Saray Akaunan Kristianos tan say Mundo

NGALNGALI duaran libon taon la’y apalabas, sanen agawa so sankamakapakelawan ya ebento’d Pegley Bukig. Say bogbogtong ya Anak na Dios so nibaki a manlapud mangatatawen ya ayaman to pian manbilay na antikey a panaon diad mundo na katooan. Pano’y inkiwas na maslak a totoo? Oneebat si apostol Juan: “Sikato [Jesus] so wala nen saman ed mundo, tan say mundo agawa ed panamegley to et sikato so ag kinabat na mundo. Sikato linma dia ed saray kayarian [Israel] to, et saray kayarian to nen saman sikato so ag da inawat.”​—Juan 1:10, 11.

Ag-inawat na mundo si Jesus, say Anak na Dios. Akin ya andi? Impaliwawa nen Jesus so sakey a rason sanen inkuanto: “Say mundo . . . gulaen to ak, lapud panatasik ed sikato, a saray gawa to sikara so mauges.” (Juan 7:7) Diad kaunoran, saya lanlamang a mundo​—ya ilalama’y pigaran relihyoson papangulo na Judio, arin Edomita, tan pulitikon Romano—​so amapatey ed si Jesus. (Lucas 22:66–​23:25; Gawa 3:14, 15; 4:24-28) Komusta met iray patumbok  nen Jesus? Kasin lalon akaparaan so mundon mangawat ed sikara? Andi. Ag-abayag sakbay na impatey to, pinasakbayan ira nen Jesus: “No taga mundo kayo say mundo aroen to so saray kayarian to: balet lapu’d aliwa kayo a taga mundo, no ag say pinili ta kayo ed mundo, kanian say mundo bosolen to kayo.”​—Juan 15:19.

Diad Saray Panaon na Apostol

Apaneknekan a tua iray salita nen Jesus. Pigaran simba lambengat kayari na impatey to, saray apostol to so inerel, tinaktakot, tan pinepekpek. (Gawa 4:1-3; 5:17, 18, 40) Ag-abayag kayari na saman, si maseseg ya Esteban so ingayugoy angga’d arap na Judion Sanhedrin tan insan tinupak anggad patey. (Gawa 6:8-12; 7:54, 57, 58) Diad saginonor, si apostol Santiago so impapatey nen Ari Herodes Agrippa I. (Gawa 12:1, 2) Legan na saray misioneron panbabaroy to, si Pablo so apasegsegang diad impansugsug na saray Judio na Diaspora [panangilaknab].​—Gawa 13:50; 14:2, 19.

Panon so inkiwas na akaunan Kristianos ed ontan ya isusumpa? Diad inmuna iran agew, sanen sinebelan na saray relihyoson pakauley so apostoles a manpulong ed ngaran nen Jesus, inkuan na apostoles: “Nakaokolan ya onoren mi so Dios, nen saray totoo.” (Gawa 4:19, 20; 5:29) Onia so nantultuloy ya awawey da bektaman ya onlesa’y isusumpa. Anggaman kuan, sinimbawa nen apostol Pablo iray Kristiano ed Roma ya ‘ontolok ed saray atagtagey [ginogobierno] a pakauley.’ Sinimbawa to met ira: “No nayari, dia ed angangaan na nayarian yo, manayam kayo ed kareenan ed ganaganay totoo.” (Roma 12:18; 13:1) Kanian, kaukolan na akaunan Kristianos a dampoten so mairap ya inkasimbang. Tinulok da’y Dios bilang manunan Manuley da. Kabansag na saya et sikara’y impauleyan ed saray nasyonal a pakauley tan nanggunaetan da so nambilay a walaan na deen ed amin a totoo.

