Pakaromog na Kaligenan ed Mundon Napno na Kapeligroan

MAPELIGRO so panakar ed akataneman na saray mina. Balet, agta makatulong no walay mapam a pakanengnengan moy akapatit iran mina? Niarum ni, iyaliling pan nipasal kan mangibiig ed nanduruma iran mina. Malinew, lapud satan a pikakabat et agka tanto nirisga ed kabaldado odino pakatigway.

Say Biblia so nikompara ed ontan a mapa pati kipasal a mangibiig ed mina. Lugan na Biblia so kakabatan ya agnapalumbasan no nipaakar ed ipaliis ed saray kaatapan tan pangarap ed saray onlesan problema ed bilay.

Imanoen iyan manamaseguron sipan a naromog diad Uliran 2:10, 11: “[Sano] say kakabatan onloob naani ed pusom, tan say pakatalos makapaliket naani ed kamarerwam; say kalakal sikato naani bantay ed tagey mo; say pakatalos sikato naani mangiyagel ed sika.” Say kakabatan tan pakatebek ya asalambit dia et agnanlapud too noagta nanlapud Dios. “Balet anggan siopa ya ondengel ed [maridios a kakabatan] manayam ed katalkan, tan sikato naani mareen ya andi takot ed mauges.” (Uliran 1:33) Imanoen tayo no panon a napalaknab na Biblia so kaligenan tayo tan mangipaliis ed sikatayo ed dakel iran problema.

Ipaliis ed Makapatey Iran Aksidenti

Ipapanengneng na agano niran bilang ya impalapag na World Health Organization (WHO) a say ompapatey ed sankamundoan lapud saray aksidenti ed trapiko et onliligada’d 1,171,000. Ngalngalin 40 milyon ya arum ni so nasusugatan, tan masulok a 8 milyon so manasagmak na manbayag a kabaldado.

Anggaman imposibli so sigpot a kipaliis ed aksidenti legan a manmamaneho, mas babaleg so posibilidad na dilin kaligenan tayo no tuloken tayo iray ley ed trapiko. Onia so inkuan na Biblia nipaakar ed saray autoridad na gobierno, a mangidadatak tan mangiyiimpuersa ed saray ley ed trapiko: “Ontulok komon so balang kamarerwa ed saray atagtagey a pakauley.” (Roma 13:1) Nabawasan so kirisga ed pakaaksidenti pati lay grabe iran pansumpalan no tuloken na saray manmamaneho iyan simbawa.

Sakey nin konsideraen pian arawi’d aksidenti so panagmaneho et say panrespeto ed bilay. Onia so ibabaga na Biblia nipaakar ed si Jehova a Dios: “Dia ed sika so kawalaan na subol na bilay.” (Salmo 36:9) Kanian say bilay et regalo na Dios. Diad ontan et anggapoy kanepegan tayon alaen itan a regalo ed sakey odino pian ipatnag so agpanagrespeto ed bilay, siempre, pati bilay tayon mismo.​—Genesis 9:5, 6.

Say panagrespeto ed bilay na too et laktipen toy paneguro a say luluganan tan ayaman tayo et aliwan mapeligro. Diad Israel nensaman, say kaligenan so prayuridad ed amin ya aspekto na bilay. Alimbawa, sano ipaalagey so abung, kinaukolan na Ganggan na Dios ya ikdan na barandilyas (kinsikinsi) so atep to, lapud ditan so maslak a kawalaay aktibidad na pamilya. “Manggawa ka na  sakey a kinsikinsi ed ulo na abung mo pian agmo nagawa a pakapatedteran na dala so abung mo . . . no napelag diman so siopaman a too.” (Deuteronomio 22:8) No walay naplag lapud agtinulok iyan ganggan parad kaligenan, say akan-abung so walay eebatan ed Dios. Segurado, say pangiyaplika ed maaron prinsipyo a lalanoren na sayan ganggan et mamaraiset ed saray aksidenti diad pantratrabahoan odino anggan diad panligliwaan.

