Istorya ed Bilay

Panaglingkor Tekep na Espiritu na Panagsakripisyo

UNONG ED SALAYSAY NEN DON RENDELL

Say inak so inatey nen 1927 sanen mantaon ak ni labat na limara. Ingen, baleg so impluensya na pananisia to ed bilay ko. Panon a posible itan?

SAY nanay ko so debosyonadan membro na Church of England sanen akiasawa ed tatay ko, a sakey a propesyonal a sundalo. Sakbay ni iman na Guerra Mundial I. Tinmerak so Guerra Mundial I nen 1914, tan agmipakna si Nanay ed say pari da a manguusar ed pulpito pian mangala na saray sundalo. Antoy ebat na klero? “Sempet ka la, tan agmo panaaburidoan iratan a tepet!” Satan so anismaya ed sikato.

Nen 1917, diad kaptangan na bakal, si Nanay so linman nambantay na “Photo-Drama of Creation.” Lapud akombinsin nalmo to la so katuaan, tampol ton tinaynan so relihyon to tan akiulop ed saray Estudyante na Biblia, bilang tawag ed saray Tastasi nen Jehova ed saman. Inatendian toray miting na kongregasyon diad Yeovil, say sankaasinggeran a baley ed purok mi a West Coker, diad Ingles a probinsya na Somerset.

Ag-abayag et innabang nen Nanay so balon nalmoan ton pananisia ed taloran agagi ton bibii. Deneskribe ed siak na saray datian lan membro na kongregasyon ed Yeovil no panon a si nanay tan say yugtan ton bii a si Millie so makulin nambisikleta ed liber na alay awang a teritorya, ya angibunog na saray katulongan ed panagaral na Biblia ya Studies in the Scriptures. Balet, makapaermen ta si Nanay so nansakit ed kaunoran lan 18 bulan na impanbilay to, sikatoy akarukol la lapud tuberculosis, a diad saman a panaon et andian ni na tambal.

Inagamil so Dilin-Panangisakripisyo

Si Auntie Millie, a miaamong ed sikami so nankomponi ed si Nanay sanen sikatoy nansakit tan angasikaso ed siak tan say pitoy-taon ya agik a bii, si Joan. Sanen inatey si Nanay, tampol ya inyopresi nen Auntie Millie a sikami so asikasoen to. Lapud maliket si tatay a nalemewan ed sayan responsabilidad, sikatoy mabulos ya inmabobon a permanente lan miayam ed sikami si Auntie Millie.

Naaro mi so panginaen mi tan panliketan mi ta sikatoy nampirmi ed sikami. Balet akin ya ontan so desisyon to? Kayari na dakel a taon, imbaga ed sikami nen Auntie Millie ya amta ton sikatoy obligadon mamaelet ed pundasyon ya inletneg la nen Nanay​—pian nibangat ed sikami nen Joan so katuaan na Biblia​—sakey a bengatlan amoria ton agbalot gawaen na ama mi ya ag-interesado ed relihyon.

Kayari na satan, naamtaan mi a wala ni so sananey a personal a tuloy a denesisyonan nen Auntie Millie. Sikatoy agla akiasawa ta pian naasikaso kamin maong. Agaylan dilin-panangisakripisyo! Makatunongan labat a baleg so otang a linawa mi nen Joan ed sikato. Amin ya imbangat ed sikami nen Auntie Millie tan say maabig ya ehemplo to so agmi nalingwanan.

Panaon na Pandesisyon

Sikami nen Joan so naneskuela ed purok mi a kayarian na Church of England a ditan et  tinmalindeg a malet si Auntie Millie ed say prinsipal lapud relihyoson edukasyon mi. Sano paonlaen a mimisa so arum ya ugugaw et onsempet kami, tan sano onla ed eskuelaan so pari a manmisa, sikami so ombiig tan ikdan na saray Makasulatan a tekston kaukolan ya ipatlep. Mausa-usar iman ed siak, nagkalautla ed saginonor a panaon, ta sarayan bersikulo so nansiansia ed kanonotan ko.

