1, 2. (a) Antoran graben ag-inkahustisya so asagmak nen Jose? (b) Panon nen Jehova ya impetek iray ag-inkahustisya?

GRABE itan ya ag-inkahustisya. Anggapoy ginawan krimen na guapon balolaki, balet sikatoy nipisok, a palson inakusaan a nanggetman amasoot. Balet aliwan satan so primeron inarap to ya ag-inkahustisya. Pigaran taon ed inmuna, diad edad a 17, sayan balolakin Jose, so intapat na mismon agagi to, a dawitdawit dan pinatey. Diad saman et sikatoy inlako ra ed inkaaripen diad sankailin bansa. Diman et impulisay toray panangayat na asawa nen amo to. Kanian nampabrika na panamakasalanan so impulisay a bii, a sengegay inkipisokan to. Makapaermen ta singano anggapoy mangidepensa parad si Jose.

² Anggaman ontan, maniimaton so Dios a ‘manangaro ed katunongan tan kaalasan.’ (Salmo 33:5) Kinmiwas si Jehova pian ipetek iray ag-inkahustisya, ya imamaneobra iray inkagawa pian nibulos ed kaunoran si Jose. Likud ed satan, si Jose​—say lakin niyakar ed “panangipukokan”​—so agnambayag et niposisyon ed baleg a responsabilidad tan nikadkaduman kagalangan. (Genesis 40:15; 41:41-43; Salmo 105:17, 18) Diad kaunoran, naabsuelto si Jose, tan inusar toy atagey a betang to pian iyalibansa so gagala na Dios.​—Genesis 45:5-8.

3. Akin ya agpankelawan a labay tayon amin so natrato ed matunong a paraan?

³ Agta makapasagyat ed saray liknaan tayo itan ya inkagawa? Siopa ed sikatayo so agni akasagmak odino abiktima na ag-inkahustisya? On, pirawat tayon amin so natrato ed matunong tan asimbang a paraan. Ag-iya pankelawan, ta inter ed sikatayo nen Jehova iray kalidad a mangipatnag ed mismon personalidad to, tan sakey ed saratan a manunaan ya atributo to et say inkahustisya. (Genesis 1:27) Pian nakabkabat a maong si  Jehova, kaukolan tayon talosan so inkahustisya to. Diad ontan et napabli tayon maong iray makapakelaw a dalan to et napakiwas itayon onapit ed sikato.

4. Diad panmoria na too, panon so mabetbet a pakakatalos ed inkahustisya?

⁴ Diad panmoria na too, mabetbet a say pakatalos ed inkahustisya et say asimbang labat a kipakseb na saray pananontonan na ganggan. Inkuan na libron Right and Reason​—Ethics in Theory and Practice a “misiglaotan so inkahustisya ed ganggan, obligasyon, saray kanepegan, tan susumpalen, tan mangipaakseb iya na desisyon unong ed inkasimbang odino inkamanepeg na satan.” Anggaman ontan, nagkalalo ni so lalanoren na inkahustisya nen Jehova nen say basta automatikon kipaakseb na saray regulasyon lapud ta satan so sakey a susumpalen odino obligasyon.

5, 6. (a) Antoy kabaliksan na saray orihinal a lenguahen salita a nipatalos ya “inkahustisya”? (b) Antoy kabaliksan na say Dios et matunong?

⁵ Lalon natalosan so kalaknab tan kaaralem na inkahustisya nen Jehova diad pangonsidera ed saray orihinal a lenguahen salita a nausar ed Biblia. Diad Hebreon Kasulatan, nausar so taloran manunaan a salita. Say salitan mabetbet a nipapatalos ya “inkahustisya” so nipatalos met a “no anto so duga.” (Genesis 18:25, NW) Say duara nin salita et kaslakan a nipatalos ya “inkatunong.” Diad Kristianon Griegon Kasulatan, say nipatalos a salitan “inkatunong” so naukeran a say “kalidad ed pagmaliw a maptek odino matunong.” Sirin, ngalngalin anggapoy pandumaan na inkatunong tan inkahustisya.​—Amos 5:24.

