Kasin say Biblia so Peteg a Nanlapud Dios?
Kapitulo 5
Kasin say Biblia so Peteg a Nanlapud Dios?
1. Akin a makatunongan so panisian sikatayo so ikdan na Dios na impormasyon nipaakar ed inkasikato?
KASIN si Jehova a Dios so angiter na impormasyon ed sikatayo nipaakar ed inkasikato? Kasin imbaga to’d sikatayo so ginawa to tan ginagala to nin gawaev? Say sakey ya aman inaro toray anak to so mangibaga’d sikara na dakel a bengatla. Tan manlapud anengneng tayo la, si Jehova so peteg a sakey a maaron ama.
2. (a) Antoy sankaabigan a dalan a pangibaga nen Jehova ed sikatayo na nipaakar ed inkasikato? (b) Anto ran tepet so palesaen na saya?
2 Panon nen Jehova ya iter so impormasyon ed totoon manbibilay ed amayamay a pasen na dalin tan diad nanduruman panaon? Say sankaabigan a paraan et say impamaisulat to’d sakey a libro tan insan to imanoen a satan so akatarya ed amin. Kasin say Biblia so ontan a libron nanlapud Dios? Panon so pikabat tayo ya ontan?
ANGGAPO LAY ARUM A LIBRO A SINGA SAY BIBLIA
3. Anto so sakey a dalan a say Biblia so matalunggaring a libro?
3 No say Biblia so peteg a nanlapud Dios, nepeg tayon ilaloan a satan so sankamatalunggaringan a libron nisulat. Kasin ontan? On, tan diad dakel a rason. Ununa, sikato so sankadaanan; agmo ilaloan a say Salita na Dios ed amin a katooan et agano nin insulat, agta ontan? Say inkisulat to so ginmapo ed ngalngalin apalabas lan 3,500 taon diad lenguahen Hebreo. Insan, diad masulok lan 2,200 taon a linmabas, ginmapon nipatalos ed arum a lenguahe. Natan et ngalngalin amin ed dalin so makabasa ed Biblia diad dili ton lenguahe.
4. Panon so kipareng na apawalan bilang na Biblia ed arum iran libro?
4 Ontan met, anggapoy arum a libron akaabot ed Biblia diad bilang na kopyan agawa. Say sakey a libro so nayarin natawag a “sankasaliwan” sano nilibulibo lambengat a kopya so apawala. Ingen kada taon et minilmilyon a Biblia so nipiprinta. Tan diad saray siglos et nilibulibon minilmilyon so agawa! Ngalngalin anggapo so pasen ed dalin, anggaman panon la so inkasulinek to, ya agka makaromog na Biblia. Agta saya so ilaloan mo ed sakey a libron peteg a nanlapud Dios?
5. Anto ran sagpot so ginawa diad paneral ed Biblia?
5 Say manggawa ed sayan malaklaknab a kibubunog na Biblia a lalon matalona et say katuaan a saray kakabusol so analin maneral ed satan. Balet agta nepeg ya ilaloan tayon say sakey a libron nanlapud Dios so atakien na saray ahentes na Diablo? Saya so agawa. Aminsan a kaslakan so panagpool ed Biblia, tan saramay naerel a manbabasa ed Biblia so mabetbet ya adusa ed patey.
6. (a) Anto ran importantin tepet so ebatan na Biblia? (b) Manlapud iner so ibabaga na saray managsulat na Biblia ya angawatan da na impormasyon?
6 Ilaloan mo so sakey a libron nanlapud Dios a manalaysay ed saray bengatlan kaliktan tayon amin a kabaten. ‘Iner so nanlapuan na bilay?’ ‘Akin a wadia itayo?’ ‘Anto so itarok na arapen?’ so pigara ed saray tepet ya ebatan to. Tan malinlinew ya ibabaga ton say karga ton impormasyon et nanlapud si Jehova a Dios. Imbaga na sakey a managsulat na Biblia: “Say espiritu nen Jehova so nansalita ed siak, tan say salita to so wala ed tapew na dilak.” (2 Samuel 23:2) Insulat na sananey: “Amin a Sulat so impuyan na Dios.” (2 Timoteo 3:16) Lapud pihopihon ibabaga na Biblia a sikato so Salita na Dios, agta makabat so pangusisa ed satan pian nengnengen tayo no kasin tua?