Tinaynan ko so eskuelaan ed edad a 14 pian mangala na apat-taon a pan-aprintis diad sakey a pagawaan na keso ed lugar mi. Naaralan ko met so man-piano, tan nagmaliw a panligliwaan ko so musika tan panagsayaw. Anggaman say katuaan na Biblia so nilamut ed pusok, kaukolan nin mamakiwas itan ed siak. Insan sakey ya agew nen Marso 1940, sakey ya akulaw lan Tasi so angitagar ed siak diad asamblea diad Swindon, a manga 110 kilometro so kaarawi to. Si Albert D. Schroeder, say manangimaton a ministro ed saray Tastasi nen Jehova diad Britanya, so angipresenta ed publikon paliwawa. Satan ya asamblea so gapoan la na inkiwas ko.

Say Guerra Mundial II so kapetapetangan to. Antoy gagawaen ko ed bilay ko? Denesidik so ompawil ed Kingdom Hall ed Yeovil. Diad primeron inyatendik et niparungtal so panagpulong diad lansangan. Anggaman limitado labat so amtak, namboluntaryo ak pian mibiang ed sayan kimey, a sengegay inkabigla na dakel a mankuan a kakaaron amalaw ed siak legan a lalabaslabasan da ak!

Nen Hunyo 1940, abautismoan ak diad syudad na Bristol. Diad loob na sakey bulan et siak lay nanregular payunir​—sakey a sigpot-panaon ya ebanghelisador. Alay liket ko sanen, diad saginonor et say agik so angisimbolo met na dedikasyon to diad bautismo ed danum!

Panagpayunir ed Panaon na Bakal

Sakey taon kayari inggapo na bakal, akaawat ak na papeles parad panangipasal ed militar. Lapud nirehistro ak diad Yeovil ya agmalabay a mansundalo lapud konsiensia, kaukolan ya omparisi ak ed korte na Bristol. Akiulop ak ed si John Wynn a nampayunir diad Cinderford, Gloucestershire, tan kayari to et diad Haverfordwest tan Carmarthen, Wales. * Diad saginonor, diad sakey a bista diad Carmarthen, siak so senentensiaan na taloy bulan ed prisoan na Swansea, tan namulta na £25​—a baleg a kantidad ed saman a panaon. Kayari to et akaawat ak na onkomaduan taloy-bulan a kipriso lapud agko binayaran so multa.

Diad komatlon bista, siak so tinepetan: “Agmo ta amta so ibabaga na Biblia, ‘Bayaran yo sirin ed Cesar so kien nen Cesar’?” “On,” so inyebat ko, “Amtak itan, balet ta labay kon isumpal itan a bersikulo: ‘tan ed Dios so kien na Dios.’ Ontan so gagawaen ko.” (Mateo 22:21) Pigaran simba ed saginonor, akaawat ak na sakey a sulat a nankuan ya agak la obligado ed serbisyo militar.

Asasakbay nen 1945, naimbitaan ak a magmaliw a membro na pamilyan Bethel diad London. Diad tinmumbok a panaoy ambetel, si Nathan H. Knorr, so angidaulo ed kaorganisa na sankamundoan a panagpulong a kimey, tan say sekretaryo ton si Milton G. Henschel, so binmisita ed London. Waloran tobonbalon agagin lalaki a nanlapud Britanya so nampalista ed koma-walon klase na Watchtower School of Gilead parad misionaryon panangipasal, tan sakey ak ed sikara.

Saray Asainmin Bilang Misionaryo

Nen Mayo 23, 1946, sikami so sinmipot manlapud melag a daongan na Cornish ed Fowey panamegley na bapor a Liberty ya uusaren nen panaon na bakal. Say opisyal a mangiimaton ed daongan, si Kapitan Collins, so sakey ed saray Tastasi nen Jehova, tan legan min tataynanan la so daongan, pinaknol toy sirena. Siempre, amin mi so awalaan na nanduruman liknaan legan ya onaarawi kami la ed gilig na dayat na Inglatera. Saman ya impanbaroy ed Atlantic so alay irap a tuloy, balet 13 agew ed saginonor et akasabi kamin maligen diad Estados Unidos.

