1. Antoy mamapabiskeg ed si Pablo tan saray kakaiba to, tan akin?

 MANLAPUD isla na Malta diad Mediteraneo, intuloy nen Pablo so ombiahe paonlad Italya ya kaibay Lucas tan Aristarco. Diad saman et manga 59 C.E. la. Akalugan irad sakey a baleg ya barko ya wala ray awit ton trigo, tan diad arap na satan ya barko et walay simbolo ya tatawagen ya “Ananak nen Zeus.” Priso nin siansia si Pablo kanian walay guardia ya manbabantay ed sikato. (Gawa 27:2) Iilaloan na saray marino na sayan barko ya protektaan ira na saray ananak na Griegon dios ya si Zeus​—say sanagin kambal ya si Castor tan Pollux. (Nengnengen so study note na Gawa 28:11, nwtsty.) Si Pablo balet tan saray kakaiba to et manlilingkor ed si Jehova, tan impaamta la nen Jehova ed si Pablo ya makasabi ed Roma pian nipulong to diman so katuaan tan onarap ed Cesar.​—Gawa 23:11; 27:24.

2, 3. Iner so dinalan na barkon niluganan nen Pablo, tan siopay tinmulong ed sikato manlapud gapo?

² Dinmaong ira ed Siracusa, sakey ya balibalin syudad na Sicilya ya kabkabat met ya singa say Atenas tan Roma. Kayari taloy agew, intuloy na barko so ombiahe paonlad Regio diad bandad south na Italya. Kayari sakey agew, sinmiplog so dagem manlapud south kanian akapanbiahe ira na 320 kilometro, tan diad komaduan agew et maples iran akasabi ed daongan na Puteoli ed Italya ya asingger ed Naples natan.​—Gawa 28:12, 13.

³ Wala lad sampot ya parte na biahe to paonlad Roma si Pablo tan onarap lad si Emperador Nero. Manlapud gapo ya anggad sampot na impanbiahe nen Pablo, agpinaulyanan na “Dios na amin a ligliwa.” (2 Cor. 1:3) Nanengneng tayo ya ag-abawasan so suporta nen Jehova ed si Pablo, tan agmet abawasan so seseg to bilang misionero.

4, 5. (a) Panon ya pinarawes na saray agagin tagad Puteoli si Pablo tan saray kakaiba to, tan akin et pinayagan na guardia ya miulop ed saray agagi anta sakey ya priso? (b) Anggano akapriso iray Kristiano, panon iran nagugunggonaan lapud maabig ya ugali ra?

⁴ Diad Puteoli, aromog nen Pablo tan saray kakaiba to iray agagi. Akikasi irayan agagi ya ontuloy ni ra di Pablo ed sikara na pitoy agew. (Gawa 28:14) Balibalin alimbawa itan na Kristianon panagparawes! Seguradon  abendisyonan ya maong iraman ya maparawes ya agagi lapud pinaseseg ira di Pablo. Akin balet et sarag nen Pablo ya gawaen iratan anta sakey ya priso tan wala ni bantay to? Seguro lapud nala la nen Pablo so tiwala na saray Romanon guardia ya manbabantay ed sikato.

⁵ Ontan met iray lingkor nen Jehova natan, anggano wala irad saray prisoan tan panamairapan ya kampo, wala ray sarag dan gawaen ya agnagawaan na arum ya priso. Naiikdan ira na espisyal ya pribilehyo ta bilang Kristiano et matua tan napantiwalaan ira. Singa bilang, diad Romania, nanaral na Biblia so sakey a lakin asentensiaan na 75 taon ya pakapriso lapud panagtakew. Balbaleg so angumanan to. Lapud satan et pantitiwalaan la na saray opisyal na prisoan, kanian no wala ray kaukolan ya saliwen, sarag toy onlad baley ya anggapoy bantay! Pero say sankaimportantian ed amin, napapagalangan si Jehova lapud saray maabig ya ugali tayo.​—1 Ped. 2:12.

6, 7. Panon ya impanengneng na saray Romanon agagi ya inar-aro day Pablo?