Pangiwaklit ed Makapatey Iran Pakaadikan

Unong ed WHO, masulok lan sakey bilyon so mansisigarilyo diad sankamundoan, tan ngalngalin apatiran milyon so ompapatey kada taon makasengeg ed tabako. Sayan bilang so iilaloan ya onatagey ni anggad 10 milyon kalabas na 20 anggad 30 taon. Minilyon niran arum a mansisigarilyo, ontan met ed saray manguusar na “pakaligliwaan” iran druga, so maneral ed bunigas tan kalidad na bilay da lapud saray pakakaadikan da.

Anggaman ag-espisipikon sinalambit na Salitay Dios so panagtabako tan panagdruga, saray prinsipyo ditan so manalimbeng ed sikatayo manlapud sarayan agamil. Singa bilang, onia so isisimbawa na 2 Corinto 7:1: “Linisan tayo komon so inkasikatayon dili ed ami tilol na laman tan espiritu.” Anggapoy duaruwa a makadutak odino makatilol so sigarilyo tan saray druga ed laman tekep na dakel a makaderal iran kemikal. Sakey ni, labay na Dios a say laman tayo et “masantos,” labay ton ibaga et puro tan malinis. (Roma 12:1) Agkayo ta onabobon a no iyaplika irayan prinsipyo et naparaisetan so sengegan na kirisgay bilay na sakey?

Panalona ed Mapeligro Iran Ugali

Dakel a totoo so alablabas diad panangan tan panag-inum. Arum iran epekto na sobran panangan et say diabetes, kanser, tan sakit ed puso. Say alablabas a panag-inum so mansumpal ed kaaruman iran problema, a singa say alkoholismo, cirrhosis, abuyak iran pamilya, tan saray aksidenti ed trapiko. Say kasunian met ya inkaalablabas et say pirmin panagdieta a nayarin makaapekta met tan mangitonton ed pakarisgoay bilay lapud saray problema ed panangan a singa say anorexia nervosa.

Anggaman aliwan libro ed medikal so Biblia, mangiiter itan na diretsaan a simbawa ed pankaukolan parad inkabalansi ed panangan tan panag-inum. “Ondengel ka, ana’ko, tan onkabat ka, tan itonton mo so pusom ed dalan. Agka miulop ed saray mainum na alak, ed saray masiba a mangan na laman. Ta say managbuek tan say masiba onduka ra.” (Uliran 23:19-21) Balet, ibabaga na Biblia a say panangan tan panag-inum et kaukolan a makapaliket. “Balang too mangan tan oninum, tan manliket a maong ed amin a kimey to, sikato so pamalangkap na Dios.”​—Eclesiastes 3:13.

Ipapaseseg met na Biblia so balansin awawey nipaakar ed ehersisyo ed laman, a pepekderan na satan a “say panangipasal ed laman et daiset so nagungguna.” Balet inyarum ni na Biblia: “Say maridios a debosyon et makagungguna ed amin a bengatla, lapud walaan itan na sipan a bilay natan tan ed onsabi.” (1 Timoteo 4:8, NW) Nayarin itepet yo: ‘Panon lan makagungguna so maridios a debosyon natan?’ Diad dakel a paraan. Likud ed kiarum na importantin espiritual ya aspekto ed bilay na sakey, say maridios a debosyon so mamayubo ed saray makagunggunan kualidad a singa say aro, gayaga, kareenan, tan dangka​—amin na saratan so makatulong ed positibon panmoria tan maong a bunigas.​—Galacia 5:22, 23.

Makapasinagem Iran Nansumpalan na Imoralidad

Natan, minilyon so mangibabaliwala ed amin a panameget nipaakar ed moral. Say epidemyan AIDS so sakey ed saray resulta. Unong ed WHO, masulok lan 16 milyon so inaatey nanlapula’d inlesa na epidemyan AIDS, tan diad kaplesan, ngalngalin 34 milyon so naimpektaan na HIV, say virus a sengegan na AIDS. Dakel a walaay AIDS so naalisan lapud sebel ya aktibidad ed sekso, kontaminado iran ringelya ya uusaren na saray adik, odino kontaminadon dala a nipasaksak.