⁶ Kanian, sano ibabaga na Biblia a matunong si Jehova, ipapaamta na satan ed sikatayo a say gagawaen to so duga tan maptek tan ontan lawas so gagawaen to ya anggapoy lalabien. (Roma 2:11) Talagan mairap ya isipen ya onduma so ikiwas to. Inkuan nen matoor ya Elihu: “Arawi ed Dios, a sikato  manggawa na karelmengan, tan Makapanyarin-amin, a manggawa na inkauges [“onkiwas ya agmakatunongan,” NW].” (Job 34:10) On, agbalot “onkiwas ya agmakatunongan” si Jehova. Akin? Lapud duaran importantin rason.

7, 8. (a) Akin ya agnayarian nen Jehova so onkiwas ya agmakatunongan? (b) Antoy mamapakiwas ed si Jehova a matunong ed pidedeneng to?

⁷ Unona, sikato so masanto. Singa naimano tayo ed Kapitulo 3, nagnap a matua tan maptek si Jehova. Sirin, agto nayarian so onkiwas ya agmakatunongan. Konsideraen pay kabaliksan na satan. Say inkasanto na mangatatawen ya Ama tayo so mangiiter ed sikatayo na mabiskeg a rason a manmatalek ya agton balot maltratoen so ananak to. Ontan so panagmatalek nen Jesus. Diad samay unor a labin impanbilay to’d dalin, sikatoy nampikasi: “Aman Masantos, talimam ira [saray babangatan] ed ngaran mo.” (Juan 17:11) “Aman Masantos”​—diad Kasulatan et si Jehova labat so aplikaan na satan a tawag. Matukoy itan, ta anggapoy toon ama a makapipara ed Sikato diad inkasanto. Sigpot a matalek si Jesus a saray babangatan to so talimaen na Ama, a matua tan malinis tan sigpot a nisian manlapud amin a kasalanan.​—Mateo 23:9.

⁸ Komadua, say andi-siblet ya aro so kabiangan ed mismon inka-Dios to. Lapud satan ya aro et sikatoy onkiwas a matunong diad pidedeneng to ed arum. Balet say ag-inkahustisya ed dakel a nengneng to​—kalaktip lay rasismo, panangiduma, tan panaglabi—​so mabetbet a pansesengegan na inkaagum tan inkasiblet, a saratan so kasunian na aro. Nipaakar ed Dios na aro, ipapaseguro ed sikatayo na Biblia: “Si Jehova matunong, aroen to so katunongan.” (Salmo 11:7) Inkuan nen Jehova ed inkasikato: “Siak, si Jehova, aroen ko so inkatunong.” (Isaias 61:8) Agta makaligliwan naamtaan a panliketan na Dios tayo so panggawa na maptek, odino matunong?​—Jeremias 9:24.

9-11. (a) Antoy siglaotan na inkahustisya tan panangasi nen Jehova? (b) Panon a mapatnag so inkahustisya nen Jehova ontan met ed panangasi to diad pidedeneng to ed makasalanan a totoo?

⁹ Naspot so inkahustisya nen Jehova a singa met ed arum nin kabiangan na agnaparaan a personalidad to, tan anggapoy antokaman a pankulangan. Diad pangitatandoro ed si Jehova, insulat nen Moises: “Say Dampay, ayadyari so gawa to; ta kaptekan so saray amin a dalan to. Sakey a Dios a napanmatalkan tan anggapo so kaugsan, sikato so matunong tan maptek.” (Deuteronomio 32:3, 4) Ayadyari so kada kipatnag na inkahustisya nen Jehova​—agbalot alabas a malukak odino maruksa.

¹⁰ Maapit a mansiglaotan so inkahustisya tan panangasi nen Jehova. Ibabaga na Salmo 116:5: “Magrasya si Jehova tan matunong, on, say dios tayo mapangasi.” On, si Jehova so matunong tan mapangasi. Mantunosan irayan duaran walna. Say pangikakana to ed panangasi et agmamapalemew ed inkahustisya to, a singano ompatnag a mapegpeget a maong so inkahustisya to. Imbes, mabetbet et bansag ton ipapatnag iratan a duan kalidad. Konsideraen so sakey ya alimbawa.