Saray Kristiano Diad Mundo na Romano

Diad mundo na Imperyon Romano ed inmunan-siglo, andi duaruwan agunggunaan iray Kristiano ed Pax Romana, odino Romanon Kareenan, ya inpansiansia na saray armada na Roma. Say masekder ya impanumpal ed ganggan tan oksuy, saray maong a dalan, tan say medyo maligen a panagbaroy ed dayat so amalesa’y kipapasen a pabor ed kilaknab na Inkakristiano. Mapatnag a binidbir na akaunan Kristianos a walaan ira na otang ed sosyedad tan tinmulok ed ganggan nen Jesus a ‘bayaran ed Cesar so bengabengatlan kien nen Cesar.’ (Marcos 12:17) Diad impansulat ed imperador na Roma a si Antoninus Pius (138-161 K.P.), imbaga nen Justin Martyr a saray Kristiano so “nagkalalon maralato nen say amin a totoo,” a nambayar ed saray buis da. (First Apology, kapitulo 17) Nen 197 K.P., imbaga nen Tertullian ed saray manuley a Romano a saray managsingil da na buis so “akaotang na linawa’d saray Kristiano” lapu’d masimoon a panagbayar da na saray buis da. (Apology, kapitulo 42) Onia’y sakey a dalan ed impanumbok da ed simbawa nen Pablo a nepeg da’y pauleyan ed saray atagtagey a pakauley.

Nagkalalo ni, angga’d iyaabuloy na saray Kristianon prinsipyon tutumboken da, nanggunaetan na akaunan Kristianos so manbilay a mareen ed kakaabay da. Balet saya so aliwan mainomay. Say mundon akaliberan da so imoral a tuloy tan nimedmer ed panagtalintao na Griego-Romano, ya agano nin niyarum so panagdayew ed imperador. Say Pagano Romanon relihyon so talagan relihyon na Estado, kanian antokaman a pangipulisay na pangagamil ed satan so namorian isusumpa’d Estado. Iner so pangipaarapan na saya ed saray Kristiano?

 Insulat na propesor ed Oxford a si E. G. Hardy: “Ibibinsa-binsa nen Tertullian so dakel a bengatlan imposibli para’d masimoon a Kristianon tumboken, a mangilalanor ed panagtalintao: alimbawa et say samba a gendagendat a gagawaen ed pikontrata; say panadorno’d saray puerta legan na saray piesta, tan arum ni; amin a Paganon relihyoson seremonya; saray pagalaw tan say sirko; say propesyon ed panagbangat na mangaraldalin [klasikon pagano] a literatura; serbisyo’d militar; publiko iran posisyon.”​—Christianity and the Roman Government.

On, mairap so panbilay ed mundo na Romano ya agnitapat so Kristianon pananisia. Insulat na Katolikon autor a taga Pransya a si A. Hamman: “Imposibli so panggawa’y antokaman ya agnipaarap ed sakey a diosa. Say talindeg na Kristiano so angipaarap ed sikato’d inagew-agew iran problema; sikato so nambilay ed paway na importantin kabiangan na sosyedad . . . Sikato so nidunget ed naulit-ulit iran problema’d ayaman, diad saray lansangan, diad tiendaan . . . Diad lansangan, balanglan sikato’y mibabaley a Romano odino andi, kaukolan a mangilugay so Kristiano sano onlalabas ed sakey a templo odino estatua. Panon ton makaiwas ya agnapansuspetsaan, ingen panon ton nasumpal itan ya agmakapangipanengneng na katooran? No sikato’y negosyante tan kaukolan to so ombayes na kuarta, kaukolan a sikato so mansamba’d managpaotang diad ngaran na dirios. . . . No sikato so mangawat na publikon posisyon, sikato so ilaloan a mangiyapay na bagat. No sikato so walad listaan na militar, panon ton naarawian so pansamba tan pibiang ed saray ritual na serbisyo militar?”​—La vie quotidienne des premiers chrétiens (95-197) (Inagew-agew a Kabibilay na Akaunan Kristianos, 95-197 K.P.).

Maong Iran Mibabaley, Ingen Pinauges

Ngalngali 60 odino 61 K.P., sanen walad Roma si Pablo a manaalagar na bista nen Imperador Nero, inkuan na manuna iran Judio nipaakar ed akaunan Kristianos: “No nipaakar ed sayan secta, akabatan mi a nasasalita sumpa ed ganagana’y pasen.” (Gawa 28:22) Pepekderan na maawaran a rekord a saray Kristiano so pansasalitaan na sumpa​—balet agmakatunongan. Diad libro ton The Rise of Christianity, isasalaysay nen E. W. Barnes: “Diad akaunan autoritatibo iran dokumento, say kurang na Kristiano so ilalaman bilang talagan unong ed moral tan ontutumbok ed ganggan. Saray membro na saya so nampilalek a magmaliw a maong a mibabaley tan matoor ya uuleyan. Pinaliisan da ’ray kakulangan tan bisyo na paganismo. Diad pribadon bilay, sikara’y nanggunaet a magmaliw a mareen a kakaabay tan napanmatalkan a kakaaro. Sikara’y nibangat a magmaliw a seryoso tan asimbang, makuli tan malinis ed panagbilay. Diad utel na walan inkabulok tan imoral a tuloy, no maptek ira’d prinsipyos da, matua tan katuaan so ibabaga ra. Atagey iray estandarte ra ed sekso: say bedber na panamaley so ginalang tan say bilay na pamilya so dalisay. Tekep na saratan a kalidad, agnaisip na siopakaman a sikara so managgulon mibabaley. Ingen abayag lan panaon a sikara’y pinaabeba, pinauges tan ginula.”

