Cyril Lucaris​—Toon Amabli ed Biblia

Sakey ya agew na panaoy tiagew ed saman nen 1638. Akigtot iray sumisigay ed impakanengneng da’d manletletaw a bangkay diad Dayat na Marmara ya asingger ed Constantinople (kaplesan ya Istanbul), say kabiseray empiryo na Ottoman. Nen inasinggeran da, ataktakot ira ed impakanengneng ed abikkel a bangkay na gagalangen a patriarka na Constantinople, say pangulo na Orthodox Church. Saya so makapasinagem ya impatey nen Cyril Lucaris, sakey a prominentin relihyoson too nen koma-17 siglo.

AGLA anengneng nen Lucaris so inkagawa na pilalek to​—say kipaway na patalos a Kristianon Griegon Kasulatan diad ordinaryon salita a Griego. Agmet anggan anengneng nen Lucaris so sakey nin pilalek to​—say kipawil na Orthodox Church ed “simpli ya ebanghelyo.” Siopa iyan too? Antoran babeng so inarap to lapud saratan ya impansagpot?

Adismaya Lapud Kakulangan na Edukasyon

Nianak si Cyril Lucaris nen 1572, diad Venice a nasasakopay Candia (natan et Iráklion), Crete. Lapud mautek, sikatoy nanaral ed Venice tan Padua diad Italya insan sikatoy malaklaknab a nambiahe ed satan a bansa tan ed arum ni. Lapud naingongotan ed inkaapag-apag ed loob na iglesia tan atangguyor ed saray muyongan na repormasyon diad Europa, nayarin abisita to so Geneva, a balwarte ed saman na Calvinismo.

Leleg a walad Polandiya, naimano nen Lucaris a saray Orthodox diman, namparan papari tan lego et mabanbanday so kipapasen da ed espiritual lapud kakulangan na edukasyon. Sanen pinmawil ed Alexandria tan Constantinople, sikatoy apagaan ed impakanengneng ton anggan diad saray pulpito​—a pamabasaan na Kasulatan et inekal la ed pigaran simbaan!

Nen 1602, linma ed Alexandria si Lucaris, a diman et sinalatan to’d inkabetang so kanayon to, si Patriarch Meletios. Inggapo to lay pisulatan ed nanduruman teologo ed Europa a sinononot ed panreporma. Diad sakey ed saraman a sulat et impaimano ton tutumboken na Orthodox Church so amayamay a lingon agagamil. Diad arum a sulat, indanet toy pankaukolan parad simbaan a salatan so anito na “simpli ya ebanghelyo” tan mandependi lambengat ed autoridad na Kasulatan.

Apagaan met si Lucaris lapud say espiritual ya autoridad na saray Church Father so impasen  a mipara ed saray salita nen Jesus tan ed saray apostol. “Agko la naanosan a dengelen so ibabaga na totoo a saray komento nipaakar ed tradisyon na too et misimbangan la ed Kasulatan,” insulat to. (Mateo 15:6) Inyarum ton unong ed opinyon to et makaderal so pandayew ed imahen. Atalosan ton say pandasal ed “sasanto” et insulto ed say Manamegley, si Jesus.​—1 Timoteo 2:5.

Nasaliw so Trono na Patriarka

Saraman ya ideya, laktip lay agpanlabay ed Iglesia Katolika Romana so sengegay impamusol tan impamasegsegang ed si Lucaris na saray Jesuit tan saramay walad Orthodox Church a malabay a mikasakey ed saray Katoliko. Anggaman ed satan ya isusumpa, nen 1620, apili si Lucaris a magmaliw a patriarka na Constantinople. Say inka-patriarka na Orthodox Church ed saman a panaon et walad pakauley na Empiryoy Ottoman. Mainomay ya ekalen na gobierno na Ottoman so sakey a patriarka tan ipuesto so sakey no manbayar.