¹¹ Amin a too so akatawir na kasalanan kanian manepeg ed dusa na kasalanan​—ipapatey. (Roma 5:12) Balet agmaliket si Jehova ed ipatey na saray makasalanan. Sikato so ‘Dios a mamerdona, mapalangkap tan mapangasi.’ (Nehemias 9:17) Siansia, lapud sikatoy masanto, agto konsintien so ag-inkatunong. Panon to sirin a nipatnag so panangasi ed totoon akatawir na kasalanan? Naromog so ebat ed sakey ed saray sankamablian a katuaan na Salitay Dios: inyareglo nen Jehova so dondon pian kilabanan na katooan. Dakel ni naaralan tayo ed Kapitulo 14 nipaakar ed sayan maaron uksoyan. Mantekep so nagnap ya inkatunong tan mapalalon inkamapangasi. Panamegley na satan, nipatnag nen Jehova so matamoy a panangasi ed saray magbabawin makasalanan bangta pansiasiansiaen toray estandarte to nipaakar ed naspot ya inkahustisya.​—Roma 3:21-26.

12, 13. (a) Akin a say inkahustisya nen Jehova so managyat ed sikatayon onapit ed sikato? (b) Anto so nikuan nen David nipaakar ed inkahustisya nen Jehova, tan panon iyan makaligliwa ed sikatayo?

¹² Say inkahustisya nen Jehova et aliwan agmililiknan kalidad a manismaya ed sikatayo, noagta sakey a kalkaliktan a kalidad a managyat ed sikatayon onapit ed sikato. Malinew a dedeskribien na Biblia so maabagey ya inkahustisya, odino inkatunong nen Jehova. Konsideraen tayoy pigara ed saray makapaligsan dalan ya angusaran nen Jehova na inkahustisya to.

¹³ Say naspot ya inkahustisya nen Jehova so amakiwas ed sikaton ipatnag so inkamatua tan katooran to ed saray lingkor to. Unong ed asagmakan to et inapresya la nen salmistan David iyan aspekto na inkahustisya nen Jehova. Anto so nikuan nen David unong ed dilin eksperiensya tan ed impanaral to ed saray paraan na Dios? Inyabawag to: “Si Jehova aroen to so kaalasan, tan agto ikaindan so sasantos to; niapiger ira lawas; balet say bini bagel napater.” (Salmo 37:28) Agaylan makaligliwan panagmatalek! Agbalot ikaindan na Dios tayo iramay matoor ed sikato. Makapanmatalek itayo sirin ed inkaapit tan maaron panangiyansakit to. Garantiyaan iya na inkahustisya to!​—Uliran 2:7, 8.

14. Panon a say panangiyansakit nen Jehova ed saray maniirap so napatnagan ed Ganggan ya inter to ed Israel?

¹⁴ Sensitibo so inkahustisya na Dios ed saray pankaukolan na maniirap. Say panangiyansakit nen Jehova ed saray maniirap so mabitar ed Ganggan ya inter to ed Israel. Alimbawa, say Ganggan so nanggawa na nikabiig iran uksoyan pian naseguron naasikaso iray ulila tan balo. (Deuteronomio 24:17-21) Lapud amta ton alay irap so bilay na saratan a pamilya, si Jehova a mismo so nagmaliw a mangatatawen ya Ukom tan Mananalimbeng da, samay ‘mangagamil na inkatunong ed saray ul-ulila tan babalo.’ *  (Deuteronomio 10:18; Salmo 68:5) Pinasakbayan nen Jehova iray Israelita a no sakitan day agmakadepensan bibii tan ugugaw, seguradon dengelen toy akis na saratan. Inkuan to: “Say sano’ko ompetang naani.” (Exodo 22:22-24) Anggaman agkabiangan ed manunaan iran kalidad nen Jehova so sanok, sikatoy matunong ya onsanok lapud ginagala iran gawa na ag-inkahustisya, nagkalalo la no napasakitan iray kalkalamor tan pakaskasi.​—Salmo 103:6.

