Iparaan so Sarilim Parad Saray Posiblin Manpigil ed Sika

“Nandesisyon ak ya itunda so bisyok pian agnaapektoan so kapangiyanak ya baby mi. Kanian angikarga ak na ‘No Smoking’ sign diad abung mi. Kayari labat na sakey oras, singa tsunami ya biglan aanapen la na laman ko so nicotine, kanian nanselsel ak.”—Yoshimitsu, Japan.

ANENGNENG tayod eksperiensya nen Yoshimitsu ya wala ray manpigil ed pangitunday pansigarilyo. Sakey ni, ipapanengneng na impan-research ya ngalngali 90 percent ed saramay apawil day bisyo da et tuloytuloy la ran nansigarilyo. Kanian no labay mon itunda so panagsigarilyom, baleg so tsansan nagawaan mo itan no akaparaan ka ed saramay manpigil ed sika. Anto iratan?

No anap-anapen moy nicotine: Say sankagrabian ya mairap ya labanan et amay taloran agew manlapud samay sampot ya impansigarilyo, tan kalkalna itan ya nabalang kayari manga duay simba. Diad satan ya panaon “patubat-tubat so pananap mo na nicotine; aliwan nampapara,” so imbaga na datin mansisigarilyo. Anggano pigaran taon lay linmabas, ompan wala ni may panlabay mon mansigarilyo. No ontan, agka manpapadaeg. Manalagar kay limaran minuto o masulok ni, ya anggad nabalang may panlabay mon mansigarilyo lamet.

Arum nin withdrawal symptoms: Diad gapo, say sakey et mantemeg, nairapan ya man-concentrate, tan ompan ontaba. Makaeksperiensya met iray panotot, igatel na laman, panlinget tan panukok. Nayarin manguman-uman met so mood na sakey, ompan anggapoy anos to, mipepetang so ulo to, odino na-depress ni ingen. Maslak ed saratan ya sintomas et nabalang met lanlamang diad loob na apatira anggad anemiran simba.

Diad sayan kritikal ya panaon, wala ray praktikal ya nagawaan mo ya makatulong ed sika. Singa say:

● Dukeyan moy ugip.

● Inum kay dakel ya danum odino juice. Mangan kay masustansia.

● Man-exercise ka, pero aliwan samay sobsobra.

● Ingas kay aralem, tan imadyin mo ya napapanoy lungs mo na malinis ya dagem.

Saray makatukso: Saraya may gagawaen mo odino naliliknam ya tuksoen to kan mansigarilyo. Singa bilang ompan dati, no walay iinumen mo et ibabansag mo met lay pansigarilyo. Kanian pian nitundam so pansigarilyo, iwasan mo ni may mabayag mon upoten so iinumen mo. Andi bale ta nasabi lanlamang so panaon ya sarag mo lamet ya na-enjoy so iinumen mo ya agka la manaapura.

Pero, anggano abayag lan anggapoy nicotine ed laman mo, ompan siansia nin natukso kan mansigarilyo. “Nineteen ya taon ak lan tinmundan mansigarilyo,” so imbaga nen Torben ya abitla niman, “Pero siansia nin natutukso ak ya mansigarilyo no mankakape ak.” Nasabi panaon, kalkalna lanlamang ya nabalang may panlabay mon mansigarilyo.

Duma balet no alak so iinumen mo. Pian nitundam so pansisigarilyom, kailangan mo met ya iwasan so alak tan saray lugar ya manse-serve na alak, ta baleg so tsansa ya napawil mo lamet so pansisigarilyom no makainum ka. Akin ey?

● Ta anggano daiset labat so nainum mo, palooren toy panlabay mo ed nicotine.

● Kaslakan ya kaibad inuman so pansisigarilyo.

● No makainum ka, ompan agka makapan-isip na duga tan mairap mon nakontrol so sarilim. Ibabaga na Biblia: ‘Ekalen na alak so motibon panggaway duga.’​—Oseas 4:​11.

Kaulop: Pilim iray pipiulopan mo. Singa bilang, iwasan mo iramay totoon mansisigarilyo odino saramay nayarin man-ingganyo ed sikan mansigarilyo. Iwasan mo met iramay kakantiawan da ka ta labay mon itunday pansisigarilyo.

Emosyon: Ipapanengneng na impanaral ya masulok ya 60 percent ed saramay pinmawil ya nansigarilyo et lapud stress odino pasnok. No naliliknam iratan tan natutukso ka la ingen ya mansigarilyo, mannonot kay arum ya gawaen mo​—sarag moy oninum na danum, man-bubble gum, odino manparagem ed paway tan manakar. Manisip ka na positibo, nayarin manpikasi ka ed Dios odino manbasa ka na BIblia.—Salmo 19:14.

Saray Aliwan Dugan Panagrason

● Sakey met labat ya hithit.

Say tua: Sakey ya hithit labat et 50 percent ya tampol so iter ton nicotine ed utek mo ya ombayag na taloran oras. Say resulta et napawil mo lamet so bisyom.

● Naeekal so stress ko no mansisigarilyo ak.

Say tua: Base ed impanaral, parakelen la ingen na nicotine iray stress hormone. Tua, singa abalang so stress mo, pero temporaryo labat itan ta inter mod laman mo may nicotine ya aanapen to.

● Anggapo lay pag-asak ya nitundak ’ya.

