“Diad sayan henerasyon, sankanengneng so balbaleg ya inaligwasan ed teknolohiya, science, tan pinansyal . . . Balet saya met so sankaunaan ya henerasyon a grabe so impaneral tod [politika, ekonomya, tan kaliberliber] mundo.”​—The Global Risks Report 2018, World Economic Forum.

AKIN ET DAKEL SO NAPAPAGAAN ED ARAPEN TAYO TAN ED SAYAN DALIN? IMANOEN IRAY PIGARAN MAIRAP YA DADALANEN TAYO.

• CYBERCRIME: “Mapeligro lan maong so pangusar ed internet. Wadtan iray mangaabuso ed ugugaw, bully, manederal ed arum, tan hacker,” so kuan na newspaper ya The Australian. “Say panagtakew ed impormasyon na arum et sakey ya klase na krimen ya lalon onggragrabe ed mundo. . . . Lapud internet, walay pankanawnawa na too ya ipanengneng so aliwliwan ugali to​—say pagmaliw ya maruksa tan anggapoy panangasi.”

• BALBALEG A PANDUMAAN NA KABIBILAY: Base ed sankabaloan ya report na Oxfam International, no paniibaen so kayamanan na waloran sankayamanan ya totoo ed interon mundo, katumbas to so amin ya kaykayarian na kapaldua na populasyon na interon mundo ya mairap-bilay. “Lapud bagsak so ekonomya tayo,” kuan na Oxfam, “lalon onyayaman iray mayaman, tan lalon oniirap iray mairap-bilay, ya kaslakan et bibii.” Natatakot laingen iray arum ya ompan panlapuan itan na panlalaban.

• GUERRA TAN PANAGPAIRAP: Oniay report na 2018 United Nations Refugee Agency: “Aya la so panaon ya sankarakelay bilang na totoon onaalis ed arum ya lugar” odino refugee. Tinaynan na masulok ya 68 milyon a totoo so ayaman da lapud panlalaban odino panagpairap. “Ngalngali 1 ya too so napipilitan ya onalis kada duaran segundo,” so imbaga na report.

• NADEDERAL YA KALIBERLIBER: “Mapmaples ya nauupot iray nanduruman klase na tanaman tan ayayep,” so imbaga na The Global Risks Report 2018, tan “lalon onloloor so polusyon ed dagem tan dayat kanian napepeligron maong so bilay na too.” Ontan met, maples ya naaandi iray insekto ed arum iran bansa. Ipo-pollinate na insekto iray tanaman kanian papasakbayan itayo na saray scientist ya asingsingger lan naderal so kaliberliber tayo. Anggan saray coral et nadederal met. Base ed tantiya na saray scientist, manga kapaldua na saray coral ed interon mundo so inatey la diad apalabas ya 30 taon.

Sarag tayo kasin umanen so mundo pian magmaliw iyan mas liktar tan maligen? Iisipen na arum ya makatulong so edukasyon. No ontan sirin, anton klase ya edukasyon? Ebatan iratan diad saray onsublay ya artikulo.