No Akin a Maniirap so Totoo

“DIOS KO AKIN?” Satan ya angkakabaleg a paulon-balita so pinmatnag ed arap a pahina na malaknab lan nibubunog a peryodiko kayari na makadesyang a yegyeg diad Asia Minor. Say kalaktip a ritrato so angipanengneng ed nagogonigon ya ama ya amakloy ed arisgon anak ton bii lapud inkakusbo na abung da.

Saray guerra, eras, epidemya, tan natural iran desyang so sengegan na dakdakel iran ot-ot, pirmin lua, tan agnabilang ya inaatey. Kaaruman ni’d saya et say paniirap na saray biktima na rape (panamasoot), panangabuso ed ugaw, tan arum niran krimen. Nonoten pay dakerakel a bilang na saray arisgo tan inaatey lapud saray aksidenti. Tan wadtan met so ot-ot a nasasagmak na binilyon iran totoo lapud sakit, itatakken, tan say impatey na saray inad-aro.

Naeksperiensia ed koma-20 siglo so sankagrabian a paniirap ed kapiganman. Manlapud 1914 ya anggad 1918, inatey ed Guerra Mundial I so ngalngali samploran milyon a sundalo. Ibabaga na pigaran manag-awaran ya ontan met so karakel na saray sibilyan ya inatey lapud satan. Nen Guerra Mundial II, manga 50 milyon a sundalo tan sibilyan so inaatey, pati minilyon ya anggapoy-laban a bibii, ugugaw, tan mamasiken. Diad intiron apalabas a siglo, minilyon nin arum so biktima na palanit a panagpatey, rebolusyon, etnikon karawalan, eras, tan inkaduka. Kinalkula na Historical Atlas of the Twentieth Century a masulok a 180 milyon a totoo so inatey lapud ontan iran “makapasinagem a nagagawa ed lapag.”

Say trangkaso Español nen 1918/19 so anigway na 20 milyon a totoo. Diad apalabas a duaran dekada, ngalngali 19 milyon so inatey lapud AIDS, tan manga 35 milyon natan so walaan lay virus a pansengegan na satan. Minilyon ya ugugaw so naandiay atateng, ya inatey lapud AIDS. Tan agnabilang iran kapangiyanak so ompapatey lapud AIDS, a niyalis ed sikara sanen lukon nira lambengat.

Dakel niran paniirap so sasagmaken na ugugaw ed arum nin paraan. Diad impangaon ed impormasyon ya intarya na United Nations Children’s Fund (UNICEF), diad pansampot lay 1995, oniay kuan na Manchester Guardian Weekly na Inglatera: “Diad saray guerra ed apalabas a dekada, 2 milyon ya ugugaw so atigway, 4-5 milyon so abaldado, 12 milyon so naandiay abung, masulok a 1 milyon so naulila odino nisian ed atateng da tan 10 milyon so naapektaan ed mental.” Kaaruman ni’d saya et say kakalkulaen ya 40 anggad 50 milyon a nagagawan aborsion ed sankamundoan diad tinaon!

Anto so Nagawa ed Arapen?

Moriaen na dakel a walay nagawan makapataktakot ed arapen. Sakey a grupo na saray sientista so angikuan: “Saray aktibidad na totoo . . . so nayarin manalat ed mabilay a  mundo ya agla nasustuni na satan so bilay ed paraan ya amta tayo.” Inyarum da: “Anggan diad sayan bekta, sakey ed kada limaran too so manbibilay ed ontan lan inkaduka a kulang na panangan, tan sakey ed kada samplora so manasagmak na graben malnutrasyon.” Inanamot na saray sientista so pankanawnawan “pasakbayan so amin a sankatooan ed nagawa ed arapen” tan inkuan dan: “Kakaukolanen so baleg a pananguman ed panangasikaso ed dalin tan say bilay ed satan, pian say malaknab a paniirap na too so napaliisan tan antis a say globon ayaman tayo ed sayan planeta so permanentin naderal.”

Akin ya inabuloyan na Dios so pirmin paniirap tan karelmengan? Antoy gawaen to pian umanen so kipapasen? Kapigan?

[Picture Credit Lines ed pahina 3]

Tagey, wheelchair: UN/DPI Photo 186410C nen P.S. Sudhakaran; pegley, nabibigot ya ugugaw: WHO/OXFAM; leksab, kakarakarat a laki: FAO photo/B. Imevbore