NO PANON SO INKISULAT NA BIBLIA
7. (a) Siopa so nansulat na Biblia? (b) Panon, sirin, a nibagan satan so Salita na Dios?
7 ‘Ingen panon a say Biblia so nanlapud Dios anta insulat na totoo?’ nayarin itepet mo. Tua, ngalngalin 40 lalaki so akitulongan diad impansulat na Biblia. Sarayan lalaki so aktual a nansulat ed Biblia nilikud ed Samploran Ganggan, a sikara so personal ya insulat na Dios ed saray tapias na bato diad direktan kiwas na masanton espiritu to. (Exodo 31:18) Anggaman ontan, saya so agnanggawan say insulat da so aliwan Salita na Dios. Impaliwawa na Biblia: “Saray totoo so nansalita a nanlapud Dios unong a sikara so tinenyeg na masanton espiritu.” (2 Pedro 1:21) On, unong ya inusar na Dios so makapanyarin masanton espiritu to diad impamalsa ed katawenan, dalin tan amin a bengatlan mabilay, satan met so inusar to diad pangiwanwan ed kisulat na Biblia.
8, 9. Anto ran alimbawa natan so ontulong ed sikatayon mantalos ed no panon so impamaisulat na Dios ed Biblia?
8 Kabaliksan na saya a say Biblia so walaan labat na sakey ya autor, si Jehova a Dios. Inusar toray lalakin mangisulat ed impormasyon, a singa say negosyante et usaren toy sakey a sekretaryon mangisulat ed sakey a sulat. Isulat na sekretaryo so sulat, ingen ta say sulat et kinarga toray kanonotan tan ideya na negosyante. Sirin ontan met ed sulat to, aliwan ideya na sekretaryo, unong a say Biblia so Libro na Dios, aliwan libro na lalakin inusar ya angisulat.
9 Lapud pinalsa na Dios so kanonotan, seguradon aliwan mairap ed sikato so pitalosan ed kanonotan na saray ariripen to diad pangiter to’d sikara na impormasyon ya isulat da. Anggan natan et nayarian na sakey a too so onyurong ed abung to tan mangawat na saray mensahen manlapud arawin pasen diad panamegley na radyo odino telebisyon. Saray boses o retrato so manbiahe ed andukey iran distansya diad pangusar ed pisikal iran leyes a pinalsa na Dios. Sirin, mainomay a natalosan a si Jehova, manlapud arawin pasen to ed katawenan, et nayarian ton iwanwan so lalakin mangisulat ed impormasyon a kaliktan ton nakabatan na atooan a pamilya.
10. (a) Panon karakel na libro so anibukel ed Biblia, tan diad anton panat na panaon so inkisulat da? (b) Anton manunan tema so atukoy ed interon Biblia?
10 Say resulta so makapakelaw a Libro. Diad tua, say Biblia so tinibukel na 66 iran angkekelag a libro. Say Griegon salita a biblia, a nanlapuan na salitan “Bible,” et kabaliksan to so “angkekelag iran libro.” Sarayan libro, odino sulsulat, so insulat ed panat na 1,600 a taotaon, nanlapud 1513 K.K.P. ya anggad 98 K.P. Ingen lapud saksakey so Autor to, amin na sarayan libro na Biblia so nantutukoyan ed balang sinansakey. Parehon tema so atukoy ed intero, salanti, si Jehova a Dios so mangipawil ed matunong iran kipapasen diad panamegley na panarian to. Say ununan libro, Genesis, so mangibabaga no panon so inkabalang na sakey a paraison ayaman lapud intunganga ed Dios, tan say unor a libro, Apocalipsis, so manedeskribe ed no panon so pagmaliw na dalin lamet a paraiso diad uley na Dios.—Genesis 3:19, 23; Apocalipsis 12:10; 21:3, 4.
11. (a) Anto ran lenguahe so nausar diad impansulat ed Biblia? (b) Diad anto ran duaran manunan seksion so akaapagan na Biblia, balet anto so mangipanengneng na pankakasakey da?
