Tepetepet Manlapud Saray Managbasa

Kasin awaten na Tastasi nen Jehova so antokaman iran produkto a medikal a nanlapud dala?

Say manunan ebat et ag-aawaten na Tastasi nen Jehova so dala. Pirmin panisiaan min say ganggan na Dios nipaakar ed dala et agnauman ta pian nitukoy-tukoy ed saray mansalat-salat ya opinyon. Anggaman ontan, walaray onlelesan balon problema lapud ta naproseso la natan so dala ed apatiran manunaan a kabiangan. Diad pandesisyon no kasin awaten iratan, nepeg ya amtaen na sakey a Kristiano iray nayarin gungguna tan pakarisgoan unong ed medisina. Kaukolan a say pampagaan to et say ibabaga na Biblia tan ed nayarin epekto na satan ed relasyon to’d Makapanyarin-amin a Dios.

Simpli labat iray manunan isyu. Pian natulongan no akin ya ontan, konsideraen pay walan agawa ed abenegan unong ed Biblia, awaran, tan medisina.

Imbaga nen Jehova a Dios ed inmunan ateng tayon si Noe a say dala so nepeg ya ipasen a bengatlan espisyal. (Genesis 9:3, 4) Diad saginonor, nipatnag ed saray ganggan na Dios ed Israel so inkasagrado na dala: “Anggan siopan too a wala ed abung na Israel, odino saray sankaili . . . a mangan na anggan anto a nengneng na dala, isumpak so lupak ed satan a kamarerwa a mangan na dala.” Diad pangipulisay ed ganggan na Dios, nayarian na sakey ya Israelitan impluensiaan so arum; kanian, inyarum na Dios: “Ekalen ko ed leet na saray totoo to.” (Levitico 17:10) Diad saginonor, diad sakey a pantitipon ed Jerusalem, ingganggan na saray apostol tan mamasiken a sikatayo so nepeg ya ‘onarawi ed dala.’ Say panggawa ed satan so singa kaimportanti na iyaarawi manlapud seksual ya imoralidad tan idolatriya.​—Gawa 15:28, 29.

Anto kasi so kabaliksan nensaman na ‘iyarawi’? Ag-angusar iray Kristiano na dala, balanglan satan so kapkapan-ala odino impakigtel; nisay kinan da so karne na ag-aparalaan ya ayep. Ontan met a nisesebel iray taganon alaokay dala, a singa saray longanisan nan-dala. Say pangiloob na dala ed laman ed antokaman ed saratan a paraan so sumlang ed ganggan na Dios.​—1 Samuel 14:32, 33.

Maslak a totoo nensaman so agnapapagaan nipaakar ed panangusar na dala, a singa naimano tayo ed saray sulat nen Tertullian (komadua tan komatlo iran siglo K.P.). Bilang ebat ed saray palson akusasyon a saray Kristiano so angusar na dala, sinaglawi nen Tertullian iray tribu a pinaletan da iray paknaan da diad pantaway na dala. Inkuan to met a “sano walay palabas ed arena, [walaray] napnapgaan ya ininum day tariwa nin dala na saray nankasalanan . . . bilang tambal ed inkadumororot da.”

Saratan ya agamil (anggano arum ed saray Romano so nanggawa ed satan nisesengeg ed bunigas) so agmanepeg parad saray Kristiano: “Agkami anggan angilaok na dalay ayayep ed tagano mi,” so insulat nen Tertullian. Inusar na saray Romano iray taganon alaokay dala pian subokey integridad na saray tuan Kristiano.” Inyarum nen Tertullian: “Natan, tepetan ta kayo, anton nengneng na bengatla itan, a no matalek kayo [a saray Kristiano] et kadimla ra so dala na ayayep, et ibaga yon sikaray maagum na dalay too?”

Natan et pigpigaran totoo so manisip a saray ganggan na Makapanyarin-amin a Dios et nasusuppiat no isuheri na doktor so pangipasaksak na dala. Anggaman talagan labay na Tastasi nen Jehova so mantultuloy a manbilay, intalaga mi so pangunor ed ganggan nen Jehova nipaakar ed dala. Antoy labay ya ibaga na saya nipaakar ed peles ya agamil na medisina?

