Say Biblia ed Sakey a Tomo

PIAN napawala iray kopya na Biblia, saray inmunan Kristiano so sankaunaan ya angusar na codex​—sakey a libro, aliwa a lukot. Anggaman ontan, ag-akapawalan tampol iray Kristiano na sakey a tomo a lugan to lan amin iray libro na Biblia. Say makatantandan kundang nipaakar ed malaknab ya impamawala na sakey-tomo iran Biblia so agawa nen komanem a siglo panamegley nen Flavius Cassiodorus.

Nianak si Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus nen manga 485-490 K.P. diad sakey a mayaman a pamilya ed Calabria, a banda’d sampot na mamaabalaten a modernon Italya. Sikato so nambilay legan na magulon panaon ed awaran na Italya sanen say peninsula so unonan inokupaan na saray Goth insan saray Byzantine. Sanen mantaon na ngalngali 60 odino 70 si Cassiodorus, inletneg to so monasteryo na Vivarium tan librarya ed asingger ed ayaman to diad Squillace, Calabria.

Maalwar a Manag-uksoy na Biblia

Sakey ed saray manunan pampapagaan nen Cassiodorus et no panon a nipasabi so Biblia ed totoo. Insulat na manag-awaran a si Peter Brown: “Diad pakamoria nen Cassiodorus, amin a literaturan Latin so kaukolan ya usaren ed pangipasabi na Kasulatan. Amin a katulongan a nausar la’d imbeneg pian naaral tan nakopya iray kadaanan a teksto et usaren ta pian say Kasulatan so natalosan tan marakep so pakakopya ed saratan. Singa say balon aporma a sistemay planeta, say Latin a kultura bilang intiraminti so iilaloan ya onliber ed loob na maawang a banwa na Salitay Dios.”

Tinipon nen Cassiodorus iray managpatalos tan saray onsiano ed gramatika diad monasteryo na Vivarium pian tugyopen so intiron Biblia tan indaulo to so impasyan kimey a proseso na panag-uksoy. Say kimey so inmatalek to ed pigpigaran de-aral a lalaki. Say rason et pian napaliisan so bengatbengat a pangorehi ed apadesiran iran lingo ed impansakal. No wala so panduaruwa nipaakar gramatika, say kadaanan iran manuskrito na Biblia so ikonsidera a mas napangibasian nen say naabobonan ya inkiusar na Latin. Imbilin nen Cassiodorus: “Manepeg a nipreserba iray gramatiko a pakabidbiran. . . lapud say sakey a tekston kabat a pinuyanan et agbengatbengat a nasalatan. . . . Saray metodo na Biblia ed panangibalikas, metaphor, tan idiom, anggano duman tuloy ed saray estandarte na Latin, so nepeg a nipreserba a singa met iray ‘Hebraikon’ porma na espisipikon kangaranan.”​—The Cambridge History of the Bible.

Say Codex Grandior

Ginanggan iray managkopya diad monasteryo na Vivarium pian mamawala na ag-onkulang ed taloran nanduruma ya edisyon na Biblia ed Latin. Sakey ed saraya, ed siamiran tomo, so maseguron nankargay teksto na Daan a Latin, sakey a patalos a pinmatnag nen mansamposampot so komaduan siglo. Say komaduan edisyon et lugan to so Latin Vulgate, ya akompleto nen Jerome ed ngalngalin kagapo na komaliman siglo. Say komatlo, say Codex Grandior, a kabaliksan toy “babaleg a codex,” so inaon manlapud taloran kasulatan na Biblia. Say duaran unor ya edisyon so parehon anugyop ed amin a libro na Biblia diad sakey a tomo.

Ompatnag a si Cassiodorus so pilimeron akapawala na saray Biblian Latin ed sansakey a tomo,  tatawagen itan a pandectae. * Andi-duaruan naimano to so inkapraktikal na panugyop ed amin a libro na Biblia ed sakey a tomo, sirin paandien na satan so maabalan proseso na pananap-anap na pigapigaran tomo.