Arum iran pansumpalan na malukak a kondukta et laktipen toy herpes, gonorrhea, hepatitis  B tan C, tan sipilis. Anggaman saratan a medikal a termino so agnausar ed panaon na Biblia, saray organon apektado na makaalis a sakit lapud sekso et kaslakan lan kabat ed saman. Alimbawa, dedeskribien na Uliran 7:23 so makapasinagem a pansumpalan na pilalawanan bilang ‘sakey a pana a talosen to so altey.’ Kaslakan ya apektaen na sipilis et say altey, a singa hepatitis. On, agaylan nipanpanaon tan maaro so simbawa na Biblia a nepeg ya ‘onarawi [iray Kristiano] ed dala tan pilalawan’!​—Gawa 15:28, 29.

Say Patit na Aro ed Kuarta

Lapud gunaet ya onyaman a tampol, dakel a totoo so pirmin mangiririsga ed kuarta ra. Makapaermen, saratan a panangirisga so mabetbet a mansumpal ed kalugi odino kakusbo ed pinansyal. Balet, onia so ibabaga na Biblia ed lingkor na Dios: “Mansagpot, a gawaen na saray lima-lima to so bengatla a makapaabig, pian wala so niiter to ed satay walay pankaukolan to.” (Efeso 4:28) Tua, say makulin komikimey so nayarin aliwan naynay a magmaliw a mayaman. Ingen, sikatoy walaan na deen na nonot, dilin-respeto, tan nayarin walay pundo ni ingen a nidonasyon to ed makanan gagala.

Ipapasakbay na Biblia: “Saray manpirawat ya onyaman napelag ira ed sakey a katuksoan tan say kalot tan dia ed saray dakel ya agum a maksay tan makaderal a kaalakan, a mangipalereg ed saray totoo ed kagegeba tan kababalang. Ta say aro ed pilak sikato so sakey a lamot na saray amin a nengneng na mauges; sikato a sanen inaguman na saray arum, . . . tan atalos ira na dakel a kaermenan.” (1 Timoteo 6:9, 10) Ag-ibuburi a dakel a “manpirawat ya onyaman” et talagan onyaman.  Balet diad anton pakaapektoan? Agta tua a say bunigas, pamilya, espiritualidad da, tan anggan say kakaugip da et apektado?​—Eclesiastes 5:12.

Momoriaen na makabat a too a ‘say bilay andi ed karakel na saray bengatla a bebembenan to.’ (Lucas 12:15) Importanti so kuarta tan pigaran kaykayarian ed maslak a sosyedad. Diad tua, ibabaga na Biblia a ‘say kuarta et sakey a proteksyon,’ balet inyarum na satan a “say pankaabigan na pikakabat et say kakabatan a mismo et iliktar ton mabilay iray akankayarian.” (Eclesiastes 7:12, NW) Aliwan singa say kuarta, say suston pikakabat tan kakabatan so ontulong ed sikatayo ed amin a sirkumstansia, balet nagkalalo la ed saray pamaakaran a mangaapekta ed bilay tayo.​—Uliran 4:5-9.

Sano say Kakabatan Lambengat et Manalimbeng ed Sikatayo

Say tuan kakabatan so magano lan ‘mangiliktar a mabilay ed saray akankayarian ed satan’ diad malaklaknab a dalan​—proteksion diad manasingger a ‘baleg a kairapan,’ sano deralen la na Dios so marelmeng. (Mateo 24:21) Makapainteres, diad satan a panaon et ibantak na totoo so kuarta ra diad saray karsada a singa “marutak a bengatla,” unong ed Biblia. Akin? Lapud ampaipait a naamtaan da a say balitok tan pilak et agmakapangisalba ed bilay da legan na “agew na sanok nen Jehova.” (Ezequiel 7:19) Diad biek a dapag, “sakey a baleg ya ulop,” a sikakabat a ‘mantitipon na kayamanan da ed tawen’ diad pangiyuuna ra ed espiritual iran interes ed bilay da, so nagunggunaan manlapud seguradon tipon da tan nagamoran so magnayon a bilay diad paraison dalin.​—Apocalipsis 7:9, 14; 21:3, 4; Mateo 6:19, 20.