Saray kalaban nen Lucaris, a manuna la ditan iray Jesuit tan say sankamakapanyarian tan makapataktakot a Congregatio de Propaganda Fide (Kongregasyon Parad Pangikayat na Pananisia) na papa, so nantultuloy a nampauges tan angigagaem ed sikato. “Diad pangegemtan ed sayan gagala et ginawa na saray Jesuit so amin lan paraan​—panamalikdo, panamakasalanan, panaglarog tan, manuna ed amin et say panagpasuksok, a sankaepektiboan ya ayura pian naalay pabor na saray aristokrata na [Ottoman],” inkuan na libron Kyrillos Loukaris. Bilang resulta, nen 1622, nibantak si Lucaris ed isla na Rhodes, tan sinaliw nen Gregory na Amasya so inkabetang ed 20,000 pilak a sinsilyo. Balet, ag-apawala nen Gregory so insipan a kantidad, kanian si Anthimus na Adrianople so akasaliw ed inkabetang, balet ta inmekal ed saginonor. Makapakelaw, ta nipawil si Lucaris ed trono bilang patriarka.

Determinadon inanamot nen Lucaris iyan balon pankanawnawa pian bangatan so klero tan lego na Orthodox diad pangipalapag na patalos na Biblia tan ed saray tract unong ed relihyon. Pian nagawa iya, inyareglo ton naawit so panag-imprintaan ed Constantinople diad pananalimbeng na embahador a taga-Inglatera. Balet, sanen sinmabi so imprintaan nen Hunyo 1627, si Lucaris so pinalsaan na kakabusol to ya uusaren to kuno itan lapud mapolitika iran gagala, kanian ag-abayag et impaderal da itan. Kanian inusar la’d saman nen Lucaris iray panag-imprintaan diad Geneva.

Patalos ed Kristianon Kasulatan

Say impanrespeton maong nen Lucaris ed Biblia tan say pakayari na satan a mangibangat so anagyat ed pilalek ton mangipatalos ed saray salita na satan a lalon natalosan na kabanyakan a too. Atalosan ton say lenguahe a nausar diad orihinal tan impuyan iran manuskrito na Biblia a Griego et agla natalosan na ordinaryon too. Kanian say inmunan libron ingganggan nen Lucaris a gawaen et say pangipatalos ed Kristianon Griegon Kasulatan ed say Griego ya uusaren nen panaon to. Si Maximus Callipolites, sakey a de-aral a monghe, so ginmapon nankimey nen Marso 1629. Impasen na dakel ed Orthodox a mabanday so pangipatalos ed Kasulatan, anggano agla natalosan na managbasa so teksto ed kadaanan a Griego. Pian napaliket ira, impaimprinta nen Lucaris so orihinal a teksto tan say modernon patalos diad manpetekan iran egpang, ya inaruman to labat na pigaran paimanon sulat. Lapud ag-abayag et inatey si Callipolites kayari na inkipatulor na manuskrito, si Lucaris lay nankorehi ed saray kopya. Niimprinta itan a patalos kayarin tuloy na impatey nen Lucaris nen 1638.

Anggaman ed impanalwar nen Lucaris, agbalot labay itan a patalos na dakel ya obispo. Say panangaro nen Lucaris ed Salitay Dios so lalo nin pinmatnag diad paunan-salita ed satan a patalos na Biblia. Insulat ton say Kasulatan, a nipresenta ed lenguahe a sasalitaen na totoo, et “sakey ya alay abig a mensahe, a niiter ed sikatayo manlapud tawen.” Pinaseseg to so totoo a “kabaten tan kabisadoen [da] so amin a lugan [na Biblia]” tan inkuan ton anggapo lay arum a paraan a pakaaralan nipaakar “ed saray bengatla a susto unong ed pananisia . . . a nisalba panamegley na madibino tan sagradon Ebanghelyo.”​—Filipos 1:9, 10.

Pirmin kinondena nen Lucaris iramay mangisesebel ed panaral na Biblia, ontan met ed saramay angipulisay ed patalos na orihinal a teksto: “No agtayo natatalosan so ibabaga tan babasaen tayo, singa itayo mansasalita ed dagem.” (Ikompara so 1 Corinto 14:7-9.) Diad impangisampot ed paunan-salita, insulat to: “Leleg a sikayon amin so manbabasa ed sayan madibino tan masanton  Ebanghelyo ed dilin pansasalita yo, gamoran yo iray gungguna diad pambasa ed satan, . . . tan mantultuloy komon a liwawaan na Dios so dalan yo diad pankaabiganan yo.”​—Uliran 4:18.