⁶ Manlapud Puteoli, nayarin nanakar si Pablo tan saray kakaiba to na manga 50 kilometro paonlad Capua diad Dalan na Apio ya mamaarap ed Roma. Sayan dalan et gawad angkakabaleg ya plastadon bloke na lava, tan kabkabat iyan karsada ta sankanengneng dia iray balibalin view na Italya tan say Dayat na Mediteraneo. Nadalan met dia so Pontine Marshes, sakey ya maranum ya lugar ya manga 60 kilometro so kaarawi to ed Roma, tan ditan so kawalaan na Tindaan nen Apio. Insulat nen Lucas ya ‘nen abalitaan na saray agagi ed Roma so nipaakar ed sikara,’ wala ray inmabet ya anggad Tindaan nen Apio. Say arum balet et nanalagar diad Taloran Taberna, sakey iyan painawaan na saray biahero ya manga 50 kilometro so kaarawi to ed Roma. Talagan inar-aro na agagi si Pablo!​—Gawa 28:15.

⁷ Aliwan marakep ya painawaan so Tindaan nen Apio parad saray biaheron naknaksawan. Imbaga nen Horace, sakey ya Romanon  managgaway tula, ya “dakdakel so marino tan saray masungit ya akanggawa na saray ugipan diad Tindaan.” Insulat to met ya “ambangebanget so danum diman.” Agto ingen nitepel so mangan diman! Anggano aliwan komportable so onla diman, malikeliket so grupo na agagin nanlapud Roma ya manalagar ed si Pablo tan saray kakaiba to pian nipatnubang da ed sampot lan parte na biahe to.

8. Akin et akisalamat ed Dios si Pablo “sanen anengneng” to ray agagi?

⁸ Nabasa tayo ya “sanen anengneng” nen Pablo iray agagi, “sikatoy akisalamat ed Dios tan apabiskeg.” (Gawa 28:15) Nayarin kabat la nen Pablo so arum ed saraman ya agagi, tan kanengneng to ni labat ed sikara et apabiskeg tan aligliwa la. Akin et akisalamat ed Dios si Pablo? Amta to ya say agmakasarilin aro et kaiba ed bunga na masanton espiritu. (Gal. 5:22) Ontan met natan, papakiwasen na masanton espiritu iray Kristiano ya mansakripisyo parad sakey tan sakey tan pabiskegen da iray onkakapuy.​—1 Tes. 5:11, 14.

9. Panon tayon naalig so alimbawa na saray agagin amarawes ed si Pablo?

⁹ Singa bilang, papakiwasen na masanton espiritu iray agagin maparawes pian iter day pankaukolan na saray manangasikaso na sirkito, misionero, tan arum nin walad full-time ya panaglingkor ta baleg so insakripisyo na dakel ed sikara pian mas napanlingkoran day Jehova. Tepetan yo pay sarili yo: ‘Wala ni kasi nagawaan ko pian mas nasuportaan koy bisita na manangasikaso na sirkito? Panon ko kasin naipanengneng so inkamaparawes ed sikara tan ed asawa ra no bilang ta wala? Sarag ko kasin i-adjust so eskedyul ko pian makapi-partner ak ed sikara diad panagpulong tan panag-Bible study?’ No gawaen yo ’tan, seguradon dakel so bendisyon ya naawat yo. Singa bilang, imadyin yo pay Pablo tan saray kakaiba to ya mangiistorya nipaakar ed saray agawad sikara ya nampabiskeg ed pananisia ra, seguradon malikeliket iray agagin tagad Roma.​—Gawa 15:3, 4.

10. Antoy situasyon nen Pablo ed Roma, tan antoy ginawa na apostol pigaran agew kasabi tod man?

¹⁰ Kasabi dad Roma “naabuloyan si Pablo a manayam a bukor diad abung ya inabangan to a kaibay sakey a sundalon manbabantay ed sikato.” (Gawa 28:16) Parad saray priso ya akakulong ed panaayaman da, kaslakan et aka-gulonggulong ira ed guardia ya manbabantay ed sikara pian ag-ira makatakas. Pero anggan ontan so situasyon nen Pablo, mamapasya nin siansia ya manpulong, ag-akaamper ed sikato iray gulonggulong to. Kayari labat na taloy agew ya impanpainawa to lapud impanbiahe to, impatawag to lan tampol iray manunaan a lalaki na saray Judio ya walad Roma pian nakabat to ra insan to ra pinulongan.

