1, 2. (a) Panon ya onloloor so agpankakasakey na totoo ed mundo? (b) Anto ran tepet so ebatan tayod sayan artikulo?

“MANLAPU la nen ugaw ak, puro ag-inkahustisya so nanenengneng ko,” so imbaga na sakey a sister diad southern Europe, no nanonotan toy apalabas to. “Kanian agko labay so sistema na politika diad bansa mi, tan sinuportaan ko so iisipen na dakel ya importantin isyu. Diad tua, nagmaliw ak ya girlfriend na sakey a terorista diad dakel a taon.” Imbaga met na sakey a brother ed southern Africa no akin ya nagmaliw a bayolenti nensaman: “Kombinsido ak ya mas maong so tribu mi nen say arum, tan sinmuporta ak ed sakey a partido na politika. Imbangat da kamin pateyen so kalaban mi panamegley na gayang—anggan saramay ka-tribu mi ya onsusuportad sananey ya partido na politika.” Oniay inamin na sakey a sister ya manaayam ed central Europe: “Nagmaliw ak ya manangidumaduma, tan kabusol koy siopaman ya duma so bansa ra odino duma ed sikami so relihyon to.”

² Saratan ya datin ugali na taloran abitla ed tagey et ipapatnag na dakel ya totoo natan. Dakel iray nagagawan marawal ya protesta parad kawayangan, mas lalon onloloor so agpankakasakey ed politika, tan diad dakel a bansa et kabkabusol iray totoon dumay lahi da. Singa impasakbay la na Biblia ya nagawad sayan kaunoran iran agew,  saray totoo et “agda labay so mipaknaan.” (2 Tim. 3:1, 3) Balet anggaman onloloor so agpankakasakey na totoo ed mundo, panon ya napansiansia na saray Kristiano so pankakasakey da? Dakel so naaralan tayo no amtaen tayoy ginawa nen Jesus nen inmunan siglo sanen say bansan kawalaan to et nagmaliw ya magulo lapud politika. Aralen tayo so taloran manunan punto: Akin et agbalot akibabali si Jesus ed saray partido na politika? Panon ton impanengneng ya agnepeg a mibabali iray lingkor na Dios ed saray isyu na politika? Tan panon itayon ibabangat nen Jesus ya aliwan manepeg so panggaway karawalan ed arum?

3, 4. (a) Diad panaon nen Jesus, anto ray iilaloan na saray Judio ya nagawad bansa ra? (b) Antoy epekto na saratan ya iilaloan diad saray disipulo nen Jesus?

³ Abayag lan pipirawaten na saray Judio ya pinulongan nen Jesus ya nawalaan ira na kawayangan manlapud uley na Roma. Saray Judion Panatiko, odino nasyonalistiko, et inimpluensyaan da ray totoo ya aligen da ra. Tinumbok na dakel ed saraman ya rebelde iray ideya nen Judas ya taga Galilea, sakey a palson mesias nen inmunan siglo ya angibalang ed dakel a totoo. Imbaga nen Josephus, sakey a Judion historian, ya “sinugsogan [nen Judas] iray kabaleyan to ya manrebelde, ya imbaga ton payakot ira lapud inmabobon ira ya manbayar na buis ed saray Romano.” Pinatey na saray Romano si Judas. (Gawa 5:37) Arum ed saray Judion Panatiko et nagmaliw ni ingen ya bayolenti pian nagawaan da ray pirawat da.

⁴ Likud ed saratan ya rebelde, saray ordinaryon Judio et aalagaren da so isabi na sakey a politikon Mesias. Iisipen da ya no onsabi so Mesias, gawaen ton makapanyari so bansa ra tan ibulos to ra ed panangaripen na Roma. (Luc. 2:38; 3:15) Dakel so manisia ya iletneg na Mesias so panarian to diad Israel. No ontan so nagawa, saray minilyon ya Judion nitaytayak ed nanduruman bansa et nayarin ompawil ed mismon bansa ra. Tandaan ya aminsan et tinepetan nen Juan Bautista si Jesus: “Kasin sika may aalagaren min onsabi odino wala ni sananey?” (Mat. 11:2, 3) Nayarin labay ya naamtaan nen Juan no kasin walay sananey ya manumpal ed amin ya iilaloan na saray Judio. Ontan met, samay duaran disipulo ya akaiba day apaolin Jesus diad dalan ya paarap ed Emaus et wala ray iilaloan da nipaakar ed Mesias balet ag-agawa. (Basaen so Lucas 24:21.) Ag-abayag kayari na satan, si Jesus et tinepetan na saray apostol to: “Katawan, ipawil mo ta so panarian na Israel diad sayan panaon?”—Gawa 1:6.