Nanlapud Mamaabalaten ya Italya Anggad Pulpulo na Britanya

Kayarin tuloy na impatey nen Cassiodorus (maseguro nen 583 K.P.), ginmapo so impanbaroy na Codex Grandior. Diad saman a panaon, saray kabiangan na librarya na Vivarium so panisiaan a niyalis ed librarya na Lateran ed Roma. Nen 678 K.P., say codex so inawit na say monghe na Anglo-Saxon a si Ceolfrith diad British Isles sanen sikatoy sinmempet a nanlapu ed Roma. Kanian unong ya imbilin nen Ceolfrith, satan so akakar ed duaran monasteryo diad Wearmouth tan Jarrow, a Northumbria, Inglatera la natan.

Say sakey-tomo a Biblia nen Cassiodorus so akaayat ed si Ceolfrith tan saray monghe to, a maseguron asagyat ed inkakombinienti na satan ya usaren. Kanian, diad loob na pigaran dekada labat, apawala ra so sananey a taloran kompleton Biblia bilang sansakey a tomo. Say nakekeraan lambengat a kopya na saraya et say abalbaleg a manuskrito a tatawagen a Codex Amiatinus. Walaan na 2,060 iran pahinan katat, a kada pahina et ngalngali 51 por 33 sentimetro. Saray apis to so 25 sentimetro ed kakapal tan say belat to et masulok a 34 kilos. Saya so sankadaanan a kompleton sakey-tomo a Biblian Latin a wala ni anggad natan. Say codex so binidbir na sakey a bantog a koma-19 a siglon manangiyalibansa ed sulat na Biblia a si Fenton J. A. Hort nen 1887. Inkomento nen Hort: “Saya so mangititilak na makapakelkelaw ya impresyon ed anggan say toon manbibilay la ed koma-19 a siglo ya akanengneng ed sayan Biblian Latin.”

Pinmawil ed Italya

Anggapo la natan so orihinal a Codex Grandior a nankimeyan nen Cassiodorus. Balet say Anglo-Saxon ya anumbok ed sistema na satan, say Codex Amiatinus, so nambaroy a papawil ed Italya kayarin tuloy na inkakompleto na satan. Sakbay a tuloy na impatey to, denisidi nen Ceolfrith ya ompawil ed Roma. Inawit to so sakey ed saray taloran Latin a Biblian manuskrito to bilang regalo ed si Papa Gregory II. Si Ceolfrith so inatey legan a manbabaroy, nen 716 K.P., diad Langres, Pransya. Balet nantultuloy a nambaroy so Biblia to kaiba iray ulop na manbiabiahe. Diad kaunoran, say codex so nibilang ed librarya ed monasteryo diad Mount Amiata, sentral ya Italya, a ditan inala so ngaran a Codex Amiatinus. Nen 1782 niyalis so manuskrito dia ed Librarya na Medicean-Laurentian ed Florence, Italya, a ditan la mansiasiansia so sakey ed saray pinabpablin tuloy a kayarian na librarya.

Panon itayon naapektoan na Codex Grandior? Nanlapula’d panaon nen Cassiodorus, saray managkopya tan manag-imprinta so nantultuloy a sinmuporta ed panagparakel na sakey- tomo iran Biblia. Anggad natan, lalon nainomayan so totoo ya ontupleg ed satan tan nagugunggonaan ira ed pakayari na satan diad kabibilay da lapud inkiwala na Biblia ed ontan a nengneng.​—Hebreos 4:12.

[Paimano ed leksab]

[Mapa ed pahina 29]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

Impanbaroy na Codex Grandior

Monasteryo na Vivarium

Roma

Jarrow

Wearmouth

Impanbaroy na Codex Amiatinus

Jarrow

Wearmouth

Mt. Amiata

Florence

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Saray litrato ed pahina 30]

Tagey: Codex Amiatinus Kawigi: Litrato nen Esdras diad Codex Amiatinus

[Credit Line]

Biblioteca Medicea Laurenziana, Firenze