11, 12. Antoy ginawa nen Pablo pian naekal so antokaman ya aliwan iisipen ed sikato na saray kapara ton Judio?

¹¹ Oniay imbaga nen Pablo ed sikara: “Agagi, anggano anggapon balot so ginawak sumpad totoo odino ed saray kustombre na inmuunan atateng tayo, inyawat ak ed saray Romano bilang priso a nanlapud Jerusalem. Tan kayari na impangusisa ra, labay da ak lan ibulos ta anggapoy sengegay pamateyan dad siak. Balet  sanen ag-inmabuloy iray Judio, apasootan ak ya onapela ed Cesar, balet aliwan lapud akusaen koy nasyon ko.”​—Gawa 28:17-19.

¹² Tinawag nen Pablo ya “agagi” iray Judion katongtong to pian nipanengneng ton kapara to met ira, tan pian naekal so antokaman ya aliwan iisipen dad sikato. (1 Cor. 9:20) Nilinew to met ed sikara ya linmad man pian onapela ed Cesar, aliwan pian akusaan iray kapara ton Judio. Balet natan labat naamtaan na saray Judio ed Roma ya inmapela manayay Pablo. (Gawa 28:21) Akin kasi et ag-iya nibalitan tampol na saray Judion walad Judea? Oniay ibabaga na sakey ya reperensya: “Nayarin say barkon niluganan nen Pablo so sakey ed saray sankaunaan ya akasabid Italya kayari na winter, tan ompan agni akasabi so imbaki na saray Judion autoridad ed Jerusalem odino agni sinmabi may sulat ya impawit da ya mangipapaamta ed kaso nen Pablo.”

13, 14. Panon ya impaamta nen Pablo so tema na Panarian, tan panon tayon naalig so alimbawa to?

¹³ Insan natan impaamta nen Pablo so tema na Panarian diad paraan ya seguradon naalay interes na saray Judion bisita to. Kuan to: “Saya so rason no akin ya akikasi ak pian napinengnengan tan nakatongtong ta kayo, ta akagulonggulong ak lapud samay iilaloan na Israel.” (Gawa 28:20) Siempre, satan ya iilaloan da et mikonektaan ed Mesias tan say Panarian to, ya singa ipupulong na Kristianon kongregasyon. Inmebat iray Judion mamatatken, kuan da: “Iisipen min manepeg labat a narengel mid sika no anto ray nononoten mo, ta amta min sayan sekta et pansasalitaan na mauges diad amin a pasen.”​—Gawa 28:22.

¹⁴ No walay pankanawnawa tayon ipulong so maong a balita, sarag tayon aligen  si Pablo diad pangusar tayo na saray salita odino tepet ya mangalay interes na saray katongtong tayo. Wala ray balibalin suhestion ya naala tayod saray publikasyon ya singa say Reasoning From the Scriptures, Minabang ed Edukasyon na Teokratikon Eskuelaan parad Ministeryo, tan Manseet ka ed Panagbasa tan Panagbangat. Magmaliw kayon mas marunong ya managbangat na Biblia no usaren yo iratan.

15. Anto ray apatiran naaralan tayo ed paraan na impanpulong nen Pablo?

¹⁵ Inyuksoy na saray Judion tagad Roma so pitongtong da lamet ed si Pablo, tan “amayamay iran linmad sikato” diad panaayaman to. “Manlapud kabuasan anggad labi,” impaliwawa nen Pablo ed sikara so Salita na Dios “a sigpot a nantasi nipaakar ed Panarian na Dios, pian natangguyor to ran manisia ed si Jesus base ed Ganggan nen Moises tan ed saray Propeta.” (Gawa 28:23) Walay apatiran naaralan tayo ed paraan na impanpulong nen Pablo. Unona, nampokus ed Panarian na Dios. Komadua, kinombinse to ray katongtong to diad paraan na impanpaliwawa to. Komatlo, inusar toy Salita na Dios pian pruebaan iray ibabaga to. Komapat, inyuna toy pankaabigan na saray katongtong to kanian pinulongan to ra “manlapud kabuasan anggad labi.” Balibalin aligen so alimbawa to! Antoy resulta na impasyan impanpulong to? “Wala ray anisia” pero wala ra met so agmanisia. Insulat nen Lucas ya nankokontraan iray totoo insan “tinmaynan la ra.”​—Gawa 28:24, 25a.