11 Say ununan 39 libro na Biblia so manunan insulat ed lenguahen Hebreo, tekep na daiset ed Aramaico. Say unor a 27 libro so insulat ed Griego, say kaslakan a lenguahe na totoo sanen wadiad dalin si Jesus tan saray Kristianon patumbok to. Sarayan duaran manunan seksion na Biblia so manepenepeg ya atawag na “Hebreon Kasulatan” tan say “Griegon Kasulatan.” Ipapanengneng da so pampapakna ra ed balang sakey, say Griegon Kasulatan so nanaon ed Hebreon Kasulatan na masulok a 365 danay, tan nanggawa na ngalngalin 375 a kaaruman iran reperensya ed sikara.
IMPANGGAWA ED BIBLIA A NIWALA ED AMIN
12. Akin ya impagawa nen Jehova iray kopya na Biblia?
12 No saray orihinal a sulsulat so wala labat, panon so pakabasa na amin ed Salita na Dios? Agda nabasa. Kanian inyuksoy nen Jehova a nagawa iray kopya na orihinal a Hebreon sulsulat. (Deuteronomio 17:18) Si Esdras, alimbawa, so atawag “ya onsianon managsakal ed ganggan nen Moises, inter nen Jehova a Dios na Israel.” (Esdras 7:6) Ontan met, agawa so dakel a nilibulibon kopya na Griegon Kasulatan.
13. (a) Anto so kinaukolan ta pian kaslakan a totoo so makabasa ed Biblia? (b) Kapigan so inkagawa na inmunan patalos na Biblia?
13 Kasin nabasam so Hebreo odino Griego? No andi, agmo nabasa so akaunan insulat-na-lima iran kopya na Biblia, ya arum ed saratan so wala ni ya anggad natan. Sirin, pian nabasam so Biblia, nakaukolan a wala so mangisulat ed saray salita diad lenguahen kabat mo. Sayan panangipatalos a manlapud sakey a lenguahe ed sananey so nanggawan posibli ed lalon dakel a totoon makabasa ed Salita na Dios. Alimbawa, ngalngalin 300 taon sakbay na impanbilay nen Jesus ed dalin, say Griego so nagmaliw a lenguahen sasalitaen na maslak a totoo. Kanian say Hebreon Kasulatan so impatalos ed Griego, a ginmapo nen 280 K.K.P. Sayan asakbay a patalos so atawag na “Septuagint.”
14. (a) Akin a sinebelan na arum a relihyoson papangulo so kipatalos na Biblia? (b) Anto so mangipanengneng a saraya so atalo?
14 Saginonor, say Latin so nagmaliw a kaslakan a lenguahe na dakel a totoo, kanian say Biblia so impatalos ed Latin. Balet, diad inlabas na saray siglos, mandaiset lan mandaiset a totoo so mansasalita na Latin. Kaslakan a totoo so mansasalita na arum a lenguahe, a singa say Arabico, Pranses, Espanyol, Portuges, Italyano, Aleman tan Ingles. Wala so panaon a saray Katolikon relihyoson papangulo so angisebel ed kipatalos na Biblia diad lenguahe na kaslakan a totoo. Saray totoon walaan na Biblia so pinupoolan da ed palitek. Saya so ginawa ra lapud inwalwal na Biblia so palson bangabangat da tan mauges a gawa ra. Ingen, sinmabi panaon, sarayan relihyoson papangulo so atalo, tan say Biblia so ginmapon nipatalos ed dakel iran lenguahe tan nibunog ed dakel a bilang. Natan say Biblia so nabasa, ed interamente to odino kabiangan to, diad masulok a 1,700 iran lenguahe!
15. Akin a maabig so nawalaan na saray balon patalos na Biblia?
15 Diad inlabas na taon, dakel iran nanduruman patalos na Biblia so apawala ed parehon lenguahe. Alimbawa, diad Ingles lambengat et wala ra so dinosenan patalos na Biblia. Akin? Agta magenap la so sakey? Bueno, diad ilabas na taotaon manguman a tuloy so sakey a lenguahe. Kanian no ikumparam so daan iran patalos na Biblia ed saray balo, naimanom iray angumanan na lenguahe. Manwarin ngalngalin iter dan naynay so parehon kanonotan, naimanom a saray patalos a niprinta ed mas agano niran taon so inkalapagan a mas mainomay a natalosan. Sirin misalsalamat itayo ed saray balon patalos na Biblia, lapud insulat da so Salita na Dios ed kaslakan, mainomay-talosan a lenguahe natan.
