KADA agew, dakel so paraan pian nipanengneng tayoy kaabigan ed arum. Balet, say nononoten labat na dakel et sarili da. Sankaimano iya anggan iner—wala ray totoon masaol, kaskaseron manmaneho, ansakit so panagsalita ra, tan misasaboy dala da.

Say makasarilin ugali et nanengneng met ed loob na pamilya. Singa bilang, wala ray misisian ed asawa ra lapud agla ra kontento tan maliket. Wala ra ingey ateng ya agda naliklikas et naipapasal da la manayan magmaliw ya makasarili iray anak da. Alimbawa, no walay labay na anak da, unor-unor labat ira tan agdan balot didisiplinaen.

Balet, wala ray ateng ya ipapasal da ray anak dan nonoten so pankaabigan na arum, tan maong so resulta na satan. No say sakey ya ugaw et aliwan makasarili, amta toy mikaaro tan maong a kaaro. Kontento met ed bilay to. Akin? On, ta say kuan na Biblia et, “mas makapaliket so mangiter nen say mangawat.”—Gawa 20:35.

No sakey kan ateng, panon mon natulongan iray anak mon magmaliw a makalakal pian ag-ira naalisan na makasarilin ugali na arum? Nia ray taloran rason no akin a magmamaliw ya makasarili iray ugugaw tan nengnengen no panon yo irayan napaliisan.

Say problema. Oniay naiimano na saray researcher ya nagagawa natan: Dakel so kalangweran ya anggano balobalo ni ra labat ed trabaho et masyado la ran bilib ed sarili da—iisipen dan maabig so pansumpalan da anggano ag-ira mansagpot ya maong. Say abaloan na arum et na-promote iran tampol anggano agda ni tanton kabisado so trabaho. Wala met iramay atagtagey so pakanengneng dad sarili da—kanian nadismaya ira no aliwan espisyal so panagtrato na arum ed sikara.

Say rason. No maminsan, say sakey a too et masyadon bilib ed sarili to lapud impamabaleg ed sikato. Alimbawa, wala ray atateng ya naimpluensiaan na pilosopiya nipaakar ed no panon ya nawalaay self-confidence iray ugugaw. Onia kuno ’tan ay: Ayos labat no sagpaminsan et idayew mo so ugaw, pero mas maabig no idayew mo lan idayew. Tan no disiplinaen o ipanengneng mon agka naliliketan ed gagawaen to, onkapuy kunoy liknaan to. No ontan so gawaen mo, say pakanengneng ed sika na saray totoo et aliwa kan maong ya ateng. Ibabaga na dakel ya totoo ya importante so self-confidence, kanian agmo kuno papakapuyey liknaan na anak mo.

Lapud satan, ontan lay panangirayew na saray atateng ed ananak da, anggano anggapo met a talagay rason. No walay agawaan na anak da, anggano melmelag, selebraan da; no nalingo balet, anggano grabe, pappaulyanan da labat. Iisipen dan ontan so nepeg dan gawaen pian nawalaay self-confidence so anak da. Mas importantid sikara ya irayew so ugaw pian onliket nen say bangatan dan manggawa na talagan panliketan to.

Say ibabaga na Biblia. Ibabaga na Biblia ya duga labat so pangirayew no talagan manepeg. (Mateo 25:19-21) Balet ompan magmaliw ya atagtagey so pakanengneng na ugaw ed sarili to no idayew tayo pian labat maliket. Oniay ibabaga na Biblia: “No iisipen na siopaman a sikatoy importante anta andi met, papalikdoen toy inkasikato.” (Galacia 6:3) Kanian duga labat iyan simbawa na Biblia ed saray ateng: “Agmo panduaruwaay pametek mo ed ugaw; agto ipatey so panlewet mo.” *—Probirbio 23:13, Maung a Balita.

Say gawaen. Disiplina yoy ugaw no kaukolan tan irayew yo no talagan manepeg. Agyo irarayew pian labat magmaliw a maliket. Aglanlamang itan makatulong. “Niwalay tuan self-confidence diad panaral tan pan-improve ed saray abilidad mo,” so kuan na libron Generation Me, “aliwan diad pangirayew da labat ed sika.”

“Agkomon atagtagey so pakanengneng mod sarilim. Noagta, manpaabeba ka.”—Roma 12:3, Good News Translation

Say problema. Dakel ya kalangweran a balobalo nid trabaho so ag-akaparaan ed saray subok ed trabaho. Say arum et sintien day anggan melmelag ya panagkritiko. Wala met iray mapili na trabaho, tan say  awaten da labat et amay iisipen dan dugarugad sikara. Alimbawa, diad libron Escaping the Endless Adolescence, insulat nen Dr. Joseph Allen ya legan na job interview et oniay imbaga na sakey a kalangweran: “Singa makapa-boring met ’yan trabaho, et agko labay so na-boring.” Oniay komento nen Dr. Allen: “Singa agto amo amta ya diad amin ya trabaho et walan walay panaon ya na-boring ka. Anta bainte-tres to la, agto ni man amta?”

Say rason. Diad apalabas iran taon, iisipen na dakel ya atateng ya kaukolan dan protektaan iray anak da ed antokaman a problema. Alimbawa, no ag-akapasay anak da ed eksamin, mitongtong irad maestra pian ipasa toy anak da. O no walay ginawa ton makapuy tan akaderal, saray ateng so manbayar. Tan no bilang naamtaan na atateng ya say anak da et im-break na inaro to, say tetelen da et amay nainaro to.