Singa say kadaanan a mundo ya ag-akatalos ed si Jesus, ag-atalosan na saya iray Kristiano tan sirin et sikaray ginula. Lapud impulisay da’y pandayew ed imperador tan paganon dirios, sikara’y inakusaan ed ateismo. No nagawa so kalamidad, sikara so tinetel nisesengeg ta pinasanok da ’ray dirios. Lapud agda atendian iray imoral a palabas odino madalan eksibisyon na saray gladiator, sikara’y impasen a sumpad-sosyedad, anggan ‘managgula [ni ingen] na atooan a rasa.’ Ibabaga na kakabusol da a saray pamilya so gineba na Kristianon “sekta” tan saya sirin so peligro’d inkaligen na sosyedad. Sinalita nen Tertullian a mas lablabayen na paganon kaasawaan a lalaki a saray kaasawaan da so mikalugoran nen say magmaliw a Kristiano.

Saray Kristiano so binalaw lapud sikara’y sumpa ed aborsyon, a malaknab ya inagamil nensaman. Ingen, sikara so inakusaan na saray kabusol da a manamatey na ugugaw. Nibabagan sikara so inminum na dala na saray imbagat ya ugugaw diad saray pantitipon da. Kabansag na saya et pipiliten met na kakabusol a pakanen ira na longanisan dala, unong ta  kabat dan saya so sumpa’d konsiensia ra. Kanian sarayan sumusumpa a mismo so mangokontra’d dilin akusasyon da.​—Tertullian, Apology, kapitulo 9.

Pinaabeba Bilang Balon Sekta

Say manag-awaran a si Kenneth Scott Latourette so nansulat: “Sakey nin grupo na saray dalem so angipaarap ed kamodmora na Inkakristiano lapud agano nin nanlapuan to tan impanengneng so pandumaan na saya ed inkadaan na saray karibal to [say Judaismo tan pagano iran relihyon na Griego-Romano].” (A History of the Expansion of Christianity, Tomo 1, pahina 131) Diad kagapo na komaduan siglo K.P., say Inkakristiano so tinawag na Romanon manag-awaran a si Suetonius a “sakey a balo tan pilyon anito.” Pinaneknekan nen Tertullian a say mismon ngaran a Kristiano so binusol tan saray Kristiano so sektan agnilabay. Diad pangipanengneng ed panmoria na opisyales na Imperyon Romano ed saray Kristiano nen komaduan siglo, insulat nen Robert M. Grant: “Say basiyan a panmoria et say Inkakristiano so agkapilitan, posibli ni ingen a makapasakit, a relihyon.”​—Early Christianity and Society.

Inakusan Agresibo ed Panangumberti

Diad libro ton Les premiers siècles de l’Eglise (Akaunan Siglon Iglesia), say propesor a si Jean Bernardi ed Sorbonne so nansulat: “[Saray Kristiano] so kaukolan ya ompaway tan mansalita ed amin a pasen tan ed balang sakey. Diad saray lansangan tan syudades, diad saray plasa tan ayaman. Abrasaen ira odino andi. Diad saray duka, tan diad saray mayaman a nasesebelan lapu ed kaykayarian da. Diad saray abeba tan gobernador na saray luyag na Roma . . . Kaukolan a sikaray manbaroy ed saray lansangan, onsakay ed saray barko, tan onla ed saray sankaarawian a pasen na dalin.”

Kasin ginawa ra ’ya? Mabitar a saya so ginawa ra. Isasalaysay nen Propesor Léon Homo a nankakasakey so publiko sumpa’d saray akaunan Kristiano lapud “mabiskeg a panangumberti” ra. Sinaglawi nen Propesor Latourette a legan a nababalang na Judios so seseg da ed panangumberti, “diad biek a dapag, saray Kristiano so agresibon misionero tan sirin sikara so binusol.”

