Imanoen Yo so Managgawa na Makapakelkelaw Iran Bengatla!

“Mandeen ka, tan isipen [“morekdek,” NW] mo so saray makapakelaw a gawa na Dios.”​—JOB 37:14.

1, 2. Nen 1922, anto so makapakelkelaw ya adiskobre, tan anto so walan reaksion?

 PIGAY taon a nantulongan so sakey ya arkeologo tan sakey a Britanon aristokrata diad panaanap day kayamanan. Nen Nobyembre 26, 1922, nalmon siansia nen arkeologon Howard Carter tan Lord Carnarvon so aanapen da diad ponponan na saray faraon na Ehipto a walad bantog a Patar na Saray Arari​—say lubok nen Faraon Tutankhamen. Nen akasabi la ra’d atalakan a puerta, binutawan da itan. Inlabot nen Carter so sakey a kandila insan to itan kinunineng.

² Oniay salaysay ed saginonor nen Carter: “Sanen agla makaalagar si Lord Carnarvon ed pitamitam to, sikato so mapagpagan nantepet, ‘Wala lay anengneng mo?’ nanir-irapan kon imbalikas iray salitan, ‘Wala, makapakelkelaw iran bengatla.’” Kabiangan ed nilibo iran kayamanan a walad lubok et sakey a puron balitok a lungon. Nayarin anengneng yo la so arum ed saratan a “makapakelkelaw a bengatla” diad saray retrato odino diad sakey a museum exhibit. Ingen, anggaman makapakelkelaw iratan a bengatlan walad museum, nayarin agmisiglaotan iratan ed mismon kabibilay yo. Kanian ipaarap tayo so imano tayo ed saray makapakelkelaw a bengatla a maseguron misiglaotan ed sikayo tan ed papablien yo.

3. Iner so pakaromogan tayo na impormasyon nipaakar ed saray makapakelkelaw a bengatla a papablien tayo?

³ Alimbawa, nonoten pa so sakey a toon nambilay a dakel lan siglo so linmabas, sakey a toon mas makatantanda nen siopaman ya artista, sikat ya atleta, odino membro na maarin pamilya. Sikato so atawag a sankatalonggaringan ed amin diad Bukig. Amta yo so ngaran to​—si Job. Sakey ya intiron libro na Biblia so nisulat nipaakar ed sikato. Ingen, sakey ed saray kapanaonan nen Job, a kalangweran a lakin manngaran na Elihu, so naobligan mangorehi ed sikato. Bilang resulta, inkuan nen Elihu ya alablabas lay impangimano nen Job ed inkasikaton dili tan ed saramay walad kaliberliber to. Diad Job kapitulo 37, naromog tayo so arum nin espisipiko tan makabat a bilin a makanakana ed sikatayo.​—Job 1:1-3; 32:1–33:12.

4. Anto so makasengeg ed impanimbawa nen Elihu unong a nikurit ed Job 37:14?

⁴ Abayag a nansalita so taloran mankuan a kakaaro nen Job nipaakar ed saray papanisiaan dan nankasalananan nen Job ed nonot odino ed gawa. (Job 15:1-6, 16; 22:5-10) Satan a singbatan so maanos a pinasumpal  nen Elihu. Insan sikatoy sinmublay a nansalita tekep na aralem a pakatalos tan kakabatan. Makanakana so amin ya imbalikas to, balet ta imanoen iyan manunan punto: ‵Dengelen mo so saya, O Job; mandeen ka, tan morekdek mo so saray makapakelaw a gawa na Dios.’​—Job 37:14.