Say Confession of Faith

Kayari impangigapo to ed satan a panangipatalos ed Biblia, makpel lamet a kinmiwas si Lucaris. Nen 1629 et impalapag to ed Geneva so Confession of Faith. Satan so personal a balikas ed saray sisiaen ya ilaloan ton awaten komon na Orthodox Church. Unong ed libron The Orthodox Church, satan a Confession so “sigpot ya angipulisay ed doktrina na Orthodox nipaakar ed inkapari tan saray holy order, tan angondena ed panagdayew ed saray imahen tan pandasal ed sasanto bilang nengneng na panagtalintao.”

Say Confession so tugyopen na 18 artikulo. Inyabawag na komaduan artikulo a say Kasulatan so impuyan na Dios tan say autoridad na satan et palumbasan to so iglesia. Inkuan na satan: “Sisiaen mi a say Masanton Kasulatan so inter na Dios . . . Sisiaen mi so autoridad na Masanton Kasulatan ya atagey nen say autoridad na Iglesia. Say kibangat diad panamegley na Masanton Espiritu so duman tuloy manlapud panangibangat na too.”​—2 Timoteo 3:16.

Pepekderan na komawalo tan komasamplon artikulo a si Jesu-Kristo et alenleneg a Manamegley, Atagey a Saserdote, tan Ulo na kongregasyon. Insulat nen Lucaris: “Sisiaen mi a say Katawan tayon Jesu-Kristo so akayurong ed nikawanan na Ama To tan ditan et Sikatoy manamegley parad sikatayo, a sikato labat so mangipakurang ed betang na tua tan makanepegan ya atagey a saserdote tan manamegley.”​—Mateo 23:10.

Sinaglawi na koma-12 ya artikulo a nayarin nalingo so simbaan, a nabaloan dan say tila et katuaan, balet say liwawa na masanton espiritu so nayarin mangiliktar ed satan lapud saray sagpot na matoor iran ministro. Diad artikulo 18, pinekderan nen Lucaris a say purgatoryo et imahinasyon labat: “Mapatnag a say katilaan nipaakar ed Purgatoryo et agnaabuloyan.”

 Lugan ed appendix na Confession so pigaran tepet tan ebat. Indanet ditan nen Lucaris a say Kasulatan so nepeg a basaen na balang sakey ed saray matoor tan makapuy no agbasaen na sakey a Kristiano so Salitay Dios. Insan to inyarum a saray libron Apocryphal so nepeg ya ipulisay.”​—Apocalipsis 22:18, 19.

Say komapat a tepet et: “Panoy nepeg tayon panmoria ed saray Imahen?” Inmebat si Lucaris: “Binangatan itayo na Madibino tan Sagradon Kasulatan, a malinlinew ton inkuan, ‘Agkayo manggagawa na sakey a talintao, odino kaulibay na dinanman a walad tawen ed tagey, odino walad dalin ed leksab; agyo ra igagalang, nisay pandayewan iratan; [Exodo 20:4, 5]’ lapud nepeg a sikatayoy mandayew, aliwan ed say pinalsa, noagta ed say alenleneg a Manamalsa tan Managgawa na tawen tan dalin, tan Sikato labat so galangen. . . . Say pandayew tan panlingkor ed [saray imahen], a singa insebel . . . ed Sagradon Kasulatan, so ipulisay tayo, nepeg ni ingen a lingwanan, tan imbes say dayewen et say Manamalsa tan Managgawa, ya aliwan saray kolor, tan arte, tan saray pinalsa.”​—Gawa 17:29.

Anggaman agsigpot ya atebek nen Lucaris so amin a pamaakaran na lingo ed panaon a nambilayan ton kabilungetan ed espiritual, * sikatoy akagawa na nakomendaan iran sagpot ed pagmaliw na Biblia ya autoridad ed doktrina na iglesia tan ibangat iray totoo ed saray bangat na satan.