5. (a) Akin et labay na saray totoo ed Galilea ya magmaliw ya ari da si Jesus? (b) Panon ya impetek nen Jesus so kanonotan da?

⁵ Saratan ya iilaloan nipaakar ed Mesias so rason no akin ya labay na totoo ed Galilea ya magmaliw ya ari da si Jesus. Nayarin iisipen da ya si Jesus so sankamaongan lan manuley. Sikatoy marundunong ya mansalita; sarag ton paabigen iray mansasakit; sarag to ni ingen ya napakan iray narasan. Kayarin pinakan nen Jesus so manga 5,000 ya totoo, alikas to no antoy labay dan gawaen. “Lapud atebek nen Jesus a sikatoy ngalngali da la piliten a gawaen ya ari ra, sikatoy tinmaynan lamet ya amaarap ed palandey a bukbukor to.” (Juan 6:10-15) Diad sinmublay ya agew diad biek na Dayat na Galilea, nayarin kinmalma la iray totoo. Diad saman et impaliwawa nen Jesus ed sikara so tuan gagala na kimey to. Sikatoy imbaki pian tulongan irad espiritual, aliwan diad materyal. Imbaga tod sikara: “Mankimey kayo, aliwan parad naderal a kakanen, noagta parad agnaderal a kakanen a mangiter na bilay ya andi-anggaan.”—Juan 6:25-27.

6. Panon ya impalinew nen Jesus ya agto labay so nawalaan na pakauley diad dalin? (Nengnengen so litratod gapo na artikulo.)

⁶ Nen magano lay ipatey nen Jesus, atebek ton iilaloan na arum ya papatumbok to ya iletneg toy panarian tod dalin diad mismon Jerusalem.  Impetek to itan ya nononoten da panamegley na ilustrasyon nipaakar ed mina. Unong ed satan ya ilustrasyon, si Jesus, samay “sakey a gagalangen a too,” et onlad arawi diad andukey a panaon. (Luc. 19:11-13, 15) Impalinew met nen Jesus ya sikatoy neutral ed politika diad Roma. Sikatoy tinepetan nen Poncio Pilato: “Sika so Ari na saray Judio?” (Juan 18:33) Nayarin natatakot so gobernador ya ompan manrebelde iray totoo ed gobierno lapud si Jesus, tan atan so manunan pakakapagaan nen Pilato legan na uley to. Inmebat si Jesus: “Say Panarian ko et agkabiangan na sayan mundo.” (Juan 18:36) Agto labay so mibabali ed politika ta say Panarian to et diad tawen. Imbaga tod si Pilato ya say kimey to diad dalin et ‘pian tasian to so katuaan.’—Basaen so Juan 18:37.

7. Akin et nayarin mairap ya paliisan so isuporta ed saray paraan ya gagawaen pian niwalay kawayangan anggan diad liknaan labat?

⁷ No natatalosan tayon maong so kimey tayo ya singa ed si Jesus, paliisan tayoy onsuporta ed saray paraan ya gagawaen na totoo pian niwalay kawayangan, anggan diad liknaan labat odino anggano agtayo ibabalikas. Aliwan mainomay itan. “Dakdakel so totoo ed lugar mi ya labay day pananguman,” so imbaga na sakey a ombiabiahen manangasikaso. “Maslak ya totoo et nagmaliw lan nasyonalistiko tan iisipen dan mas maong so bilay da no say mismon kalahi ra so manuley ed sikara. Maong labat ta pansiasiansiaen na saray agagi so pankakasakey da diad sigpot ya pibibiang da ed panangipulong na maong a balita na Panarian. Maniilalo ira ed Dios ya solusyonan toy ag-inkahustisya tan arum nin problema ya aarapen tayo.”

8. Mangiter na sakey ya alimbawa na pakakairapan na saray Judio nen inmunan siglo.

⁸ Lapud onloloor so ag-inkahustisya, dakdakel so manpipirawat ya mibali ed politika. Say panagbuis so manunan isyu ed politika diad panaon nen Jesus. Diad tua, say rason na impanrebelde nen Judas ya abitla niman et lapud ganggan ya panagparehistro pian naseguro ya makapambayar na buis iray totoo ed Roma. Saray sakop na Roma, kaiba la ray katongtong nen Jesus, et kaukolan ya manbayar na dakdakel a buis, a singa saray produkto ra, dalin, tan abung da. Tan say lalon mamapairap ed sikara et say pankukurakot na saray managsingil na buis. No maminsan et babayaran da ray opisyal na gobierno pian nawalaan ira na atagey ya posisyon tan uusaren da itan pian makala ra na dakel ya kuarta manlapud saray akolekta ra. Si Zaqueo, ya pangulon managsingil na buis ed Jerico, et nagmaliw ya mayaman lapud kuakuartaan to ray totoo. (Luc. 19:2, 8) Satan ya kagagawa to et nayarin mipara ed gagawaen la na karaklan.