16-18. Akin et agla pankelawan nen Pablo so negatibon reaksion na saray Judion tagad Roma, tan antoy dapat ya nalikna tayo no walay agmangawat ed mensahe tayo?

¹⁶ Agla pankelawan nen Pablo so reaksion da ta akapropesiya la itan ed Biblia, tan wala met la ray akatongtong to nensaman ya ontan met so reaksion da. (Gawa 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Kanian oniay imbaga nen Pablo ed saray bisita ton onaalis la: “Matukoy so sinalita na masanton espiritu ed inmuunan atateng yo diad panamegley nen propeta Isaias, ya inkuan to: ‘La ka ed sarayan totoo tan ibagam: “Narengel yo balet agyon balot natalosan, tan onnengneng kayo balet agyon balot nanengneng. Ta nagmaliw ya agmaawat so puso na sarayan totoo.”’” (Gawa 28:25b-27) Abaraan so puso ra kanian agda labay ya awaten so mensahe na Panarian. (Gawa 28:27) Pakaskasi ira!

¹⁷ Diad sampot et imbaga nen Pablo ed saraman ya Judion anggapoy pananisia ya ‘saray nasyon et seguradon ondengel.’ (Gawa 28:28; Sal. 67:2; Isa. 11:10) Seguradoy Pablo ed saman ya imbaga to ta anengneng to lan mismo ya dakdakel iray Gentil ya angawat ed mensahe na Panarian!​—Gawa 13:48; 14:27.

¹⁸ Singa si Pablo, agtayo met komon nasasakitan odino onsyosyodot no wala ray agmangawat ed maong a balita. Lalo la ta amta tayon daiset labat so makaromog ed dalan ya ompugta ed bilay. (Mat. 7:13, 14) Pero no mandesisyon lan manlingkor ed si Jehova iramay totoon walaan na dugan kipapasen na puso, malikeliket tayo ran i-welcome ed kongregasyon.​—Luc. 15:7.

19. Antoy ginawa nen Pablo anggano akakulong ed panaayaman to?

¹⁹ Makapaseseg iray imbaga nen Lucas nipaakar ed si Pablo diad sampot na libro na Gawa: “Duay taon a sikatoy nanayam ed abung ya inabangan to, tan maabig so pangaawat tod amin ya oonlad sikato, ya impulong tod sikara so Panarian na Dios tan makmakpel ton imbangat so nipaakar ed Katawan a Jesu-Kristo, ya anggapoy makasbel.” (Gawa 28:30, 31) Talagan balibali alimbawa nen Pablo ta maparawes, mabiskeg so pananisia to, tan masetseseg!

20, 21. Siopa ray atulongan nen Pablo ed impanpulong to ed Roma?

²⁰ Sakey ed saray atulongan nen Pablo et si Onesimo, sakey ya aripen ya tinmakas manlapud Colosas. Tinulongan nen Pablo si Onesimo ya magmaliw ya Kristiano, kanian nagmaliw ya ‘matoor tan inad-aron agi’ nen Pablo si Onesimo. Diad tua, lapud inar-aro nen Pablo si Onesimo, tinawag to ya anak to tan imbaga ton singa ama ed sikato. (Col. 4:9; Filem. 10-12) Seguradon apaliket ya maong nen Onesimo si Pablo! a

²¹ Wala ni ray arum ya agunggonaan ed maong ya alimbawa nen Pablo. Oniay insulat to ed saray tagad Filipos: “Say kipapasen ko et nanresulta laingen ed inyaligwas na maong a balita, kanian akabatan na amin a Guardia na Emperador tan arum nin totoo so nipaakar ed impakaprisok nisengeg ed Kristo. Natan, karaklan ed saray agagi ed Katawan et nagmaliw a matalek lapud impakaprisok, tan lalo ran makmakpel tan andian na takot a mangipupulong ed salita na Dios.”​—Fil. 1:12-14.