Say inyatendi mi ed waloy-agew ya internasyonal a “Glad Nations Theocratic Assembly” diad Cleveland, Ohio, manlapud Agosto 4 ya anggad 11, 1946, so makatantandan eksperiensya. Walomplon  libon delegado so presente, pati 302 a nanlapud 32 niran bansa. Diad saman a kombension et say magasin ya Awake! * so inmunan niparungtal, tan say katulongan ed panagaral na Biblia a “Let God Be True” so niparungtal ed say entusiastikon inmaatendi.

Nangraduar kami ed Gilead nen 1947, tan sikami nen Bill Copson so niasain ed Ehipto. Balet sakbay min ompikal, siak so apribilihyoan ya impasal nen Richard Abrahamson nipaakar ed panag-opisina diad Brooklyn Bethel. Linmasur kami ed Alexandria, tan ag-abayag et akaadapta ak la’d estiloy-kabibilay diad Pegley-Bukig. Anggaman ontan, mairap ya aralen so Arabo, tan kaukolan kon usaren iray testimonya a kard ed apatiran lenguahe.

Si Bill Copson so nansiansia ed loob na pitoy taon, balet ta agak makala na visa kayari na sakey taon, kanian kaukolan kon onalis ed bansa. Narepasok iman a sakey taon na panagmisionaryo bilang say sankaproduktiboan ed bilay ko. Naikdan ak na mablin pankanawnawa a mangikondukta na masulok a 20 panangiyaral na Biblia ed kada simba, tan arum ed sikaran akaaralan na katuaan ed saman so siansia nin aktibon mandadayew ed si Jehova. Manlapud Ehipto, siak so niasain ed Cyprus.

Cyprus tan Israel

Ginapoan kon nanaral na balon lenguahe, Griego, tan kabisadoen so lokal a dialekto. Agnambayag diad saginonor, sanen akerew ed si Anthony Sideris ya onalis ed Gresya, siak so aturo pian asikasoen so kimey diad Cyprus. Diad saman a panaon et say sangan opisina ed Cyprus so angasikaso met parad Israel, tan kaibay arum nin agagin lalaki, sikami naikdan na pankanawnawa a nabisitay pigaran Tastasi diman a tunggal paminsan.

Diad inmunan impanbiahek ed Israel, walaan kami na melag ya asamblea ed sakey a restawran diad Haifa, ya inatendian na 50 odino 60 a totoo. Lapud impangrugrupo ira unong ed nasyon, imparungtal mi so programay asamblea ed anemiran lenguahe! Diad sananey ya inkagawa, nipanengneng ko ed Jerusalem so sakey a pelikulan pinawala na saray Tastasi nen Jehova, tan angiter ak na paliwawa a marakep a nibalita ed peryodiko diad lenguahen Ingles.

Walaray ngalngali 100 a Tastasi diad Cyprus ed saman a panaon, tan kaukolan dan ilaban so pananisia ra. Saray pangkat ya indaulo na saray pari na Greek Orthodox Church so amaya ed saray asamblea mi, tan primeron naeksperiensyak ed saman so natupak na bato sano manpupulong ed saray baley. Kaukolan ya aralen ko so ompaliis a tampol! Anggaman ed ontan a marawal ya isusumpa, makapabiskeg ed pananisia so inkiasain na dakel nin misionaryo ed isla. Si Dennis tan Mavis Matthews pati si Joan Hulley tan Beryl Heywood so akiulop ed siak diad Famagusta, bangta si Tom tan Mary Goulden tan si Nina Constanti, a nianak ed London a taga-Cyprus, so linma ed Limassol. Bangbalet si Bill Copson so niyalis ed Cyprus, pian nakaiba ed saginonor nen Bert tan Beryl Vaisey.

Piadapta ed Manguman-uman Iran Kipapasen

Kasabi sampot na 1957, siak so nansakit tan agko nituloy so misionaryon asainmin ko. Tekep na ermen et nandesisyon ak a pian onabig ak et kaukolan ya onsempet ak ed Inglatera, a diman et intuloy ko so panagpayunir anggad 1960. Say agik tan say masiken to so mapangasin nampapundo ed siak, balet ta dinmuma la iray sirkumstansya. Naiirapan a tuloy si Joan. Nilikud ed pangasikaso ed masiken to tan ed kalangweran a marikit to, legan na 17 taon ya inkaandik diman, maaron kinomponi to so ama mi tan si Auntie Millie, a diad sayan panaon et sikatoy akulaw la tan makapuy met la. Nakaukolan lan talaga so pangalig ed dilin-panagsakripisyon alimbawa nen panginaen mi, kanian nansiansia ak ed agik ya anggad si panginaen mi tan tatay mi so naandi’d bilay.