KASIN NAUMAN SO BIBLIA?
16. Akin a sisiaen na arum a totoo a say Biblia so anguman?
16 Ingen nayarin itepet mo: ‘Panoy pakaseguro tayo a saray Biblia tayo natan so walaan na parehon impormasyon ed saraman so naawat na nansulat na Biblia a manlapud Dios?’ Diad panagsakal lan panagsakal na libro na Biblia ed nilasus tan nilibulibo ni ingen iran taon, agta walaray lingon agawa? On, balet sarayan lingo so nalmoan tan akorihe ed saray modernon patalos na Biblia. Natan say impormasyon so pareho ed saman so inter na Dios ed saraman so inmunan angisulat. Antoy prueba ed saya?
17. Anto so ebidensya a say Biblia so agnauman?
17 Bueno, diad baetan na 1947 tan 1955 aromog so akabatan a Dead Sea Scrolls. Sarayan daan a lukot so angilaktip ed saray kopya na liblibro na Hebreon Kasulatan. Apetsaan ira na manlapud 100 ya anggad 200 taon sakbay na inkianak nen Jesus. Sakey ed saray lukot et sakey a kopya na libro nen Isaias. Sakbay a saya so aromog say sankadaanan a kopya na libro nen Isaias ed Hebreo so sakey ya agawa ed ngalngalin 1,000 taon kayari na inkianak nen Jesus. Sanen sarayan duaran kopya na Isaias so impankumpara wala lambengat so melmelanting a pandumaan da, kaslakan to et diad panduruma na espeling! Kabaliksan na saya a diad masulok a 1,000 taon na impansakal et anggapo so peteg ya angumanan!
18. (a) Panoy inkakorihe ed lingo na saray managsakal? (b) Anto so nibaga nipaakar ed inkasusto na Griegon Kasulatan?
18 Wala so masulok a 1,700 kadaanan iran kopya na nanduruman parte na Hebreon Kasulatan a wala. Diad maalwar a pangikumpara ed sarayan dakel a sankadaanan iran kopya, anggan saray pigaran lingo ya agawa na managsakal so naromog tan nakorihe. Ontan met, walaray nilibulibon dagdaan iran kopya na Griegon Kasulatan, arum ed saratan et saray kopyan apetsaan ed samay ngalngalin panaon nen Jesus tan saray apostoles to. Sirin, singa imbaga nen Sir Frederic Kenyon: “Say unor a pundasyon na anggan anton panduaruwa a say Kasulatan so sinmabi ed sikatayon peteg unong ed inkisulat da so nakal la.”—The Bible and Archaeology, pahina 288, 289.
19. (a) Anto so sakey ya alimbawa na impanggetman pangarum ed Biblia? (b) Akin a say 1 Juan 5:7 a singa ompatnag ed arum iran bersyon na Biblia so agkabiangan na Biblia?
19 Agkabaliksan na saya ya anggaporay getman panguman ed Salita na Dios. Wala. Sakey a matalonan alimbawa et say 1 Juan 5:7. Nabasa ed King James Version na 1611: “Ta wala so talora a mangitarok na kuritan ed tawen, say Ama, say Salita, tan say Masanton Espiritu: tan sarayan talo so saksakey.” Ingen sarayan salita so agpinmatnag ed anggan dinan iran akadkaunan kopya na Biblia. Sikara so inyarum na sakey a manasalin manuporta ed bangat a Trinidad. Lapud malinew a sarayan salita so peteg ya aliwan kabiangan na Salita na Dios, agawa so impangorihe tan saratan a salita so agla pinmatnag ed saray mas balon patalos na Biblia.
