“Biglak labat ya nanonotan so tungkol ed sex tan atan lay sankanonot ko. Singa walay sananey ya mankokontrol ed nonot ko.”​—Vera.

 “Singa mairap ya kontrolen so pannonot ed sex. Mas mainomay ko ni amo so ontikyab.”​—John.

 Kasin mipara so naliliknam ed si Vera tan John? No on, makatulong iyan artikulo ed sika.

•  Akin et nepeg ya itunda?

•  Akin et mair-irap ya itunda?

•  No antoy nayarin gawaen mo

•  No antoy ibabaga na arum ya kabataan

 “Imbagad siak nen uncle ko ya agak ikdan na Dios na pampilalek o panlabay ed sex no agko lanlamang sarag ya gawaen itan,” so imbaga na kabataan ya si Alex.

 Walay punto met na uncle nen Alex​—inikdan itayo na Dios na pampilalek ed sex, balet diad dugan rason. Dinmakel so totoo lapud satan. Pero akin balet et nepeg mon itunda so pannonot ed sex? Walay duaran rason:

•   Ibabangat na Biblia ya ginagala na Dios ya say sex et para labat ed laki tan bii ya kasal.​—Genesis 1:28; 2:24.

   No igagalang mo so estandarte na Dios insan single ka ni, nairapan ka labat no say sankanonot mon lanang et sex ta agni itan nayari. Ompan natukso ka ni ingen ya mi-sex ed agmo asawa, insan pagbabawian mo lanlamang, ya singa agawa ed dakel a totoo.

•   No kontrolen moy nonot mo tungkol ed sex, naaralan mon kontrolen so sarilim tan makatulong itan ed bilay mo.​—1 Corinto 9:25.

 No walay kontrol mod sarilim, makatulong itan pian magmaliw kan maliket natan tan diad arapen. Diad tua, naamtaan na arum ya researcher ya saray ugugaw ya walay kontrol dad sarili ra et agmain-inomay ya nawalaay graben sakit, problema ed kuarta odino diad gobierno no ombaleg ira. a

 Lanang ya sankanonot tan pantotongtongan na totoo so sex, tan manguuman iray hormones no ugaw ka ni kanian ompan nairapan kan itunda so pannonot ed satan.

 “Diad saray palabas ed TV, singa OK labat tan agmet mauges so mi-sex ed agmo asawa. Kanian ayos labat anggano sankanonot mo itan ta singa anggapo met so makapuy ya epekto to.”​—Ruth.

 “Diad trabaho, narerengel ko ray bulgaran ya tongtongan tungkol ed sex kanian a-curious ak ya maong. Nagmaliw lan normal so pise-sex ed ag-asawa kanian singa agmo naisip ya makapuy itan.”​—Nicole.

 “Mainomay moy natukso no mannenengneng ka ray litrato ed social media. Basta akanengneng kay litrato ya naakit to ka, sankanonot mo la itan tan agmo la nalingwanan!”​—Maria.

 Lapud sarayan rason, ompan naliknam met so alikna nen Pablo. Insulat to: “Sano labay kon gawaen so duga, say mauges so walad siak.”—Roma 7:21.

 Mannonot na arum ya bengatla. Imbes ya nonoten moy tungkol ed sex, manpokus kad arum a bengatla singa say sports, hobby, exercise, odino anggan anto ya labalabay mon gawaen. Onia so imbaga na kabataan ya si Valerie: “Makatulong so pambasa na Biblia. Nabasa ditan so tungkol ed Dios, tan no sankanonot moy tungkol ed Dios, agmo la nanonotan iray arum ya bengatla.”

 Normal labat ya nanonotan moy tungkol ed sex. Balet akadepende ed sika no kasin ekalen mon tampol iratan ed nonot mo.

 “No nanonotan ko lay tungkol ed sex, mannonot ak lay arum. Aamtaen ko met no akin ya anonotan ko itan, ompan lapud sakey a kansion o litrato ya dapat ko lan i-delete.”​—Helena.

 Prinsipyo ed Biblia: “Amin a bengatlan matunong, amin a bengatlan malinis, . . . itultuloy yo irayan nodnonoten.”​—Filipos 4:8.

 Manpili na maong iran kaulop. No saray kaarom et lanang dan pantotongtongan so sex, ompan naimpluensyaan ka tan atan met lay sankanonot mo.

 “Nen tinedyer ak, ngalngali agko naekal ed nonot ko iray makapuy ya bengatla tan naimpluensyaan ak a maong na saray kaulop ko. No miuulop kad saray totoo ya parad sikara et ayos labat iray imoral ya bengatla, naimpluensyaan da ka tan lalon agmo nakontrol so sarilim ya manggaway makapuy.”​—Sarah.

 Prinsipyo ed Biblia: “Samay miuulop ed marunong et magmaliw a marunong, balet samay mililimog ed makulangkulang et aliwliway pansumpalan to.”​—Proverbio 13:20.

 Iwasan iray makapuy ya entertainment. Halos amin ya entertainment natan et walay koneksion tod sex. “Baleg so epekto na kansion ed siak,” so imbaga nen Nicole. “Lalon bibilayen na satan so liknaan ko ed sex.”

 “Nambantay ak na saray pelikula tan palabas ed TV ya dakdakel so malaswa ya eksena. Agko ilaloan ya baleg so epekto na satan ed siak tan say sankanonot ko lan lanang et tungkol ed sex. Naisip kon tampol no akin ya atan lay karga na ulok. Nepeg kon tundaan so pambantay na onman iran pelikula tan palabas ed TV. Mainomay kon iwasan ya nonoten iray makapuy ya bengatla lapud pipilien koy entertainment ko.”​—Joanne.

 Prinsipyo ed Biblia: “Komon ta say seksual ya imoralidad tan amin a klase na karutakan odino inkaagum et ag-anggan nabitla ed limog yo.”​—Efeso 5:3.

 Importantin tandaan: Iisipen na arum ya say liknaan da ed sex et importantin maong tan agda itan nakontrol anggano labay da. Balet duma so ibabaga na Biblia ta ibabangat na satan ya sarag tayon kontrolen so panagnonot tayo.

 Prinsipyo ed Biblia: “Itultuloy [yon] pasimbaloen so paraan na panagnonot yo.”​—Efeso 4:23.