Kayarin tampol na inkipaway na sayan Confession, agawa lamet so pirmin isusumpa ed si Lucaris. Nen 1633, si Cyril Contari, say obispo ed Berea (natan et Aleppo), mismon kalaban nen Lucaris tan sinuportaan na saray Jesuit, so analin akipakna ed saray Ottoman parad posisyon na patriarka. Balet, sinmaew so getma sanen ag-akabayar si Contari. Nansiansia ed inkabetang si Lucaris. Diad tinmumbok a taon et nambayar na 60,000 pilak a sinsilyo si Athanasius na Tesalonica parad inkabetang. Inekal lamet si Lucaris. Balet sakey bulan labat ni et sikatoy impatawag tan impawil lamet. Diad saman et akapawala la si Cyril Contari na 50,000 pilak a sinsilyo. Diad ontan et imbantak si Lucaris ed Rhodes. Kayari anem bulan, sikato so nipawil lamet panamegley na kakaaro to.

Balet nen 1638, saray nannononong a Jesuit tan Orthodox et pinalsaan day Lucaris a sumpad gobierno na Empiryon Ottoman. Diad saman et ingganggan la na sultan a sikatoy pateyen. Inerel si Lucaris, tan nen Hulyo 27, 1638, sikatoy inlugan ed melag a baloto a singano sikatoy pataynanen. Leleg a walad dayat so baloto, sikatoy binikkel da. Inkotkot day bangkay to ed gilig na baybay, diad saginonor et kinotkot insan imbantak ed dayat. Anengneng na saray sumisigay tan inkotkot lamet na saray kaaro to.

Saray Leksion Parad Sikatayo

“Agnepeg ya ibaliwala a sakey ed saray manunan gagala [nen Lucaris] et pian naliwawaan tan niyalibansa so edukasyon na say klero tan pulok to, a satan so pirmin linmereg nen koma-labinanem tan diad kagapo na koma-labinpiton siglo,” inkuan na sakey ya iskolar. Dakel so babeng ya anebel ed si Lucaris pian dampoten so kalat to. Sikatoy aminliman inekal ed trono na patriarka. Talomplo tan apat a taon kayari na impatey to, kinondena na konsilyo diad Jerusalem iray sisiaen to bilang erehes. Inyabawag dan say Kasulatan “so nepeg a basaen, na aliwan basta siopa labat, noagta saraman labat so makatebek ed aralem iran bengatla na espiritu kayari na matukoy ya impansukimat”​—salanti, saraman labat so nibagan edukadon klerigo.

Lamet, sinebelan na mananguley a klase na simbaan iray sagpot ed kiwala na Salitay Dios ed pulok da. Maramsak dan pinatunda so opinyon a mangituturo ed pigara ed saray lingo na saray sisiaen da ya aliwan unong ed Biblia. Pinaneknekan dan kabiangan ira ed saray sankaugesan a kakabusol na relihyoson kawayangan tan katuaan. Makapaermen, sayan awawey et nansiansia ni anggad natan diad nanduruman paraan. Satan so seryoson panonot no antoray nagawa sano saray gagaem ya inggaulo na klero so onsumpa ed kawayangan na kanonotan tan balikas.

[Paimano ed leksab]

[Blurb ed pahina 29]

Akagawa na nakomendaan iran sagpot si Lucaris ed pagmaliw na Biblia ya autoridad ed doktrina na iglesia tan ibangat iray totoo ed saray bangat na satan

[Kahon/Litrato ed pahina 28]

Si Lucaris tan say Codex Alexandrinus

Say sakey ed saray ankablin bengatla ed British Library et say Codex Alexandrinus, koma-liman siglo K.P. a manuskrito na Biblia. Diad say 820 a posiblin orihinal a peligo to et 773 so nipreserba.

Leleg a si Lucaris so patriarka ed Alexandria, Ehipto, sikatoy walaan na amayamay a koleksion iran libro. Sanen sikatoy nagmaliw a patriarka diad Constantinople, inawit to so Codex Alexandrinus. Nen 1624 inter to itan ed embahador na Britanya diad Turkey bilang regalo ed Ari na Inglatera, si James I. Niiter itan ed say kasandi to, si Charles I, taloy taon ed saginonor.

Nen 1757, say King’s Royal Library so niiter ed nasyon na Britanya, tan sayan alay abig a codex so akaparayag natan diad John Ritblat Gallery diad British Library.

[Credit Lines]

Gewerbehalle, Vol. 10

Manlapud The Codex Alexandrinus in Reduced Photographic Facscimile, 1909

[Picture Credit Lines ed pahina 26]

Bib. Publ. Univ. de Genève