20. Akin a maseguro itayon say Biblia so nansiansian puro?
20 Kanian siopaman a mangibabagan say Biblia so agnankarga na parehon impormasyon a singa samay orihinal ya inkisulat to so agmikabat ed saray katuaan. Satan so anengneng nen Jehova a Dios a say Salita to so asalimbengan ya aliwa lambengat ed saray lingo na managsakal noagta ontan met ed saray getma na arum a mangarum ed satan. Say Biblia a mismo so nankarga ed sipan na Dios a say Salita to so mansiansian puro ed sikatayo ya anggad natan.—Salmo 12:6; Daniel 12:4; 1 Pedro 1:24, 25; Apocalipsis 22:18, 19.
KASIN SAY BIBLIA SO PETEG A TUA?
21. Panoy impanmoria nen Jesus ed Salita na Dios?
21 Inkuan nen Jesu-Kristo diad pikakasi to ed Dios: “Say salitam so katuaan.” (Juan 17:17) Balet kasin saya so suportaan na katuaan? Sano usisaen a maalwar so Biblia, kasin satan so peteg a naromog tayon katuaan? Saray estudyante na awaran a nanaral ed Biblia so mabetbet a nikelawan ed inkasusto to. Kinarga na Biblia iray espesipikon kangaranan tan detalye a napekderan. Imanoen so pigaran alimbawa.
22-25. Antoray pigaran alimbawa a mangipanengneng a say Biblia so nankarga ed tuan awaran?
22 Nengnengen iray retrato tan sulat ed sayan bakor na templo ed Karnak, Ehipto. Ibabaga ra so impanbiktorya, ngalngalin 3,000 taon lan linmabas, nen Paraon Shishak ed panarian na Juda kaleganan na uley nen Rehoboam ya ilalak nen Solomon. Ibabaga na Biblia so parehon inkagawa.—1 Arari 14:25, 26.
23 Nengnengen met so Moabitan Bato. Say orihinal so nanengneng ed Louvre Museum ed Paris, Pransya. Ibabaga na sulat so impanrebelde nen Arin Mesha na Moab a sumpad Israel. Sayan agawa so nikurit met ed Biblia.—2 Arari 1:1; 3:4-27.
24 Say Luak na Siloam tan say lolooban a 1,749-pie-karukey (533-metron-karukey) ya ungib na danum ed Jerusalem so nanengneng dia ed arawin kawanan. Dakel a modernon-agew iran ondadalaw ed Jerusalem so dinmalan ed sayan ungib. Say kiwawala to so kaaruman nin prueba a say Biblia so tua. Panon ya ontan? Lapud ipapaliwawa na Biblia a sayan ungib so impagawa nen Arin Hezekias ed apalabas lan 2,500 taon pian salimbengan to so abaston danum a manlapud onlulubak ya armada.—2 Arari 20:20; 2 Awaran 32:2-4, 30.
25 Diad British Museum nanengneng na bisita so Nabonidus Chronicle, a say kopya so nanengneng ed kawanan. Dedeskribien to so kadaanan a Babilonia, unong a singa met impaneskribe na Biblia. (Daniel 5:30, 31) Balet ibabaga na Biblia a si Belshazzar so ari ed saman diad Babilonia. Ingen say Nabonidus Chronicle so ag-anggan amitla ed si Belshazzar. Diad tua, aminsan ed amin a kabat a kadaanan iran sulat et angibagan si Nabonidus so unor ya ari na Babilonia. Kanian arum ya angibagan say Biblia so aliwan tua so angikuan ya agbalot nambilay si Belshazzar tan say Biblia so alingo. Ingen diad agano niran taon aromog so kadaanan iran sulat ya angipabidbir a si Belshazzar so ilalak nen Nabonidus tan kaiban manuley nen ama to ed Babilonia diad saman a panaon! On, say Biblia so peteg a tua, a singa paneknekan na dakerakel iran alimbawa.