Say Sakey a Nanggawa ed Saratan

5. Anto so sasaglawien na “saray makapakelaw a gawa na Dios” a tinukoy nen Elihu?

⁵ Imanoen pa ya ag-insuheri nen Elihu ya imanoen a maong nen Job so inkasikaton dili, si Elihu a mismo, odino arum nin totoo. Si Job, pati sikatayo, so sikakabat a pinaseseg nen Elihu a morekdeken iray makapakelkelaw a gawa nen Jehova a Dios. Anto so isipen yon sasaglawien na saray balikas a “saray makapakelaw a gawa na Dios”? Niarum ni, anggaman ed amin a pampapagaan yo nipaakar ed bunigas, kuarta, say arapen, pamilya yo, saray katrabahoan, tan kakaabay, akin a nepeg yon morekdeken iray gawa na Dios? Andi-suppiat, saray makapakelkelaw a gawa nen Jehova a Dios so manasaglawi ed kakabatan tan ed pakauley to ed saray pinalsan walad kaliberliber tayo. (Nehemias 9:6; Salmo 24:1; 104:24; 136:5, 6) Pian niyapasakey so imano tayo ed saya, imanoen yo pa so sakey a punto ed libro na Josue.

6, 7. (a) Antoray makapakelkelaw a ginawa nen Jehova diad panaon nen Moises tan Josue? (b) No naimatonan yo so sakey ed saratan ya agawa ed panaon nen Moises tan Josue, panon kayon onkiwas?

⁶ Si Jehova so angitarok na saray salot diad kadaanan ya Ehipto insan to binelsay so Ambalangan Dayat pian nibulos nen Moises iray Israelita nensaman. (Exodo 7:1–14:31; Salmo 106:7, 21, 22) Wala met so mipadparan ebento a nisalaysay diad Josue kapitulo 3. Si Josue, a sinmublay ed si Moises, so angidaulo ed totoo na Dios diad imbeltang da’d sananey ya ilog ya ompugta’d Insipan a Dalin. Oniay inkuan nen Josue: “Mansanto kayo, ta nabuas si Jehova manggawa na makapakelaw ed sikayo.” (Josue 3:5) Anto irayan makapakelaw a bengatla?

⁷ Bueno, ipapabitar na salaysay a binelsay nen Jehova so sakey ya ilog, say Ilog Jordan, pian makabaliw iray nilibon lalaki, bibii, tan ugugaw ed amagan dalin. (Josue 3:7-17) No wadman itayon maniimaton ed nabebelsay ya ilog tan ed maligen ya ibabaliw na saratan a totoo, nasagyat itayo ed satan a makapakelkelaw ya agawaan! Angiparungtal itan na pakayari na Dios ed saray pinalsa to. Ingen, anggan natan​—diad sayan panaon a pambibilayan tayo​—walara met so makapakelkelaw a bengatla. Pian naamtaan tayo no anto so arum ed saratan tan no akin a morekdeken tayo iratan, konsideraen tayo so Job 37:5-7.

8, 9. Antoran makapakelkelaw a gawa so ipapabitar na Job 37:5-7, balet akin a nepeg tayon motekteken iraya?

⁸ Oniay inyabawag nen Elihu: “Say Dios onkarol a makapakelkelaw ed bosis to; baleg a bengabengatla so gawaen to, ya agtayo natalosan.” Anto so walad kanonotan nen Elihu nipaakar ed “makapakelkelaw” ya impanggawa na Dios ed saray bengatla? Bueno, binitla to so nipaakar ed niebe tan balasubos na uran. Saraya so mamatunda ed kimey na sakey a dumaralos ed daralusan to, a mangiter ed sikato na panaon tan rason pian morekdeken iray gawa na Dios. Nayarin aliwa itayon dumaralos, balet ta amin tayo so nayarin apektado na uran tan niebe. Mandependi ed lugar a panaayaman tayo, nayarin naapektoan met iray kimey tayo lapud niebe tan uran. Kasin ipapanaon tayo so panmolimoli no siopa so nanggawa’d saratan a pankelawan a bengatla tan no anto so kabaliksan na saya? Kasin agawaan yo la itan?