Lapud nagmaliw lan kaslakan so panangisaksak na puropuron dala (whole blood) kayari na Guerra Mundial II, amta na Tastasi nen Jehova a saya so sumlang ed ganggan na Dios​—tan ontan so sisisiaen mi ni. Ingen ta, manguman-uman so medisina ed ilalabas na panaon. Natan, say maslak a nisasaksak la et aliwan puropuron dala noagta sakey ed saray manunan kabiangan na dala: (1) saray ambalangan selula; (2) saray amputin selula; (3) platelets; (4) plasma (serum), say likidon kabiangan to. Dependi ed kipapasen na pasienti, nayarin iresita na saray doktor so ambalanga iran selula, amputi iran selula, platelet, odino plasma. Say pangisaksak ed sarayan manunaan a kabiangan na dala et nibunog ed limog na mas dakel a pasienti so sakey a yunit na dala. Sisiaen na Tastasi nen Jehova a sumlang ed ganggan na Dios so pangawat na puropuron dala odino dinanman ed saramay apatiran manunan kabiangan na dala. Makatantanda, lapud onian malet a talindeg a nibase’d Biblia et asalimbengan ira manlapud dakel a pakarisgoan pati saray sakit a singa say hepatitis tan AIDS, a naala manlapud dala.

Balet, lapud aliwan saray manunan kabiangan labat na dala so naproseso, onlelesa iray problema a nipaakar ed saramay angkekelag a kabiangan ya inala manlapud manunan kabiangan na dala. Panon a nauusar iratan a kabiangan, tan anto so nepeg ya ikonsidera na  sakey a Kristiano sano mandesisyon nipaakar ed saratan?

Say dala so komplikado. Anggan say plasma, a 90 porsienton danum, so walaay dakdakel a hormones, inorganic salts, enzymes, tan sustansia, pati iray mineral tan masamit. Say plasma so walaan met na saray protina a singa say albumin, saray clotting factor (managpakigtel), tan saray managdepensan onlaban ed saki-sakit. Nibiig tan nausar na saray technician so dakel iran protina na plasma. Alimbawa, say clotting factor VIII so nipapasaksak ed saray hemophiliac, a mainomay a manparala. Odino no say sakey et napililimogan toray walaan na saray sakit, nayarin iresita na saray doktor ya ineksionan na gamma globulin, ya inekal manlapud dala a plasma na totoon walaan la na imyunidad. Wala niray protinan plasma a nauusar ed medisina, balet ta say asalambit la so mangiyiilustra no panon a say manunan kabiangan (plasma) et nayarin naproseso ta pian naala iray angkekelag a kabiangan. *

No panon a say dala a plasma et lapuan na nanduruman angkekelag a kabiangan, ontan met a naproseso iray arum a manunan kabiangan (ambalanga iran selula, amputi iran selula, platelets). Alimbawa, saray amputin selula na dala so nayarin lapuan na saray interferons tan interleukins, ya inusar pian tambaley arum a viral infections tan kanser. Saray platelet so naproseso pian pakaalaay tambal na sugat. Niwala met niray arum a tambal (a diad gapo et) inala manlapud saray kabiangan na dala. Saratan a panagtambal so aliwan panagpasaksak na saray manunan kabiangan na dala; maslak et lalanoren na saratan iray kabiangan odino angkekelag a kabiangan na dala. Kasin awaten na saray Kristiano irayan angkekelag a kabiangan na dala bilang tambal? Agmi nibagan ontan. Agmangiiter so Biblia na saray detalyi, kanian nepeg a personal a mandesisyon so sakey a Kristiano diad imaton na Dios unong ed konsiensia to.

Arum so mangipulisay ed antokaman ya inala manlapud dala (anggan saray angkelag a kabiangan a ginetman mangiter na agmanbayag a passive immunity). Ontan so panmoria ra ed ganggan na Dios ya ‘onarawi manlapud dala.’ Ikakatunongan dan say ganggan to ed Israel et kakaukolanen toy pangekal na dala manlapud sakey a pinalsa diad ‘pangibantak ed satan diad dalin.’ (Deuteronomio 12:22-24) Akin ya importanti itan? Bueno, pian niwalay gamma globulin, parad dala iran panagpakigtel, tan arum nira et nakakaukolan so pankolekta tan panproseso na dala. Kanian, papaliisan na arum a Kristiano iratan a produkto, no panon ya ipupulisay day panagpasaksak na puropuron dala odino ed saray apatiran angkabaleg a kabiangan na dala. Nepeg ya igalang so masimoon tan unong ed konsiensian talindeg da.

Duma met so desisyon na arum a Kristiano. Agda met labay so panpasaksak na puropuron dala, saray ambalanga a selula, amputi iran selula, platelet odino plasma. Balet, nayarin abuloyan da so doktor a manambal ed sikara na angkelag a kabiangan a naala manlapud saray angkabaleg a kabiangan. Anggan diad saya et walaray pandudumaan. Nayarin pa-ineksionan so sakey a Kristiano na gamma globulin, balet ta nayarin pa-ineksionan odino andi ed bengatlan alaokay inekal manlapud saray ambalanga odino amputin selula. Diad ami-amin, antoy mangitonton ed arum a Kristianon mandesisyon a sarag dan awaten iray angkelag a kabiangan na dala?

