APASAL iray Israelita ya mangiter na kontribusyon pian nasuportaan so dugan panagdayew. Balet nen wadiad dalin si Jesus, dakdakel ya buis so kaukolan ya bayaran na saray Judio tan nagmaliw itan ya pabelat ed sikara.

Amin ya akarehistro ya Judion lalaki et nepeg ya mangiter na kapalduan siklo (duaran drakma) bilang kontribusyon ed tabernakulo, insan diad inlabas na panaon et parad templo. Nen wadiad dalin si Jesus, inusar itan parad saray bagat tan ed panmintina na templo ya impaalagey nen Herodes. Wala ray Judio ya tinepetan day Pedro: “Manbabayar ta so managbangat yo na duaran drakma a buis?” Imbaga nen Jesus ya aliwan mauges so manbayar na buis parad templo. Diad tua, ingganggan toy Pedro ya mangalay pilak a sinsilyo tan atan so ibayar to.—Mat. 17:24-27.

Saray Judio nensaman et manbabayar met na kakaplo o 10 percent na inani ra odino antokaman ya almoen da. (Lev. 27:30-32; Num. 18:26-28) Inistriktoan iya na saray lider na relihyon tan impilit dad saray totoo ya iter day kakaplo na amin a klase na pising, anggan saray angkekelag ya tanaman ya singa say “yerbabuena tan eneldo tan kumino.” Imbaga nen Jesus ya “manepeg labat ya iter so kakaplo.” Pero imbaga to ya mansimpisimpitan iray lider na relihyon ta sobsobray inka-istrikto da ed satan anta ibabaliwala da balet iray mas ambelat ya detalye na Ganggan.—Mat. 23:23.

Diad saman ya panaon, saray Judio et sakop na saray Romano, kanian kaukolan da met so manbayar na nanduruman klase na buis ed gobierno na Roma. Singa bilang, saray walaan na dalin et kaukolan dan iter ed gobierno so 20 anggad 25 porsiento na aalmoen na dalin da, nayarin produkto o kuarta so ibayar da. Wala met so buis ya babayaran na kada akarehistron Judio. Atan imay buis ya tutukoyen na saray Fariseo nen tinepetan day Jesus ya, “Kasin unong ed ganggan so pambayar na buis ed Cesar?” Impanengneng nen Jesus so dugan panmoria nen imbaga ton: “Iter yo sirin ed Cesar iray bengatlan kien na Cesar, balet dia ed Dios iray bengatlan kien na Dios.”—Mat. 22:15-22.

Wala met so buis na saray produkto ya iloloob odino ipapaway ed sakey ya lugar. Sisingilen iratan diad saray pier, taytay, nansangaan, diad ketegan na saray baley, odino diad lolooban na saray tindaan.

Sarayan amayamay ya buis et pabelat ed saray sakop na Roma. Diad samay panaon ya wadiad dalin si Jesus tan si Tiberio so emperador na Roma, imbaga na Romanon historian ya si Tacitus ya “akikasi iray taga Sirya tan Judæa ya bawasan komon so buis ya sisingilen ed sikara ta nanairapan la ran maong.”

Say lalon amairap ed saray totoo et amay paraan na panagsingil na buis. Say iikdan na autoridad ya mansingil na buis et samay sankabalegan so nisipan ton kantidad ed gobierno na Roma. Pian walay tubo to, patungan to so buis ya bayaran na saray totoo tan mangupa na saray bataan to ya magmaliw a kolektor. Anggan saray kolektor et manggagawa met na paraan pian makakurakot ira. Posible ya si Zaqueo so sakey ed saray naikdan na autoridad ya mansingil na buis tan wala ray kolektor to. (Luc. 19:1, 2) Atan so rason no akin ya kabkabusol na saray totoo iray managsingil na buis.