⁹ Makatantanda, no basaen tayo so Job kapitulo 38, inusar nen Jehova a Dios so mipadparan punto, legan ya ibabalikas toray makabaliksan a tepetepet ed si Job. Anggaman si Job so direktan angitepetan na Manamalsa tayo ed saratan a tepet, walay malinew a pisiglaotan na saratan ed awawey, kiwawala, tan arapen tayo. Kanian imanoen tayo no anto so intepet na Dios, tan motekteken tayo iray kabaliksan na saratan, on, gawaen tayo no anto so ipapaseseg na Job 37:14.

10. Anto so nepeg ya epekto ed sikatayo na Job kapitulo 38, tan antoran tepet so palesaen na satan?

¹⁰ Oniay walad gapo na kapitulo 38: “Diad saman si Jehova inmebat ed Job manlapu ed aloboob, tan inkuan to, ‘Siopa so saya a mamabilunget na simbawa ed panamegley na saray salita ya andi pikakabat?’ Balkesan mo natan so saray banel mo a singa too; ta anapen ko naani ed sika, tan ipaliwawam ed siak.” (Job 38:1-3) Saya so mangikondisyon ed kanonotan nipaakar ed onggendan a punto. Akatulong iya ed si Job pian nitunos toy panag-isip to ed katuaan a sikatoy akatalindeg ed arap na Manamalsa na uniberso tan walaan na pikuekuentaan ed sikato. Ontan met so maabig a bengatlan gawaen tayo tan saray kapanaonan tayo. Insan tinukoy  na Dios iray bengatlan sinalambit la nen Elihu. “Iner so kawalaan mo sanen inggaton ko so saray panangipaletnegan ed dalin? Ipaliwawam, no walaan ka na pakatalos. Siopa so angigeter na saray sukat to, no antam? Odino siopa so angiyunat na pansukat ed tapew to? Ed tapew no iner so nigatonan na saray panangiletnegan to? Odino siopa so angigaton na panukong a bato to?”​—Job 38:4-6.

11. Antoray nepeg a namoria tayo unong ed Job 38:4-6?

¹¹ Iner so kawalaan nen Job​—iner so kawalaan tayo​—sanen niwala so dalin? Kasin sikatayoray arkitekto ya angidesinyo ed dalin tayo tan, a manlapud satan a desinyo et sinukat tayo itan? Andin balot! Anggapo ni ingen so totoo’d saman. Diad inkiyaliling na dalin tayo ed sakey a bilding, oniay intepet na Dios: “Siopa so angigaton na panukong a bato to?” Amta tayo a dugaruga so distansia na dalin manlapud agew tayo pian nabilay tan ombulaslas tayo. Tan dugaruga met so kabaleg na satan. No babaleg ni so dalin, naingkeg so hydrogen gas diad atmospera tayo tan agla napambilayan so planeta tayo. Mabitar, walay “angigaton na panukong a bato to” diad dugarugan pasen. Kasin si Job so napagalangan ed satan? Sikatayo? Odino si Jehova a Dios?​—Uliran 3:19; Jeremias 10:12.

Siopan Too so Walaan na Saray Ebat?

12. Say tepet diad Job 38:6 so mangitonton ed sikatayo a manisip na anto?

¹² Onia met so intepet na Dios: “Ed tapew na iner so nigatonan na saray panangiletnegan to?” Agta makatenyeg-kanonotan itan a tepet? Nayari pa lagin kabisado tayo la so terminon ag-amta nen Job​—say grabidad. Maslak ed sikatayo so makaamta a say puersa na grabidad a manlalapud balbaleg ya agew so mamapasiansia ed planeta tayo, a nikotkot iray panangiletnegan na satan, a singa panangibaga. Balet, siopa so sigpot a makaamta no anto so grabidad?

13, 14. (a) Anto so nepeg ya aksobien nipaakar ed grabidad? (b) Panon itayon onkiwas ed kipapasen ya impabitar na Job 38:6?