Panon tayon nagamoran iyan maligen ya arapen? Onia so ebat nen Jesus: “Saya sikato so andi-anggaan a bilay, a naamtaan da ka a saksakey a tuan Dios, tan saman so imbakim, salanti Jesu-Kristo.” (Juan 17:3) Minilyon so akaromog la ed sayan kakabatan diad Salitay Dios, say Biblia. Saratan so aglabat walaan na makapakelaw ya ilalo ed arapen noagta naeeksperiensia ra met so daakan a kareenan tan kaligenan natan la. Singa ed imbalikas na salmista: “Siak ondukol ak naani ed kareenan tan naugip ak; ta sika labat, Jehova, so mamaayam ed siak ed andi kaatapan.”​—Salmo 4:8.

Wala tay naisip mo nin arum a lapuan na impormasyon a makatulong a nabawasan so kapeligroan ed bunigas tan ed bilay a singa ed kalaknab na ibabaga na Biblia? Anggapo lay arum a libro a walaan na autoridad na Biblia, tan anggapo lay arum a libro a makatulong ed sika a naromog so tuan kaligenan ed mundon napno na kapilegroan. Akin ya ag-usisaen itan a nagkalalo?

[Kahon/Litrato ed pahina 6]

Magmaong a Bunigas tan Kaligenan​—Lapud Tulong na Biblia

Pian napaliisan iray peteg a nagagawa ed bilay, sakey a kalangweran a bii a manngaran na Jane * so nailuam a mangusar na marijuana, sigarilyo, cocaine, amphetamines, LSD, tan arum niran druga. Sikato met so alablabas ed panag-inum. Unong ed si Jane, ontan met so gagawaen na masiken to. Ompatnag a mauddiem so arapen da. Insan akatongtong nen Jane iray Tastasi nen Jehova. Sikatoy ginmapon inmatendi ed saray Kristianon miting tan manbasa na Say Panag-Bantayan tan Awake! a magasin, ya innabang to met ed si masiken to. Sikaran duay impaiyaralan na Biblia ed Tastasi. Legan dan nababayuboan so apresasyon parad atagey iran estandarte nen Jehova, intunda ran amin iray pakakaadikan da. Antoy resulta? “Malikeliket kami lan maong lapud balon kabibilay mi,” so insulat nen Jane kayari pigaran taon. “Misalsalamat ak ed si Jehova lapud pakayari na Salita to a manlinis tan parad mainawa tan mabunigas a kabibilay mi la natan.”

Say kablian na pagmaliw a matuan empleado so nipabitar a maong diad kaso nen Kurt, a say trabaho to et saglawien toy panmantini ed saray computer system. Lapud kaukolan so balon kagawaan, inmatalek na amo nen Kurt ed sikato so pananap na mamura. Akalmo si Kurt na matukoy a managsuplay, tan nampaknaan so presyo. Balet, say clerk na managsuplay so alingo ed insulat a nampaknaan a kantidad, kanian abawasan na ngalngalin $40,000 (U.S.) so presyo. Lapud impakaimano ed satan a lingo, tinawagan nen Kurt so kompanya, tan inkuan na manedyer a diad loob na 25 taon a pantratrabaho to, anggapo nin balot so naimano ton ontan ya inkamatua. Impaliwawa nen Kurt a minoldi na Biblia so konsiensia to. Say resulta et kinmerew so manedyer na 300 a kopya na paway na Awake! a manisingbat ed inkamatua nipaakar ed negosyo ta pian nibunog to iratan ed saray katrabahoan to. Nipaakar ed si Kurt, sikatoy akagamor na promosyon lapud inkamatua to.

[Paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 7]

“Siak si Jehova a Dios mo, ya angibangat ed sika na nipaakar ed nabang mo.”​—ISAIAS 48:17