15, 16. Anto so tuan makatantandan ebidensya ya agmanlalabi si Jehova?

¹⁵ Pinaseguroan itayo met nen Jehova ya “anggapo so iduma to a too, nisay mangawat na tumang.” (Deuteronomio 10:17) Aliwan singa ed dakel a totoon walaan na pakayari tan impluensya, agnaimpluensyaan si Jehova na materyal a kayamanan odino akinpaway ya indengan. Sikatoy agbalot manangiduma odino manlalabi. Konsideraen so tuan makatantandan ebidensya ya agmanlalabi si Jehova. Say pankanawnawan pagmaliw a tuan managdayew to, tekep na andi-anggaan a bilay ed arapen, so agnigeter ed apilin grupo. Imbes, “dia ed balang nasyon akoen to so antakot ed sikato tan manggawa na matunong.” (Gawa 10:34, 35) Nilukas ed amin iyan makapakelaw ya ilalo antokaman so kipapasen da ed sosyal, kolor na baog da, odino panaayaman dan bansa. Agta satan so sankaabigan ya inkahustisya?

¹⁶ Wala ni sananey ya aspekto na ayadyarin inkahustisya nen Jehova a kaukolan tayon konsideraen tan respetoen: say impideneng to’d saray nankasalanan ed matunong iran estandarte to.

17. Ipaliwawa no akin a saray ag-inkahustisya ed sayan mundo so agbalot makaderal ed inkahustisya nen Jehova.

¹⁷ Nayarin panumamengan na arum: ‘No agkokonsintien nen Jehova so ag-inkatunong, panon tayon ipaliwawa so ag-inkahustisyan paniirap tan mauges a kagagawa a kasmak lan  maong ed mundo natan?’ Saratan ya ag-inkahustisya so agbalot makaderal ed inkahustisya nen Jehova. Dakel ed saray ag-inkahustisya ed sayan marelmeng a mundo so bunga na kasalanan ya atawir na totoo ed si Adan. Diad mundon say nilabay na ag-ayadyarin totoo et say dilin makasalanan iran dalan da, apusek itan na ag-inkahustisya​—balet ta agla manbayag.​—Deuteronomio 32:5.

18, 19. Antoy mangipapanengneng ya agmagnayon ya abuloyan nen Jehova iramay sigagagalan onsumlang ed matunong iran ganggan to?

¹⁸ Anggaman ipapatnag nen Jehova so pirmin panangasi to ed saramay masimoon ya onaapit ed sikato, agto magnayon ya abuloyan so situasyon a pakabalawan ed masanton ngaran to. (Salmo 74:10, 22, 23) Agnayarin ludlureyen so Dios na inkahustisya; agto salimbengan iray sigagagalan managkasalanan manlapud pirmin panangukom a sagmaken da. Si Jehova so “Dios a mapangasi tan maong a walna, matantan ya onsanok, tan daakan ed maaron-panangasi tan katuaan, . . . balet anggapon balot so ipuera to ed pananusa.” (Exodo 34:6, 7, NW) Unong ed sarayan salita, no maminsan et kapilitan ya ipaakseb nen Jehova so panangukom ed saramay sigagagalan onsusumlang ed matunong iran ganggan to.

¹⁹ Alaen pan alimbawa so impideneng na Dios ed Israel nensaman. Anggan sanen akaligen la ra ed Insipan a Dalin, paulit-ulit ya agnanmatoor iray Israelita. Anggaman ‘pinabarong’ day Jehova lapud mauges iran kurang da, agto iran tampol inkaindan. (Salmo 78:38-41) Imbes, sipapangasi ton inikdan iray pankanawnawa pian umanen day kurang da. Sikatoy akikasi: “Anggapo so liket ko ed ipapatey na marelmeng; noag ingen say marelmeng ompawil komon a manlapu ed dalan to tan manbilay. Ompawil kayo, ompawil kayo a manlapu ed saray dalan yo a mauges; ta akin et ompatey kayo, O abung na Israel?” (Ezequiel 33:11) Lapud momoriaen ton mabli so bilay, aminpigan imbaki nen Jehova iray propeta to ta pian  ikaindan na saray Israelita so mauges iran kurang da. Balet, karaklan et agdinmengel tan agnagbabawi iray benger a totoo. Diad kaunoran, nisengeg ed masanton ngaran to tan say ilalaman na satan et inyawat ira nen Jehova ed kakabusol da.​—Nehemias 9:26-30.

