Diad arum ya pamilya, saray ananak et walay kanya-kanyan kimey da ed abung, tan ag-ira manrereklamo. Pero wala met iray pamilya ya ayos labat ed saray atateng ya anggapoy gawaen na ananak da—kanian manliket iray ananak—balet ag-ira nipapasal.

Naobserbaan iya na saray researcher ed dakel ya bansa, ya saray ugugaw et kaslakan ya akadepende labat ed arum, imbes ya ontulong. “Saray ugugaw et pappaulyanan ya man-video game, man-Internet, tan man-TV,” so kuan na ateng ya si Steven. “Agda ra ipapasal ya mankimey.”

Parad sika ey? Importante kasin ikdan na kimey iray ugugaw—aliwa labat ya pian malinis so abung noagta pian makaaral ira?

Wala ray ateng ya agda labay ya pankimeyen ed abung iray anak da, lalo la no amayamay so assignment tan project dad eskuelaan. Pero isipen irayan maong a resulta no pankimeyen irad abung.

Onkalakal iray ananak. Saray ananak ya nipasal ed kimey ed abung et kaslakan ya mas atagey so grades da diad eskuelaan. Ag-itan pankelawan ta diad itutulong dad kimey ed abung, nadi-develop day kompiyansad sarili da, disiplinado ra, tan mas pursigido rad bilay—amin iratan et importante ed panaaral da.

Nipasal iray ananak ya ontulong ed arum. Naobserbaan ya saray ananak ya walay kimey dad abung et mas aktibo irad community service no baleg la ra. Agmet iya pankelawan ta no ikdan yoy kimey iray ananak yo, ipapasal yo ran iyuna so pankaabigan na arum. Pero no andi, oniay resulta ya naimano nen Steven, ya abitlad gapo: “No ag-ikdan na kimey ed abung iray ugugaw, napasal ira ya sikaray seserbian, tan no ombaleg ira et anggapoy amta rad bilay lapud agda labay so mantrabaho tan nawalaan na responsabilidad.”

Ontulong pian mankakasakey so pamilya. No mankikimey ed abung iray ananak, na-realize da ya aliwa labat iran membro na pamilya noagta walay responsabilidad da ed saray kapamilya da. Agda iya na-realize no mas prayuridad na atateng iray extra-curricular activity, assignment, tan project na ananak da imbes ya pankimeyen ira. Kanian tepetan moy sarilim, ‘Antoy gunggona no close so ana’ko ed saray kaklase to pero aliwan close ed pamilya mi?’

Ipasal anggan ugaw ni. Ibabaga na arum ya nepeg lan ikdan na kimey iray ananak no taloy taon da la. Wala ray mangibabaga ya duay taon o mas ugaw ni et nayari la. Say punto, anggan saray angkekelag nin ananak et labalabay day mankimey kaibay atateng da tan aaligen da ra.—Prinsipyo ed Biblia: Proverbio 22:6.

Ikdan iray kimey ya manepeg ed edad da. Alimbawa, say taloy taon ya ugaw et sarag to lan isinop iray gakgalaw to, manpunas na naibung, odino ibiig toy amputi ed de-kolor ya ipepesak. Saray mas angkabaleg lan ananak et sarag da lay manpanis, manlinis na luganan, tan ontulong ed panluto. No antoy sarag da lan gawaen, sikatoy ipagawa yo. Ompan nabigla kayo ed inkakuli tan inkaseet dan mankimey.

Iprayuridad so kimey ed abung. Ompan isipen yon aliwa yan praktikal lalo la no inagew-agew ya amayamay so assignment na anak yo. Pero no agyo la pankimeyen pian labat atagey so grades to, “sinyales itan ya aliway prayuridad yo,” so kuan na libron The Price of Privilege. Singa abitla la nen niman, makatulong no ikdan na kimey ed abung iray ananak pian makuli rad eskuelaan. Tan saray naaralan dan maong ya ugali et mangiparaan ed sikara no wala met lay sarili dan pamilya.—Prinsipyo ed Biblia: Filipos 1:10.

Manpokus ed pangipasal ed anak mo, aliwan diad kapeles tan kapulido na kimey to. Ompan parad sika et mabayag ya mankimey so anak mo. Odino naimanom ya aliwan masyadon pulido so kimey to. No ontan, iwasan mo ya sika lay mangisumpal ed gagawaen to. Say gagalam et aliwan pian pankimeyen so anak mo ya singa matatken la noagta pian nibangat mon magmaliw ya responsable tan nalikna toy liket ed pantrabaho.—Prinsipyo ed Biblia: Eclesiastes 3:22.

Manpokus ed pakaaral to, aliwan diad pangiter na upa. Ibabaga na arum ya no upaan mo so ugaw pian mankimey ed abung, naaralan toy magmaliw ya responsable. Wala ra balet so mangibabaga ya no ontan, say sankanonot la na ugaw et no antoy naala to imbes ya say nitulong to ed pamilya. Ibabaga da met ya ompan agla labay na ugaw so mankimey no wala lay kuarta to—kanian singa agmet lanlamang nipapasal ya mankimey. Antoy leksion? Mas maong ya no ikdan yo na kuarta so anak yo et aliwan pian upaan ed pankikimey tod abung.