¹³ Inaksobi ed sakey ya agano nin nipalapag a libro ya apauloan na The Universe Explained a say ‘grabidad so kabkabisado, balet ta saya so agtanton natalosan, ed saray puersa na palsa.’ Inyarum ni na satan: “Ompatnag a mapmaples so pambabaroy na puersa na grabidad diad liwang, ya agbalot naim-imano no panon. Diad imbebeneg iran taon balet, pinalbengan na saray pisiko a say grabidad so nayarin manbaroy panamegley na saray wave a tugyopen na saray angkekelanting ya atomo a tatawagen a gravitons .  .  . Balet anggapo so makaamtan maong no panon iratan a niwawala.” Isipen pa no anto so labay ya ibaga na satan.

¹⁴ Inmaligwas lay siensia ed loob na 3,000 a taon manlapu la nen intepet iratan nen Jehova ed si Job. Balet, sikatayo man odino saray onsianon pisiko so agbalot makapangipaliwawan maong ed grabidad, a mamapasiansia ed dalin diad suston tetelekan, ya eksakto so posisyon to, pian panggayagaan so bilay dia. (Job 26:7; Isaias 45:18) Ag-iya mangisusuheri a nakaukolan tayon usisaen a maong so amin a misteryo nipaakar ed grabidad. Imbes, say panmorekdek tayo ed sayan aspekto labat na makapakelkelaw iran gawa na Dios so nepeg a mangimpluensia ed panmoria tayo ed sikato. Kasin lalon mandinayew kayo ed kakabatan tan pikakabat to, tan natebek yo kasi no akin a nakaukolan tayo so nagkalalo nin panaral nipaakar ed linawa to?

15-17. (a) Anto so angipaarapan na Job 38:8-11, a mangitonton ed antoran tepet? (b) Anto so nepeg ya aksobien nipaakar ed walan pikakabat ed kadayatan tan ed inkilira na saratan diad globo?

¹⁵ Intuloy ni na Manamalsa so pantetepet to:  “Siopa so angikapot [o nambarikada] ed dayat ed saray pinto, sanen linmetaw, a singa binmutay ed eges; sanen ginawak so saray lurem a kawes to, tan makapal a bilunget a sakey a lamping nipaakar ed sikato, tan tinandaan ko a nipaakar ed sikato so ketegan ko, tan angipasen ak na saray balewet tan pinto, tan inkuan ko, ‘Angga dia so sabien mo, balet agka onlabas; tan dia saray malangas a daluyon mo mangangga’?”​—Job 38:8-11.

¹⁶ Say pambarikada ed dayat so manasaglawi ed saray kontinenti, kadayatan, tan saray daluyon. Kaunongan lan kabayag so pangoobserba tan panaaral na too ed saraya? Diad loob na nilibo lan taon​—tan malaklaknab nen imbeneg a siglo. Nayarin isipen yo a maslak ed bengatlan kaukolan ya amtaen nipaakar ed saratan so nepeg a naamtaan la komon natan. Balet, diad sayan taon 2001, no mapetepet yo lan inusisa iyan tema diad angkakabaleg iran librarya odino inusar yo so Internet parad malaknab a panagsukimat pian anapen iray sankabaloan ya impormasyon, anto so naromog yo?

¹⁷ Diad sakey a reperensian aawaten na karaklan, naromog yo iyan panangaksobi: “Say inkilira na saray kontinenti tan datal na kadayatan ed tapew na globo tan say inkilira na manunaan iran kabiangan na dalin so abaybayag lan kabiangan na saramay makapainteres ya isyu a susukimaten tan papalbengan na siensia.” Kayari na impangibaga’d satan, say encyclopedia ya angaunan so angiter na apatiran posiblin eksplinasyon balet ta inkuan na satan a “kabiangan [iratan] ed dakel a teorya.” Unong ed nayarin pakaamta yo la, say teorya et “mankabaliksan na agmagenap ya ebidensia pian mangitarya na suston eksplinasyon.”

