•  Tepetan so sarilim

•  Akin ya kaukolan koy bilin na arum nipaakar ed saray kaukolan kon paaligwasen?

•  Antoy gawaen ko pian naawat ko ray suhestion na arum?

•  No antoy ibabaga na arum ya kabataan

 No maminsan, kaukolan tayo so maaron bilin ed no anto ray nepeg tayon gawaen pian naparakep so kimey tayo odino nauman tayoy makapuy ya ugali tayo. Singa bilang, imanoen irayan situasyon.

1.  ● Imbagad sika na teacher mo ya singa insambot mo labat may impasam ya project mo. Imbaga tod sika: “Kaukolan mo ni man-research ya maong no onsublay.”

    Antoy reaksion mo?

   1.   Ibaliwalam. (‘Kabusol to ak may teacher ko.’)

   2.   Dengel mo. (‘Gawaen koy imbaga to diad onsublay ya project ko.’)

2.  ● Imbagad sika nen nanay mo ya atalangkab so kuartom, anta diad tua et kapkapanlinis mo.

    Antoy reaksion mo?

   1.   Ibaliwalam. (‘Puros lingoy napapansin da.’)

   2.   Dengel mo. (‘Kulang nin tuay impanlinis ko.’)

3.  ● Imbaga na agim ya agto labay so ugalim ya ganggan ka lan ganggan.

    Antoy reaksion mo?

   1.   Ibaliwalam. (‘Ta anggan sikato et mamaong met.’)

   2.   Dengel mo. (‘Seguro, kaukolan koy magmaliw ya mas mabait ed sikato.’)

 Wala ray kabataan ya masyadon sensitive, main-inomay iran ombarong no bagaan mo ra. Kasin ontan ka? No on, sikay alugi! Akin ey? No marunong kan mangawat na bilin, ontulong itan ed sika natan tan no adulto ka la.

•   Lapud aliwa kan perpekto. Ibabaga na Biblia: “Amin tayo et naynay a nalilingo.” (Santiago 3:2) Kanian amin tayo et kaukolan ya walay mangibagad sikatayo na saray kaukolan tayon umanen.

   “Sankanonot kon lanang ya amin tayo et aliwan perpekto tan normal labat ya nalingo tayo. Kanian no walay mangipetek ed siak, makakaaral ak ed satan tan agko la labay ya naulit so lingok.”​—David.

•   Lapud sarag mo ni onaligwas. Ibabaga na Biblia: “Bilin mo so toon marunong, tan sikatoy magmaliw a lalon marunong.” (Proverbio 9:9) Natulongan ka labat na sakey a bilin no awaten mo itan.

   “Dati, agko labalabay so nabilin ta singa anggapo lay dugan nagagawaan ko. Singano mauge-uges ak ya too. Balet natan et aawaten ko la itan tan labalabay ko ni ingen ya naamtaan no anto ni ray dapat kon umanen.”​—Selena.

 Siempre, mainomay mon awaten so bilin no kinerew mo itan. Pero no basta da ka labat binilin ya agmo iilaloan, ompan agmo amta no panon kan man-react. “Abigbigla tan adismaya ak,” so kuan nen Natalie nen akaawat na card ya walay bilin ya agto iilaloan. “Gagawaen ko met so anggaay nayarian ko, pero siansian sisimbawaen da ak!”

 Kasin wala lay ontan ya agawad sika? Antoy nayarin gawaen mo?

•   Dengel ka.

   Ibabaga na Biblia: “Say makabat a too et popokpokan toy pansalita to, tan say toon makatebek et mansiansian kalmado.” (Proverbio 17:27) Agka onsasalet no bibilinen da ka. Tan agka bastabasta oneebat ta ompan makapangibaga kay pagbabawian mo lanlamang.

   “No walay mamibilin ed siak, walay tendensiak ya idepensay sarilik. Balet, kaukolan koy makaaral ed panangipetek tan gawaen ko no antoy duga diad arapen.”​—Sara.

•   Manpokus ka ed bilin, aliwan diad samay mamibilin.

   Ompan natukso kan mananap na lingo na samay mamibilin ed sika. Balet mas maabig no unoren moy bilin na Biblia ya “aliston ondengel, agbengatbengat a mansalita, matantan a manpasnok.” (Santiago 1:19) Kaslakan et tua met imay impaimano ed sika ya kaukolan mon umanen. Agmo ibabaliwala so bilin ya kaukolan mon narengel lapu labat ta agmo labay itan ya narengel.

   “Dati, no bibilinen ak na atateng ko, manpasnok ak lan tampol tan ibagak, ‘Amtak la ’tan!’ Balet no dedengelen ko ra tan uunoren koy bilin da, mas maabig iray resulta.”​—Edward.

•   Pansiansiam so balansin pakanengneng mo ed sarilim.

   No walay mamibilin ed sika, agto labay ya ibagan anggapo lay nagagawaan mon duga. Labay ya ibaga na satan ya nalilingo ka met a singa say arum. Anggan samay toon mamibilin ed sika et kaukolan to met so nabilin ya sagpaminsan. Diad tua, ibabaga na Biblia: “Anggapoy matunong a too diad dalin a naynay a manggagaway maong.”​—Eclesiastes 7:20.

   “Walay kaarok ya binilin to ak balet parad siak et agko kaukolan itan. Asakitan ak, balet akisalamat ak lapud inkamatua to. Balet amoriak lanlamang ya duga may bilin to. Maong labat ta binilin to ak, ta no andi, agko naamtaan no antoy kaukolan kon paaligwasen.”​—Sophia.

•   Gawam ya goal so onaligwas.

   Ibabaga na Biblia ya “say makabat a too et mangaawat na panametek.” (Proverbio 15:5) No awaten mo itan, sarag mo lan palampasen so antokaman ya sakit ya aliknam tan makapampokus ka la ed samay impaimano da ed sika ya kaukolan mon paaligwasen. Iplanom no antoy gawaen mo, tan subaybayan moy iyaaligwas mo diad onsublay iran bulan.

   “Pian naawat moy bilin, dapat matua ka ta kaukolan ya matua kad sarilim pian naamin mo ray lingom, kerew kay pasensia lapud saratan, tan aral moy manguman.”​—Emma.

 Tandaan: Ibabaga na Biblia: “Saray totoo makakaaral irad kapara ran totoo, a singa say balatyang et patataremen toy kapara ton balatyang.” (Proverbio 27:17, Maung a Balita) Say bilin et singa ubolan ya pataremen to ka, odino ontulong ed sika pian onaligwas ka, natan tan no adulto ka la.