26. Anto so ebidensya a say Biblia so sientipikon susto?
26 Ingen aglabat kinarga na Biblia so tuan awaran. Amin ya ibabaga to so tua. Anggan sano saglawien to so pamaakaran na siensia, sikato so makapakelkelaw a susto. Diad pangiter labat na duaran alimbawa: Nen inmuna ran panaon kaslakan a sinisian say dalin so walaan na nanengneng a mangaampatot, ya akatapew ed bengatla, a singa ed sakey ya alan. Ingen diad ayadyarin pipakna ed sientipikon ebidensya, ibabaga na Biblia a say Dios et “imbitin to so dalin ed anggapo.” (Job 26:7) Tan imbes ya ibagan say dalin so tapyak, a singa sinisia na dakel nensaman, ibabaga na Biblia a say Dios “so manaayam ed tagey na limpek na dalin.”—Isaias 40:22.
27. (a) Anto so sankabiskegan a prueban say Biblia so nanlapud Dios? (b) Anto ran bengatla so simamatuan impasakbay na Hebreon Kasulatan nipaakar ed Anak na Dios?
27 Ingen say sankabalgan a prueban say Biblia so peteg a tuan nanlapud Dios et say ayadyarin kuritan to diad impangipasakbay to ed arapen. Anggapo so libro na totoon sustosuston ibabalita to so awaran sakbay na kagawa to; ingen satan so ginawa na Biblia. Sikato so napno na saray sustosuston propesiya, on, ed awaran a tuan nisulat ya asakbay. Arum ed saray makatantandan tuloy ed saraya et say nipaakar ed isabi na Anak na Dios ed dalin. Sustosuston impasakbay na Hebreon Kasulatan ed asakbay a nilasuslasus taon a sayan Insipan a Sakey so nianak ed Bethlehem, a sikato so iyanak na sakey a birhen, a sikato so itapat ed 30 piraso na pilak, a sikato so nibilang ed saray makasalanan, ya anggapo so pukel na laman to a naputer, a saray kawes to so pampapalaranan da, tan dakerakel niran arum a detalye.—Miqueas 5:2; Mateo 2:3-9; Isaias 7:14; Mateo 1:22, 23; Zacarias 11:12, 13; Mateo 27:3-5; Isaias 53:12; Lucas 22:37, 52; 23:32, 33; Salmo 34:20; Juan 19:36; Salmo 22:18; Mateo 27:35.
28. (a) Akin a makapanmatalek itayon anggan saray propesiya na Biblia ya agni asumpal so nasumpal ira? (b) Ed anto so pangumbinsian ed sika na mantultuloy a panaral ed Biblia?
28 A singa nibaga ed akaunan kapitulo na sayan libro, ipapasakbay met na Biblia a sayan daan a sistema na bengabengatla so magano lan mangangga tan sandian na matunong a balon sistema. (Mateo 24:3-14; 2 Pedro 3:7, 13) Kasin sikatayo so makapanmatalek ed saratan nin nasumpal a propesiya? Bueno, no imbaga na sakey ed sika so katuaan ed aminlasus a danay, kasin biglan sikato so panduaruwaan mo sanen imbaga to’d sika so bengatlan balo? No anggapo nin balot so aromog mo ed sikaton mauges, kasin onggapo ka lan manduaruwa ed sikato? Agaylan satan so agmakatunongan! Ontan met, anggapoy rason ed sikatayo a panduaruwaan so antokaman ya isisipan na Dios ed Biblia. Napanmatalkan so Salita to! (Tito 1:2) Diad pantultuloy a panaral ed Biblia, sika, met, so lawas lalon nakumbinse ed saray katuaan a say Biblia so tuan nanlapud Dios.
[Tepetepet Parad Panagaral]
[Litrato ed pahina 49]
Inusar na Dios so totoon mangisulat ed Biblia a singa say sakey a negosyante so mangusar ed sekretaryo a mangisulat na sakey a sulat
[Litrato ed pahina 50]
Arum a relihyoson papangulo so akibakal pian nisebel so Biblia ed saray kabanyakan a totoo, a pinoolan da ni ed palitek iraman so awalaan na satan
[Litrato ed pahina 52, 53]
Lukot nen Isaias ed Inatey a Dayat
[Litrato ed pahina 54, 55]
Bakor na templo ed Karnak, Ehipto
[Litrato ed pahina 55]
Moabitan Bato
[Litrato ed pahina 55]
Awaran nen Nabunidus
[Litrato ed pahina 55]
Lolooban ed Ungib nen Hezekias tan Luak na Siloam