18. Antoran konklusyon so pangipaarapan ed sikayo na Job 38:8-11?

¹⁸ Agta ipapabitar na satan a nipanpanaon iray tepet a nabasa tayo’d Job 38:8-11? Maseguron aliwan sikatayo so napagalangan ed inkiyuksoy na sarayan amin a kabiangan na planeta tayo. Aliwan sikatayo so angiletneg ed bulan ta pian say epekto na satan so ontulong pian mamawala na saray daluyon ya agmanelap ed saray gilig na dayat odino ed sikatayon mismo. Kabat yo no siopa so angiletneg, say Managgawa na saray makapakelkelaw a bengatla.​—Salmo 33:7; 89:9; Uliran 8:29; Gawa 4:24; Apocalipsis 14:7.

Iter ed si Jehova so Manepeg a Galang

19. Ipaarap na saray maanlong a balikas ed Job 38:12-14 so imano tayo ed antoran pisikal a nagagawa?

¹⁹ Aliwan saray totoo so napagalangan ed itetelek na dalin, unong ya asaglawi ed Job 38:12-14. Satan ya itetelek na dalin so sengegay ipepelnak na kabuasan, a naynay a makapasagyat so inkasanting to. Diad ibutay na agew, sankanengneng laray uhas tan porma na globo tayo, a singa amoldin pitek a binakatan na sakey a panagtatak. Sano imanoen tayo lambengat so igagalaw na dalin, mankelkelaw itayo ta say itetelek na satan et aliwan mapmaples, ta no andi et magmaliw itan a makadesyang, a singa amta tayo la. Aliwa met a makalkalnay telek to a magmaliw lan andukerukey so agew tan labi tan pirmi so petang tan betel ya agla nabilay so too ed dalin. Diad tua, nepeg itayon manliket ta say Dios, aliwan say antokaman a grupo na totoo, so angiletneg ed kapeles na itetelek na mundo.​—Salmo 148:1-5.

20. Panon kayon onebat ed saray nitepet ed Job 38:16, 18?

²⁰ Isipen pa natan ya onia niray intepet ed sikatayo na Dios: “Linmoob ka ta ed saray subol na dayat? Odino nanakar ka ta ed saray kaaralman na kalinsurong?” Anggano say oceanographer et agto sigpot a naebatan itan! “Atalosan mo ta so dalin dia ed kaawangan to? Ipaliwawam, no sikato so antam ya amin.” (Job 38:16, 18) Kasin apasyar yo lan amin so lugar diad dalin, odino dakerakel ed saratan a pasen? Say pangimano ed say mararakep a lugar tan saray alay abig a pasen ed dalin tayo so onnatnat ed panon karakel a panaon na pambilay? Tan agaylan abig iratan a panaon a pambilay!

21. (a) Saray tepet ed Job 38:19 so nayarin mamalesa na antoran sientipikon panmoria? (b) Saray inkapeteg nipaakar ed liwawa so nepeg a mamakiwas ed sikatayo a manggawa na anto?

 ²¹ Imanoen met so aralem iran tepet ed Job 38:19: “Iner so dalan ed panayaman na liwawa? Tan nipaakar ed bilunget iner so pasen to?” Nayari pa lagin amta yo a diad loob na andukey a panaon, nansiansia so panmoria a manbiabiahe so liwawa a singa daluyon, singa buraka a nanengneng tayo ed sakey a linok. Insan nen 1905, impaliwawa nen Albert Einstein a say liwawa so onkukurang a singa mungkog na saray molekula, odino angkekelanting ya atomo, na enerhiya. Asolbar la kasi na satan iray pamaakaran? Bueno, oniay nitepet ed sakey a balo nin encyclopedia: “Kasin say liwawa et sakey a wave odino sakey a melanting ya atomo?” Oniay ebat na satan: “Ompatnag, [a say liwawa et] agnayarin tugyopen na satan a dua lapud saratan a bengatla [saray wave tan melanting ya atomo] so mandumaan a tuloy. Say sankaabigan ya ebat et petepeteg ya aliwan ontan so liwawa.” Ingen ta, tuloytuloy itayon napepetangan na sinag na agew (direkta man itan odino andi), anggano agni sigpot a nipaliwawa na too iray gawa na Dios nipaakar ed saya. Panggagayagaan tayo so napapawalan tagano tan oksihena lapud epekto na liwawa ed saray tanaman. Makabasa itayo, nanengneng tayoray kalupaan na inad-aro tayo, nabantag tayoy iseselek na agew, tan arum nira. No gagawaen tayo iya, agta kaukolan tayon bidbiren so makapakelkelaw iran gawa na Dios?​— Salmo 104:1, 2; 145:5; Isaias 45:7; Jeremias 31:35.