20. (a) Antoy naaralan tayo ed si Jehova nipaakar ed impideneng to ed Israel? (b) Akin a say leon so matukoy a simbolo na inkahustisya nen Jehova?

²⁰ Dakel so naaralan tayo ed si Jehova nipaakar ed impideneng to ed Israel. Naaralan tayon say makanengneng-ed-amin iran mata to so makakaimano ed ag-inkatunong tan lapud satan sikatoy naaapektaan a maong ed nanenengneng to. (Uliran 15:3) Makapaseseg met so pakaamta a sikatoy magunaet a mangasi no walay basiyan ed panggawa’d satan. Niarum ni, naaralan tayon agmanapurasta so inkahustisya to. Lapud anos tan panangitepel nen Jehova, lingon ibabaga na dakel a totoo ya agton balot ipaakseb so panangukom to ed saray marelmeng. Balet aliwan ontan so katuaan, ta naaralan tayo met unong ed impideneng na Dios ed Israel a walay anggaan na anos na Dios. Mapekder si Jehova ed inkatunong. Aliwan singa ed totoo, a mabetbet ya onkasipa ed inkahustisya, makpel ton iyagel so duga. Matukotukoy, say leon bilang simbolo na makpel ya inkahustisya so misiglaotan ed  kiwawala tan trono na Dios. * (Ezequiel 1:10; Apocalipsis 4:7) Makaseguro itayo sirin a tooren toy sipan ton pagiten so ag-inkahustisya ed sayan dalin. On, nasegek so dalan na panangukom to ed onggendan: mapekder no kapilitan tan mapangasi no posible.​—2 Pedro 3:9.

21. Sano dalepdepen tayo no panon ya aagamilen nen Jehova so inkahustisya, panoy nepeg a panisip tayo ed sikato, tan akin?

²¹ Sano dalepdepen tayo no panon ya aagamilen nen Jehova so inkahustisya, agtayo isipen a sikatoy singa agmililikna tan mapeget ya ukom ya iimanoen to labat so pangukom ed saray mauges. Imbes, isipen tayon sikatoy sakey a maaro balet ta mapekder ya Ama a lawas midedeneng ed ananak to diad sankaabigan a posiblin dalan. Bilang matunong ya Ama, sisimbangen nen Jehova so inkapekder to no anto so duga panamegley na matamoy a panangabagey ed ananak to diad dalin, a mankaukolan ed tulong tan panamerdona to.​—Salmo 103: 10, 13.

22. Lapud igigiya na inkahustisya to, anton ilalo so iyareglo nen Jehova ed sikatayo a posiblin nagamoran tayo, tan akin ya onian dalan so pidedeneng to ed sikatayo?

²² Misalsalamat itayo ta aliwa labat lan basta pananusa ed saray mauges so lalanoren na inkahustisya na Dios! Lapud igigiya na inkahustisya to, iyuksoy nen Jehova so posiblin pakagamor tayo na tuan makapaliket ya ilalo​—ayadyari tan andi-anggaan a bilay diad mundo a ditan et “panayaman na katunongan.” (2 Pedro 3:13) Say Dios tayo so midedeneng ed sikatayo ed onian dalan lapud say inkahustisya to so manaanap na saray paraan pian mangilaban imbes a mangondena. Tua, napaapit itayo ed si Jehova lapud magmaong a pakatalos ed laknab na inkahustisya to! Diad ontumbok iran kapitulo, imanoen tayon maong no panon ya ipapatnag nen Jehova iyan matalonggaring a kalidad.