Natural labat ya protektaan na atateng so anak da, balet no masyado la ran maprotekta, singa ipapanengneng dan aliwan say anak da so natetel ed saray makapuy ya gagawaen to. “Imbes ya naaralan na ugugaw no panon ya nalabanay ermen tan impakadismaya, tan magmaliw komon ya leksion itan ed sikara,” so kuan na libron Positive Discipline for Teenagers, “ombaleg ira laingen ya makasarili, ya interesado labat irad no antoy niiter ed sikara na ateng da tan na arum a too.”

Say ibabaga na Biblia. Saray problema et parte la na bilay. Diad tua, oniay ibabaga na Biblia: “Walan walay onsabin problema ed anggan siopa!” (Eclesiastes 9:11, Easy-to-Read Version) Anggano maong nin too. Singa bilang, say Kristianon apostol ya si Pablo et inanosan toy amin a klase na irap diad ministeryo to. Balet, diad saratan et walay naaralan to. Insulat to: “Naaralan ko lan pasaragen no antoy wala, antokaman so kipapasen ko. . . . Naaralan ko lay sekreto na pagmaliw a kontento ed amin a bengatla tan diad amin a kipapasen, balanglan napsel odino narasan, balanglan walaan na dakdakel odino mankakkaukolan.”—Filipos 4:11, 12.

Say gawaen. Depende ed edad na ananak yo, unor yo iyan prinsipyo na Biblia: “Nepeg a sakbaten na kada sakey so awit ton dili.” (Galacia 6:5) No bilang akaderal so anak yo lapud ginawa ton makapuy, maabig no bayaran to itan manlapud mismon allowance o sueldo to. No ag-akapasad eksamin, pakaaralan to itan ya kaukolan toy manrebyun maong. No say anak yo et im-break na inaro to, pabiskeg yoy liknaan to. Balet diad dugan panaon, katongtong yo tan tepetan yo na singa onia: ‘Diad sayan agawad sika, wala ta ray nanengneng mon kaukolan mon umanen o paaligwasen ed sarilim?’ Saray ananak ya sosolusyonan day problema da et nawalaay talek ed sarili da tan agbasta-basta onsusuko—agda itan naaralan no lanang ya walay mangiyaagel ed sikara.

“Paneknekan komon na kada sakey so kimey ton dili, tan kayari na satan et sikatoy makapanliket.”—Galacia 6:4

Say problema. Diad sakey ya survey ed saray kalangweran, 81 porsiento so angibagan say sankaimportantian ed sikara et say ‘pagmaliw a mayaman’—mas importante ni kuno itan nen say itulong ed arum. Balet no say sakey et manpayaman lan manpayaman, magmaliw ya agkontento ed bilay to. Diad tua, ipapanengneng na saray research ya saramay totoon materyal labat so sankanonot da et agtalaga maliket tan mainomay iran na-depress. Mas masakit ira tan dakel so pakakaaburidoan da.

Say rason. Wala ray ugugaw ya binmaleg ed materyalistikon pamilya. “Say labay na atateng et paliketey ananak da, say labay na ananak et materyal,” so kuan na libron The Narcissism Epidemic. “Kanian saray atateng met et isaliwan da la ran isaliwan. Siempre, maliket met iray anak, balet maganggano labat. Kayari to et duma la lamet so labay da.”

Sasamboten na saray managgaway patalastas iyan materyalistikon ugali. Kokombinsien da ray totoo ya kaukolan tan kanepegan day mangaliw na produkto ya iyi-endorso ra. Apanisia da iray dakel ya kalangweran, kanian natan et linmereg irad utang tan agla ra makabayar.

Say ibabaga na Biblia. Ibabaga na Biblia ya kaukolan tayoy kuarta. (Eclesiastes 7:12) Balet, nabasa tayo met ditan ya “say panangaro ed kuarta et lamot na amin a makaderal a bengatla.” Onia ni nabasa tayo: “Diad pampipirawat na arum ed saya et . . . sinasaksak day inkasikara na dakel ya ot-ot.” (1 Timoteo 6:10) Kanian imbes ya iyuna tayo ray materyal, bibilinen itayo na Biblia ya mankontento tayo lad no anto ray talagan kaukolan tayo labat.—1 Timoteo 6:7, 8.

“Saray totoon mampipilalek ya onyaman, napepelag irad tukso tan napatitan ira na andi-kakanaan tan makaderal iran likeliket.”—1 Timoteo 6:9, MB

Say gawaen. Bilang ateng, usisam so sarilim no kasin duga so panangusar mod kuarta. Nepeg ya antam no anto ray prayuridad mon saliwen, tan bangatan mo ray anak mo ya ontan met so gawaen da. Oniay suhestion na The Narcissism Epidemic: “Nayarin pantongtongan na atateng tan ananak iray tepet ya singa say, ‘Anggano walay sale, praktikal kasi mansaliw odino andi?’ ‘Anto tay interest rate?’ ‘Kasin asalim lay angaliw lapud naimpluensiaan ka labat na arum?’”

Agyo uusaren iray materyal a bengatla pian labat nalingwanan iray problemad pamilya. “Aliwan solusyon ed problema iray materyal a bengatla,” so kuan na libron The Price of Privilege. “No walay problema, say kaukolan et pakatebek, karunongan, tan pililikna, aliwan sapatos tan pitaka.”