Nen komaduan siglo K.P., binalaw na pilosopon Romano a si Celsus iray metodo na panagpulong na Kristianos. Inkuanton say Inkakristiano so para’d saray anggapoy-aral tan ‘nakumbinsi [to] labat iray makulangkulang, ariripen, bibii, tan ankekelag ya ugugaw.’ Inakusa toray Kristiano a manodoktrina’d “inosentin totoo,” a sikara’y “apanisian andian na makatunongan a panagnonot.” Inkuanton sikara’y angibaga ed balo iran babangatan da: “Agkayo mantetepet; basta manisia kayo.” Anggaman kuan, unong ed si Origen, inaksobin mismo nen Celsus ya “aliwa labat a saray anggapoy-aral tan abebbeban totoo so atangguyor ed doktrina nen Jesus ya ontumbok ed relihyon To.”

Anggapo so Ecumenismo

Nagkalalon binalaw iray akaunan Kristianos lapud ibabaga ran sikara so walaan na katuaan na say saksakey a tuan Dios. Agda inawat so ecumenismo, odino pansasamok na pananisia (interfaith). Insulat nen Latourette: “Aliwan singa kaslakan a relihyon ed saman a panaon, sikara [Kristianos] so ag-angawat ed arum a relihyon. . . . Miduma ed malaknab a panangiyabuloy a naimano’d arum iran kulto, inyabawag dan wala’d sikaray agniburin katuaan.”

Nen 202 K.P., si Imperador Septimius Severus so angipaakseb na ganggan a manesebel ed Kristianos a mangumberti. Anggaman ontan, saya so ag-amatunda’d sikara a mantasi nipaakar ed pananisia ra. Onia so panedeskribe nen  Latourette ed nansumpalan: “Say panangipulisay na akaunan Inkakristiano a mikompromiso’d peles a paganismo pati ed dakel a kustombre na sosyedad tan moral ya ag-agamil ed saraman a panaon [akaunan Inkakristiano] so anibukel na pansisiglaotan tan sakey ya organisasyon a nagmaliw a kabusol na sosyedad. Say mismon pankaukolan a pimembro’d saya so angiter na kumbiksyon ed saray patumbok to a panlalapuan na biskeg sumpa’d panamasegsegang tan seseg ed pangumberti.”

Malinew, sirin so maawaran a rekord. Diad maslak a kabiangan, saray akaunan Kristiano legan a panbabanikelan da so magmaliw a maong a mibabaley tan manbilay a mareen ed amin a totoo, so angipulisay a magmaliw a “kabiangan na mundo.” (Juan 15:19) Sikara so magalang ed saray pakauley. Balet sanen sikara’y sinebelan nen Caesar a manpulong, anggapo so pinili ra noagta say pantultuloy a manpulong. Nanggunaetan da so manbilay a mareen ed amin a totoo balet impulisay da so pikompromiso’d saray estandarte ed moral tan paganon panagtalintao. Nisesengeg ed amin na saya, sikaray pinaabeba, pinauges, ginula, tan pinasegsegang, unong ed impasakbay nen Kristo a nagawa’d sikara.​—Juan 16:33.

Kasin say impagmaliw dan biig manlapud mundo so nantultuloy? Odino diad ilalabas na panaon, kasin saramay mangibabaga a mangaagamil na Inkakristiano so anguman ed awawey da nipaakar ed saya?

[Blurb ed pahina 4]

Say talindeg na Kristiano so angitarok ed sikato na inagew-agew iran problema; sikato’y nambilay ya aliwan nagnap a kabiangan na sosyedad”

[Blurb ed pahina 6]

Say Inkakristiano [so nipaimano] ta pian namodmora lapu’d agano nin lapuan to tan nipanengneng so inkaduma to . . . diad inkadaan na saray karibal to”

[Litrato ed pahina 3]

Lapud impulisay na Kristianos so pandayew ed Romanon imperador tan paganon dirios, sikara’y naakusaan ed ateismo

[Credit Line]

Museo della Civiltà Romana, Roma

[Litrato ed pahina 7]

Saray inmunan-siglon Kristianos so akabkabat bilang maseseg a managpulong na mensahe na Panarian

 [Picture Credit Line ed pahina 2]

Cover: Alinari/​Art Resource, N.Y.