ipanengneng so maabig ya alimbawa. Oniay inrekomenda nen Karina, ya walaan na duaran anak ya bibii: “No babasaan mo ray ananak mo, gawam ya mabilabilay so panagbasam tan ipanengneng mon nai-enjoy moy babasaen mo. No labalabay moy babasaen mo, aligen ka na ananak mo.”

   Prinsipyo na Biblia: “Itultuloy moy manseet ed panagbasa diad publiko.”—1 Timoteo 4:13.

 Aliwan amin ya ugugaw et labalabay day manbasa. Balet ompan kaukolan mo labat iran pasesegen ya gawaen da itan. Walay balibalin ginawa nen David, ya duaray anak ton bibii, inkuan to: “Babasaen ko no antoy babasaen na ananak ko, kanian amtak no antoy paninteresan da tan napantotongtongan mi iratan. Singa walay melag ya reading club mi. Balibali!”