22. Anto ni arum ya ginawa nen Pablo legan ya akakulong ed Roma?

²² Anggano akakulong si Pablo ed panaayaman to diad Roma, sinambot toy mansulat, tan saratan ya sulat et kabiangan la natan na Kristianon Griegon Kasulatan. b Akatulong iratan ed saray Kristianon sinulatan to nen unonan siglo. Minanabang tayo met ed saray sulat nen Pablo ta saray bilin to ya nanlapud Dios et praktikal ni ya anggad natan.​—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. Singa si Pablo, panon ya napansiasiansia na saray Kristiano natan so liket da anggano nipripriso so arum ed sikara lapud pananisia da?

²³ Agla abitla ed libro na Gawa so inkibulos nen Pablo kayari manga apat taon ya impakapriso to​—duay taon diad Cesarea tan duay taon diad Roma. c (Gawa 23:35; 24:27) Balet apansiansia toy liket to tan intuloy ton gawaey anggaay nayarian to ya manlingkor ed si Jehova. Ontan met so nagagawa ed dakel ya lingkor nen Jehova natan, anggano nipripriso ira lapud pananisia ra, maliket ni ran siansia tan itutuloy day manpulong. Imanoen so agawad si Adolfo, ya nipriso ed Spain lapud agnaako na konsiensia to so mansundalo. Oniay imbagad sikato na  sakey ya opisyal na prisoan: “Bilib kamid sika, no kapigan mi ka papairapen diad prisoan, diman ka met mas maim-imis tan mas mabait no mitotongtong kad sikami.”

²⁴ Sinmabi panaon ya balbaleg lay tiwala dad si Adolfo kanian agda la itatalak so selda to. Wala ray sundalon oonlad sikato pian mantepet nipaakar ed Biblia. Wala ingey sakey a guardia ya mabetbet ya onlad selda nen Adolfo pian manbasa na Biblia, insan si Adolfo so manbantay ed sikato. Kanian amay priso so “nan-guardia” ed samay sundalo! Komon ta napaseseg itayo ed maabig ya alimbawa na sarayan matoor ya Tasi pian ‘lalo tayon makmakpel tan agnatatakot ya mangipulong ed salita na Dios,’ anggano mairap iray situasyon.

25, 26. Anton makapabilib ya propesiya nen Jesus so agawa la anggano anggapo ni 30 ya taon, tan panon met itan ya nasusumpal natan?

²⁵ Nabasa ed libro na Gawa iray eksayting ya istorya na saray Kristiano ya pinasya da so pangipulong ed maong a balita, tan nabasa tayo ed sampot na sayan libro so makapaseseg ya alimbawa nen Pablo no panon ton tuloytuloy ya ‘impulong so Panarian na Dios’ ed amin ya ombibisita ed sikato legan ya akakulong! Diad unonan kapitulo, nabasa tayoy ingganggan nen Jesus ed saray papatumbok to: “Makaawat kayo na pakayari sano onsabi ed sikayo so masanton espiritu, tan mantasi kayo nipaakar ed siak diad Jerusalem, diad interon Judea tan Samaria, tan diad sankaarawian a pasen na dalin.” (Gawa 1:8) Anggapo ni 30 ya taon et “nipulong [la] ed amin a pinalsa diad silong na tawen” so Panarian na Dios. d (Col. 1:23) Ebidensya itan ya talagan makapanyari so espiritu na Dios!​—Zac. 4:6.

²⁶ Natan et iikdan met na espiritu na Dios na pakayari iray nakekeraan ya alanaan diad dalin tan saray kakaiba ran ‘arum a karnero’ pian tuloytuloy ira ya mamasyan mangipulong ed Panarian na Dios diad 240 ya bansa, rehyon, tan teritorya! (Juan 10:16; Gawa 28:23) Kasin mamapasya kayo met ya ontulong ed satan a kimey?