9, 10. (a) Panon ya sinalin patitan si Jesus na saray mamubusol ed sikato ya mibali ed problema ed politika? (b) Antoy naaralan tayo ed ebat nen Jesus? (Nengnengen so litratod gapo na artikulo.)

 ⁹ Si Jesus et sinalin patitan na saray mamubusol ed sikato nen tinepetan da no kasin manepeg so pambayar na buis. Say tutukoyen dan “buis” et samay sakey a denario ya sisingilen ed saray uuleyan na Roma. (Basaen so Mateo 22:16-18.) Kontran maong iray Judio ed panagbuis ta ipapanengneng na satan ya wala rad pakauley na Roma. Iilaloan na saray “kapartido na Herodes” ya nantepet ed si Jesus ya no kontraen toy panagbuis, sikatoy nayarin naakusaan ya rebelde ed gobierno. Balet no ibaga nen Jesus ya manepeg so pambayar na buis anggano makapabelat, nayarin anggapo lay ontumbok ed sikato.

¹⁰ Sineguro nen Jesus ya sikatoy mansiansian neutral nipaakar ed isyu ed panagbuis. Imbaga to: “Iter yo . . . ed Cesar iray bengatlan kien na Cesar, balet dia ed Dios iray bengatlan kien na Dios.” (Mat. 22:21) Siempre, amta nen Jesus ya kaslakan so panagkurakot na saray managsingil na buis. Balet aglabay nen Jesus ya nabalang so pokus to ed mas importantin isyu—say Panarian na Dios, ya makapangiter na tuan solusyon. Kanian impanengneng to so maabig ya alimbawa ed amin ya papatumbok to. Kaukolan dan paliisan so mibali ed saray problema ed politika, anggano singa duga odino maabig so gagala ra. Iyuuna na saray Kristiano so Panarian na Dios tan say inkatunong to. Ontan so gagawaen da imbes ya mangiter iray opinyon da ya balanglan pabor odino kontra ed gagawaen iran ag-inkahustisya.—Mat. 6:33.

11. Panon tayon nausar ed maong ya paraan so pirawat na puso tayon niwalay hustisya?

¹¹ Dakel ya Tasi nen Jehova ya datin mibabali ed politika et anguman la natan. “Nen nanaral ak na social studies diad sakey ya unibersidad, labalabay koy mibali ed saray isyu ed politika,” so imbaga na sakey ya sister ed Great Britain. “Labay kon ilaban so karapatan mi ran andeket lapud graben ag-inkahustisya ya naeksperiensya mi. Anggano maong ak ya mankatunongan, siansia nin nadidismaya ak. Agko amta ya saray sengegan na ag-inkahustisya ed totoon dumay lahi ra et nepeg ya naekal ed kapusoan na totoo. Balet nen ginapoan koy manaral na Biblia, atalosan ko ya kaukolan kon igapo ni itan ed sarilik. Tan maanos ak ya tinulongan na sakey ya amputin sister pian nagawaan ko itan. Natan et regular payunir ak la diad sakey ya kongregasyon na sign-language, tan nanaaralan koy ontulong ed amin ya klase na totoo.”

12. Anton klase na “lebadura” so imbaga nen Jesus ya paliisan na saray disipulo to?

¹² Diad panaon nen Jesus, say relihyon et mabetbet ya mibabali ed politika. Ibabaga na libron Daily Life in Palestine at the Time of Christ ya “saray sekta na relihyon ya akimembroan na saray Judio et onsusuportad saray tatawagen tayon partido ed politika.” Kanian pinasakbayan nen Jesus iray disipulo to: “Manbantay kayo; manalwar kayo ed lebadura na saray Fariseo tan ed lebadura nen Herodes.” (Mar. 8:15) Nen binitla toy Herodes, nayarin say tutukoyen to et saray kapartido na Herodes. No nipaakar ed politika, susuportaan na saray Fariseo so pipirawaten na saray Judio ya kawayangan. Nabasa ed salaysay nen Mateo ya binitla met itan nen Jesus nen katongtong to ray Saduceo. Agda labay ya nasalatan so manuley. Dakel ed saray membro ra so walaan na posisyon ed politika diad administrasyon na Roma. Mapuersan pinasakbayan nen Jesus iray disipulo to ya arawian da iray ibabangat, odino lebadura, na sayan taloran grupo. (Mat. 16:6, 12) Makapainteres ta agawa iyan tongtongan ag-abayag kayari na samay inkagawa nen labay na totoo ya gawaen ya ari si Jesus.