22. Panon a kinmiwas si David nensaman nipaakar ed saray makapakelkelaw a gawa na Dios?

²² Kasin say gagala labat na pandalepdep tayo ed saray makapakelkelaw a gawa nen Jehova et pian nasagyat itayo, a singano atalagnaw odino akanganga itayo ed satan ya amin? Andin balot. Say salmista nensaman so angaksobi ya imposibli a natalosan tan nakomentoan so amin a nipaakar ed gawa na Dios. Insulat nen David: “Amayamay ira, O Jehova a Dios ko, so saray makapakelaw a gawam . . . no komon ta ipaliwawak tan salitaen ko ra, dakel ni ra nen saray nayari a bilangen.” (Salmo 40:5) Balet agto labay ya ibaga a sikato lay ag-onesel nipaakar ed sarayan matalonggaring a gawa. Pinaneknekan iya nen David panamegley na determinasyon ton nibalikas ed Salmo 9:1: “Misalamat  ak ed Jehova ed masimoon a pusok; iparungtal ko so amin a gawam a pankelawan.”

23. Anto so reaksion yo ed saray makapakelkelaw a gawa na Dios, tan panon yon natulongan so arum?

²³ Agta ontan met so nepeg a mamakiwas ed sikatayo? Agta nepeg itayon napakiwas lapud pankelkelaw diad saray matalonggaring a gawa na Dios, a mansalita itayo nipaakar ed sikato, ed saray ginawa to, tan ed gawaen to ni? Mapatnag so ebat​—nepeg tayon ‘ipaamta so gloria to ed leeleet na nasyon, tan ipaamta tayo so makapakelaw a gawagawa to ra ed leeleet na amin a katooan.” (Salmo 96:3-5) On, nipatnag tayo so mapaabeban apresasyon tayo ed saray makapakelkelaw a gawa na Dios diad panginabang ed arum ed no anto so naaralan tayo nipaakar ed sikato. Anggano binmaleg ira ed sakey a kulturan mangipupulisay ed Manamalsa, say positibo tan makaibangat a balbalikas tayo so manliing ed sikara a mangaksobi ed Dios. Nagkalalo nen say satan, nayarin mamakiwas itan ed sikara a mankaliktan a makaaral tan manserbi ed samay sakey ya ‘amalsa ed amin a bengatla,’ say Managgawa na saray makapakelkelaw a bengatla, si Jehova.​—Apocalipsis 4:11.

Panon Yon Ebatan?

• Say simbawan nikurit ed Job 37:14 so mangitonton ed sikayon manumameng ed antoran gawa na Dios?

• Anto so arum a bengatlan nipabitar ed Job kapitulo 37 tan 38 ya agsigpot a nipaliwawa na siensia?

• Anto so liknaan yo nipaakar ed saray makapakelkelaw a gawa na Dios, a mamakiwas ed sikayon manggawa na anto?

[Tepetepet Parad Panagaral]

[Litrato ed pahina 7]

Siopa so nanbarikada ed dayat, a nansiansia itan ed pasen to?

[Litrato ed pahina 7]

Siopa so akapasyar la ed amin a mararakep a lugar ed dalin tayo, a pinalsa na Dios?