Say tua: No man-negatibo ka, agmo nagawaan. Ibabaga na Biblia: “No onkapuy so liknaan mo diad agew na kairapan, say biskeg mo et onkulang.” (Proverbio 24:10) Kanian agmo iisipen ya agmo sarag. Nakayam ’tan basta iyaplikam iray praktikal ya suggestion ya singa abitla ed sayan magasin.

● Agko nasarag iray withdrawal symptom.

Say tua: Aliwan mainomay iray naliknam ya withdrawal symptom, pero kalkalna lanlamang iratan ya nabalang kayari pigaran simba. Kanian agka onsusuko! No kayari na pigaran bulan o taon et singa makakasigarilyo ka lamet, nabalang lanlamang ’tan, nayarin diad pigaran minuto​—basta agka ni manseselsel na sigarilyo.

● Walay sakit kod isip.

Say tua: No walay sakit mod isip, singa say depression odino schizophrenia, konsulta kad doktor mo pian natulongan to kan itunda so pansisigarilyom. Seguradon labalabay to kan tulongan, ompan walay salatan to ed samay tambal ya inresita tod sika.

● No napawil koy pansisigarilyok, di useless lanlamang.

Say tua: No apawil moy pansisigarilyom​—ya singa met nagagawa ed arum⁠—agto labay ya ibagan atalo ka tan anggapo lay pag-asam. Kanian agka nadidismaya, tuloy so laban! Diba no atumba ka, agto labay ya ibagan atalo ka. Natalo ka labat no agka ombangon. Kanian agka onsusuko. Nasarag mo lanlamang itan!

Nengnengen tayo so agawad si Romualdo, ya nansigarilyo ed loob na 26 taon, pero 30 taon lan tinmunda. Insulat to: “Agko la natandaan no aminpigak ya apawil so pansisigarilyok. Kada no nagawa man, aliwliway liknaan ko tan pakaliknak et anggapo lay pag-asak. Pero nen talagan desidido ak lan nawalaan na maong ya relasyon ed Jehova a Dios tan paulit-ulit ak ya kinmerew na tulong to, sa wakas, nitundak.”

Diad sampot ya artikulo na sayan serye, pantongtongan tayo iray pigara nin praktikal ya suggestion ya makatulong ed sikan magmaliw ya maliket tan nitundam so pansisigarilyo.

[Kahon/Litrato]

MAKAPATEY SO AMIN YA KLASE NA SIGARILYO

Dakdakel so panguusaran na tabako. Wala ray arum ya produkto na tabako ya nasaliw ni ingen diad lakoan na herbal tan food supplement. Pero imbaga na World Health Organization ya, “amin ya klase na tabako et makapatey.” Say tabako et nayarin manresultad makapatey iran sakit, singa say kanser tan sakit ed puso. No say sakey ya ina et mansisigarilyo met, nayarin nipeligro so ilulukon to. Anto ray nanduruman produkto na tabako?

Bidi: Sayan melag ya sigarilyo ya irorolyo labat ed lima, et kaslakan ya uusaren ed Asia. Mas dakel so karga ton tar, nicotine, tan carbon monoxide nen say regular ya sigarilyo.

Tabako: Aya may tinemek ya tabako ya imbalkot lanlamang ed bulong na tabako odino papel ya gawad tabako. Aliwan singa arum ya sigarilyo, walay alkaline na sayan tabako, kanian nasepsep ya tampol so nicotine anggan agni selselan.

Kretek odino sigarilyon gawad clove: Nankarga iya na manga 60 percent ya tabako tan 40 percent ya clove. Mas dakel so tar, nicotine, tan carbon monoxide to no ikomparad regular ya sigarilyo.

Pipe: Aliwa met ya safe so pangusar na pipe, ta siansia nin manresulta itan ed kanser tan arum nin sakit.

Tabako ya anggapoy asewek: Kaibad saya so panggagal na tabako, snuff, tan tinimplan gutkha ya uusaren ed Southeast Asia. No ikargad sangi irayan klase na tabako, sepsepen na dalanay dala so nicotine. Delikado met irayan anggapoy asewek ya tabako.

Water pipe (bong, hookah, narghile, shisha): Diad sayan proseso, say asewek na tabako et ondalan nid danum insan nasungap. Pero agto lanlamang nabawasan iray makakanser ya samal ya onlad lungs.

[Kahon/Litrato]

TULONGAN SO SAKEY PIAN NITUNDA TOY MANSIGARILYO

● Mansiansian positibo. Mas maong ni mangibagay positibo tan makapabiskeg nen say pantamian tan balawen so sakey. Mas marakep no say ibagam et, “Sarasarag mo ’tan, salim lamet!” nen say “Anto ’tan, kapuy ka!”

● Manpasensya. Agmo la papatolan no onsyodot odino makakapasnok ed sika. Mansalitan mauyamo. Sarag mon ibaga ya, “Amtak mairap ’ya, pero proud ak ed sika.” Agmon balot ibabaga ya, “Mas maong ka ni nen mansisigarilyo ka!”

● Magmaliw ya tuan kaaro. Ibabaga na Biblia: “Say tuan kaaro et mangaaro ed amin a panaon tan sakey ya agi a nailaloan diad panaon na gonigon.” (Proverbio 17:17) Kanian dapat mapasensya tan maaro ka ed sikato diad “amin a panaon”​—anggan anton oras odino anggan anto ni mood to.