 Inkuan na “Questions From Readers” na The Watchtower a Hunyo 1, 1990 a saray protina (angkelag a kabiangan) na plasma so onla’d sistema na dala na lukon a manlalapu itan ed dala na inan malukon. Diad ontan et nipapasa na ina iray immunoglobulin ed anak to, a makana ed imyunidad na lukon. Bilang lukon, diad pakakompleto la ed panat na bilay na saray ambalangan selula to, say kabiangan a mankarga na oksihena ra so naproseso. Arum ed satan et magmaliw a bilirubin, ya oonla ed baley na ina tan mila ed dutak na laman to. Walaray Kristianon mangibaga a lapud saray angkelag a kabiangan na dala et nayarin onpasa ed sananey a too ed onian natural a kipapasen, nayarin awaten da so angkelag a kabiangan na dala ya inala manlalapud plasma na dala odino saray selula.

Kasin say katuaan a saray desisyon a nibase’d opinyon tan konsiensia so nayarin manduruma et labay ton ibaga a say isyu so andian lay epekto? Andi. Satan so seryoson bengatla. Ingen, wala so manunan totontonen. Ipapanengneng na artikulo a saray Tastasi nen Jehova et agda aawaten so panagpasaksak ed puropuron dala tan saray angkakabaleg a kabiangan na dala. Iwawanwan na Biblia iray Kristiano ya ‘onarawi ed saray bengatlan nibagat ed saray talintao tan ed dala tan ed pilalawanan.’ (Gawa 15:29) Nilikud ed satan, no nipaakar ed angkelag a kabiangan na dinanman ed saray manunan kabiangan, kayari maalwar tan masimoon ya impandalepdep, nepeg a mandesidi so balang sakey a Kristiano ed inkasikaton dili.

Dakel a totoo so mabulos a mangawat na antokaman a panagtambal ya ompatnag a makatambal a tampol, anggan say panagtambal a kabkabat lan pakapeligroay bunigas, a singa ontan ed saray produkto na dala. Pambabanikelan na masimoon a Kristiano a nawalaan na malaknab, mas asimbang a panmoria ya aglambengat manasaglawi ed pisikal a pamaakaran. Apresiaen na Tastasi nen Jehova iray sagpot a pangitarya na de-kalidad a medisina, tan sisimbangen da iray pakarisgoan tan gungguna ed antokaman a panagtambal. Balet, no nipaakar ed saray produkton nanlapud dala, maalwar dan sisimbangen so ibabaga na Dios tan say personal a relasyon da ed Manangiter-Bilay tayo.​—Salmo 36:9.

Agaylan bendision parad sakey a Kristiano a nawalaan na ontan a panagmatalek a singa ed say salmista a nansulat: “Si Jehova a Dios sikato so banwa tan kinlong: si Jehova mangiter na grasya tan gloria; anggapo so maong a bengatla ya isiblet to ed saraman so manakar a mapmaptek. O Jehova . . . , mapalar so too a manmatalek ed sika”!​—Salmo 84:11, 12.

[Paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 30]

ISUHERIN TEPETEPET PARAD DOKTOR

No sika so operaan odino tambalen a kaukolay pangusar na produkto na dala, itepet:

asin amta na amin a “medical personnel” a nalalanor, a bilang sakey ed Tastasi nen Jehova et agak pasaksakan na dala (puron dala, ambalanga iran selula, amputi iran selula, saray platelet, odino blood plasma) anggan antokaman iran sirkumstansia?

wala so antokaman a medisinan niresita a nayarin nanlapu ed “blood plasma,” ed saray ambalanga odino amputin selula, odino ed saray “platelet,” itepet:

asin say medisina so nanlapud sakey ed saray manunaan a kabiangan na dala? No ontan, ipaliwawa yo pa no antoy laok na satan?

Kaunongay karakel na sayan medisina a nanlapud dala so nayarin nausar, tan diad anton paraan?

o abuloyan na konsiensiak so pangawat ed satan a kabiangan, antoray makapuy ya epekto na satan ed bunigas?

o agnaawat na konsiensiak so pangusar ed sayan kabiangan, anto ni nayarin usaren a pantambal?

ayarik a kinonsideran maong iyan pamaakaran, kapigan takayo nayarin pakabatan nipaakar ed desisyon ko?