“NO ONSISIGE so depresyon ko,” so imbaga nen Anna, * “anggapoy ganak ya gawaen so anggan anto, anggan saray paboritok ya gawaen. Say labay ko labat et onugip. Feeling ko et mairap ak ya aroen, anggapoy silbik, tan pabigat ak ed arum.”

“Nononoten ko lay manbikkel,” so imbaga nen Julia. “Agko met talaga labay so ompatey. Say labay ko labat et ontunda la yan naliliknak. Diad tua et maaro ak, pero no nadi-depress ak, anggapoy pakialam ko ed arum.”

Manga 13 nen Anna tan manga 14 nen Julia nen ginmapo iran akaliknay sintomas na depresyon. Nayarin arum ya kabataan et paminsan-minsan ya nadi-depress, pero say nalilikna di Anna tan Julia et ombabayag na pigaran simba odino bulan. “Singa ka walad aralem tan ambilunget ya abot ya agka makapaway,” so imbaga nen Anna. “Feeling mo et anggapo kad sarilim tan duma kan too.”

Pigara met lay ontan so situasyon da ed si Anna tan Julia. Maples ya ondarakel iray kabataan ya walay depresyon, tan saya so “manunan panlalapuan na sakit tan limitasyon ed pisikal tan mental ya abilidad na saray lalaki tan bibii ya mantaon na 10 anggad 19,” so imbaga na World Health Organization (WHO).

 Saray sintomas na depresyon et nayarin onggapo legan ya tinedyer so sakey tan nayarin kaiba ed satan so panguman na kakaugip, panangan, tan belat. Nayari met ya nalikna ton sikatoy desperado, maermen, anggapo lay pag-asa to, tan anggapoy silbi to. Nayari met ya onarawi ed totoo, mairap toy man-concentrate, mililingwan, isipen odino salien toy manbikkel, tan arum nin sintomas ya agnipaliwawa diad medisina. No nanengneng na doktor ya nayarin walay depresyon na pasyente, obserbaan to ray pigaran sintomas ya ombayag ed pigaran simba tan no makaapekto iratan ed bilay na pasyente.

Ibabaga na WHO ya dakel tan nanduruma so panlalapuan na depresyon. Nayarin kaibad saraya so panagtrato na arum, stress, odino pisikal a kondisyon.

Pisikal. Singa ed situasyon nen Julia, no walay membro na pamilya ya walay depresyon to, nayarin natawir itan, kanian baleg so papel na genes ya nayarin makaapekto ed iyaandar na utek. Say arum nin rason et nayarin sakit ed puso tan manguuman iran hormone level, pati say panguusar na druga, ya nayarin panlapuan odino palooren toy depresyon. *

Stress. Nayarin walay kaabigan na daiset ya stress, pero say grabe odino sobran stress et nayarin mauges so epekto to ed laman tan ed isip, ya no maminsan et mas baleg so tendensia na sakey ya tinedyer ya nawalaay depresyon. Balet, aliwa nin siansian malinew so eksakton panlalapuan na depresyon tan nayarin dakel tan nanduruma, ya singa abitla la.

Say arum nin panlalapuan na depresyon ya mikonektaan ed stress et nayarin no nandiborsyo o nansian iray ateng, inatey so  inad-aro, inabuso ed pisikal o seksual, graben aksidente, odino limitado so abilidad ton makaaral—lalo la no nalilikna na ugaw ya sikatoy aglabay na arum. Nayari met ya panlapuan so sobran atagey ya iilaloan na saray ateng, nayarin diad saray nagagawaan tod eskuelaan. Arum nin posiblin rason et no na-bully, agto seguradoy nagawad sikato diad arapen, arawi liknaan ed sikato na ateng ton nadi-depress, tan manguman-uman ya ugali na ateng. No say tinedyer et walay depresyon to, antoy makatulong ed sikato?

Grabe man o andi so depresyon, makatulong so pampatambal tan pitongtong ed sakey ya doktor. * Imbaga nen Jesus: “Agmankaukolan na managtambal iramay maksil so laman da, noagta saraman labat so mansasakit.” (Marcos 2:17) Tan say sakit et talagan makaapekto ed anggan anton parte na laman tayo, kaiba lay utek tayo! Makatulong met no umanen tayo ray apasalan tayo lapud mankonektaan so isip tan laman.

No walay depresyon mo, manggaway paraan pian naasikasom so laman tan isip mo. Singa bilang, mangan ka na saray masustansian kakanen, dapat ya sustoy ugip mo, tan regular ya man-exercise. Makatulong so exercise pian balibali so liknaan mo, mas ombiskeg ka, tan balibali so ugip mo. No posible, amtaen iray rason no akin ya onsisige so depresyon mo tan saray sintomas ya onggagapo ka lan na-depress tan manplano ka no antoy gawaen mo. Ibagam itan ed toon pantitiwalaan mo. Makatulong so suporta na maapit iran kapamilyam tan kakaarom pian nasarag mon arapen so depresyon mo tan nayarin nabawasan iray sintomas. Isulat mo iray nononoten tan naliliknam—akatulong iya  ed si Julia ya abitla niman. Sankaimportantian ed amin, seguroen mon naasikasom so espiritual ya pankaukolan mo. Baleg iyan tulong pian magmaliw kan mas positibo. Imbaga nen Jesus: “Maliket iray manonot ed espiritual a pankaukolan da.”—Mateo 5:3.

Si Anna tan Julia et prueba ya duga itan ya imbaga nen Jesus. Imbaga nen Anna: “Saray espiritual ya aktibidad et ontutulong pian manpokus ak ed arum ya totoo, aliwan dia labat ed saray problemak. Aliwan mainomay itan, pero mas maliket ak lapud satan.” Makakatulong ed si Julia so pikakasi tan panagbasa na Biblia. “No ibabagak ed Dios so amin ya walad pusok, onkakalma ak,” so imbaga to. “Tan ontutulong so Biblia pian nanengneng ko ya importante ak ed Dios tan talagan walay malasakit tod siak. Tan lapud panagbasa na Biblia et mas positibo so pakanengneng ko ed arapen.”

Lapud si Jehova a Dios so nanggawa ed sikatayo, talagan natatalosan to no panon ya say impamabaleg ed sikatayo, saray eksperiensya tayod bilay, tan say inkagawa tayo et makaapekto ed nononoten tan emosyon tayo. Kanian sarag ton iter so kailangan tayon suporta tan tulong, ya nayarin usaren to ray makasi tan makatalos ya kapara tayon too. Ontan met, onsabi panaon ya paabigen na Dios so amin ya sakit tayo, diad pisikal o mental. “Anggapoy manaayam ditan a mangibagay: ‘Mansasakit ak,’” so imbaga na Isaias 33:24.

On, impromisa na Dios ya “punasen to so amin a lua ed kamataan da, tan anggapo lay patey, anggapo met lay panermen tan panakis tan panotot.” (Apocalipsis 21:4) Talagan balibali tan makapabiskeg itan ed liknaan! No labay moy makaaral ni nipaakar ed gawaen na Dios parad totoo tan diad dalin, onlad jw.org. Ditan et walay balibalin Biblia online, pati saray artikulo ya nandurumay topic, kaibay depresyon.