13, 14. (a) Panon ya saray problema ed politika tan relihyon et manreresulta ed karawalan tan ag-inkahustisya? (b) Akin ya aliwan solusyon so karawalan pian niwala so hustisya? (Nengnengen so litratod gapo na artikulo.)

¹³ No mibabali so relihyon ed politika,  main-inomay ya onlesa so karawalan. Imbangat nen Jesus iray disipulo to ya nepeg iran mansiansian neutral diad onia ran pamaakaran. Mitukoyan itan ed samay rason no akin ya si Jesus et labay a pateyen na saray manunan saserdote tan Fariseo. Sikatoy ipapasen dan kalaban ed politika tan relihyon ya nayarin pansengegan na pakaekal da ed posisyon da. Oniay imbaga ra: “No paulyanan tayo labat ed gagawaen to, manisia la ran amin ed sikato, tan onsabi iray Romano tan ekalen dad sikatayo so pasen tayo tan say nasyon tayo.” (Juan 11:48) Kanian indaulo na Atagey a Saserdoten si Caifas so planon pamatey ed si Jesus.—Juan 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Angibaki si Caifas na saray sundalon mangerel ed si Jesus diad labi. Amta nen Jesus iyan makapabaing ya plano ra, kanian nen unor lan pangdem to a kaiba iray apostol to, imbaga ton mangawit ira na pigaran espada. Duga lay duaran espada pian ibangat ed sikara so sakey ya importantin leksion. (Luc. 22:36-38) Diad saman ya labi et inuyos nen Pedro so espada tan sinigbat to so sakey ed saramay linman mangerel ed si Jesus. Ginawa iman nen Pedro lapud pansyodot to ed anggapoy hustisyan impangerel ed si Jesus diad saman ya labi. (Juan 18:10) Balet imbaga nen Jesus ed si Pedro: “Ipawil moy espadam ed kaluban to, ta amin iramay mangusar na espada et ompatey ed espada.” (Mat. 26:52, 53) Sayan importantin leksion et mitukoyan ed samay impikasi nen Jesus antis na saman ya labi​—nepeg ya ag-ira magmaliw a kabiangan na mundo. (Basaen so Juan 17:16.) Say Dios so nepeg ya ilaloan dan mangiter na hustisya.

15, 16. (a) Panon ya tutulongan na Salita na Dios iray Kristiano ya paliisan so karawalan? (b) Antoy nanenengneng nen Jehova ya pandumaan diad saray totoo ed mundo natan?

¹⁵ Samay abitla niman ya sister ya taga southern Europe et naaralan to met itan ya leksion. Oniay imbaga to: “Atalosan ko ya agniwala so hustisya panamegley na karawalan. Apruebaan ko ya saramay magmamaliw ya marawal et mansusumpal ed ipapatey. Tan dakel so makakaliknay ermen tan sanok. Malikeliket ak nen naaralan kod Biblia ya say Dios labat so makapangiter na tuan hustisya diad mundo. Saya so ipupulong ko diad loob la na 25 ya taon.” Samay brother ya taga southern Africa et sinalatan to lay gayang to na “espada na masanton espiritu,” say Salita na Dios, legan ton ipupulong so mensahe na kareenan ed saray totoo, antokaman so tribu ra. (Efe. 6:17) Tan samay sister ya taga central Europe et nagmaliw ya asawa na sakey a brother ya say tribu ra et datin kabusol to. Anguman iran talo lapud labay dan aligen so Kristo.

¹⁶ Importantin maong iray ginawa dan pananguman! Inkompara na Biblia so totoo ed madaluyon ya dayat, ya anggapoy kareenan. (Isa. 17:12; 57:20, 21; Apo. 13:1) Anggaman saray totoo et magulo, anggapoy pankakasakey da, tan magmamaliw ya bayolenti lapud saray problema ed politika, mansiasiansia tayon mareen tan nankakasakey. Tan legan ya nanenengneng nen Jehova so mundon anggapoy pankakasakey, sikatoy naliliketan no nanenengneng ton walay pankakasakey na totoo to.—Basaen so Sofonias 3:17.

17. (a) Anto so taloran paraan pian napansiansia tayo so pankakasakey tayo? (b) Antoy aralen tayo ed ontumbok ya artikulo?

¹⁷ Naaralan tayo so taloran paraan pian napansiansia tayo so pankakasakey tayo: (1) Manmamatalek tayo ya say Panarian na Dios ed tawen so mangiter na tuan hustisya, (2) agtayo mibabali ed saray problema ed politika, tan (3) agtayo manggagaway karawalan. Balet no maminsan et nayarin naderal so pankakasakey tayo lapud panangidumaduma. Aralen tayo ed ontumbok ya artikulo no panon tayon arapen iyan subok, a singa ginawa na saray Kristiano nen inmunan siglo.