Nansulat si Aristotle nipaakar ed art, astronomy, biology, logic, magnetism, metaphysics, motion, psychology, etika, lenguahe, ley, liket, politika, tula, dunong ed panagsalita tan panagsulat. Wala met so insulat to nipaakar ed kamarerwa, ya papanisiaan ton ompatey. Balet sikatoy mas akabkabat diad impansulat to nipaakar ed biology tan logic.

Ipapaliwawa na saray Griegon scholar nensaman iray walad kaliberliber da base ed naoobserbaan da, no antoy pakatalos da ed satan, tan panamegley na logic. Manisia ira ya no mankatunongan ira base ed saray impormasyon ya mapatpatnag lan tua, duga so magmaliw ya konklusyon da.

Lapud satan ya gagawaen da, wala met iray dugan konklusyon da. Singa bilang, duga so inisip da ya mauk-uksoy so uniberso. Balet say problema, saray ideya da et base labat ed no antoy naoobserbaan da. Kanian dakel ya matatalinon totoo so alingo, kaiba lay Aristotle. Alimbawa, anisia ira ya ontetelek iray planeta tan bitewen ed paliber na dalin. Diad saman a panaon, ipapasen da ya agnakuestion itan ya katuaan. “No isipen tan obserbaan  mo, singa tua met so ibabaga na saray Griego ya say dalin so walad pegley na uniberso,” kuan na libron The Closing of the Western Mind.

Anggapo komoy masyadon problema no satan ya lingon ideya et dia labat ed science. Balet aliwan ontan so agawa.

Diad Europe nen manga 500 C. E. anggad 1500 C. E., saray “Kristiano” et anisia ya tua iray bangat nen Aristotle. Ontan so agawa ta saray theologian ya Romano Katoliko—lalo lad si Thomas Aquinas (manga 1224-1274)—et inlaok dad bangat da iray insulat nen Aristotle. Kanian nagmaliw ya Katolikon doktrina so ideya nen Aristotle ya say dalin et ag-onggagalaw tan walad pegley na uniberso. Imbangat met itan na saray lider na Protestante ya singa si Calvin tan Luther, a kuan dan nabasa itan ed Biblia.—Nengnengen so kahon ya “ Aliway Interpretasyon Da ed Biblia.”

“No maminsan et ngalngali agla napambiigan [iray bangat nen Aristotle] tan say Katolisismo,” kuan na managsulat ya si Charles Freeman. Kanian wala ray mangibabagan “bininyagan” nen Aquinas si Aristotle ed Katoliko. Balet diad tua, “si Aquinas so akomberte nen Aristotle,” kuan nen Freeman. Tan anggan say Katolikon simbaan et nibagan akomberte to met. Lapud satan, nen makpel ya prinuebaan nen Galileo, say Italyanon astronomer tan mathematician, ya say dalin so ontetelek ed agew, sikatoy impatawag pian onarap ed korte na Katolikon simbaan tan pinilit dan babawien toy imbaga to. * Balet diad tua, imbagan mismo nen Aristotle ya say panaral na science et tuloytuloy, tan nayari nin manguman iray datin papanisiaan na saray scientist. No ontan labat komon so panag-isip na saray lider na simbaan!