Mainomay komon so panpirmi la ed Inglatera, balet kayari aganon impan-inawa, aliknak so obligasyon ed asainmin ko. Tutal, agta say organisasyon nen Jehova so nanggastos na kuarta parad kipasal ko? Kanian nen 1972, binayaran ko so  pamasahek a paarap ed Cyprus pian manpayunir lamet diman.

Sinmabi si Nathan H. Knorr pian iyuksoy so kombension a nagawa ed ontumbok a taon. Sanen abalitaan ton sinmempet ak la, inrekomenda to so katurok bilang manangasikaso na sirkito ed interon isla, a pribilehyok ed loob na apat taon. Anggaman ontan, makapatalaw so asainmin ko lapud mankabaliksan itan na pansalitak na Griegon lanang.

Panaon na Gulo

Kaamong ko si Paul Andreou, sakey a Tasin taga-Cyprus a mansasalitay Griego, diad sakey ya abung ed baryo na Karakoumi, diad bandad sagur na Kyrenia ed amianen a gilig na Cyprus. Say kawalaay sangan opisina ed Cyprus so Nicosia, a walad abalaten na Kapalandeyan na Kyrenia. Asakbay nen Hulyo 1974, wala ak ed Nicosia sanen agaway coup d’état ta pian ekaley Presidente Makarios, tan naimatonan ko so impakapool na palasyo to. Sanen maligen la so pakapanbiahe, nanapura ak a sinmempet ed Kyrenia, pian niparaan so sirkiton asamblea. Duay agew ed saginonor nadngel ko so primeron inkaplag na bomba ed daongan, tan anengneng ko’d tawen iray dakel ya helikopter ya akaluganan na saray onlulusob ya armadan nanlapud Turkey.

Lapud sakey ak a mibabaley diad Inglatera, inawit ak na saray sundalon Turko diad ketegan na Nicosia, a tinetepetan ak ditan na say empleado na Nasyones Unidas ya akitalosan ed sangan opisina. Insan nipaarap ak ed makapataktakot ya idalan ed abukbuknol iran kable na telepono tan koriente ya anggad saray tinataynanan a kaabungan diad basil na lugar a walad baetan na saray manbabakal. Alay liket ko ta anggapoy makapultot na pitatalosan ko ed Jehova a Dios! Saray pikakasik so amabiskeg ed siak diad sakey ed saray pirmin makapagonigon ya eksperiensya ed bilay ko.

Naandin amin so kayarian ko, balet ta panliketan koy seguridad ya intarya na sangan opisina. Balet sayan situasyon so agnambayag. Kayari na pigaran agew et asakop la na onlulusob iran puersa so kakatlo na amianen na isla. Say Bethel so kaukolan a taynan, tan inmalis kami ed Limassol. Magayaga ak ed impikimey diman ed say komite ya aporman mangasikaso ed 300 ya agagin naapektoan na gulo, a dakel ed sikara so naandian na panayaman.

Dakel Niran Pananguman ed Asainmin

Nen Enero 1981, kinerew na Mananguley ya Ulop ya onalis ak ed Gresya pian magmaliw a kabiangan na pamilyan Bethel diad Atenas, balet diad pansampot na taon et akapawil ak ed Cyprus tan aturo bilang coordinator na Branch Committee. Si Andreas Kontoyiorgis tan say akulaw to, si Maro, a taga-Cyprus a nibaki ed London, so nagmaliw a “makapabiskeg a tulong” ed siak.​—Colosas 4:11, NW.

Diad pansumpal na imbisita nen Theodore Jaracz ed sona nen 1984, akaawat ak na sulat a nanlapud Mananguley ya Ulop a mangibabagan: “Sano sikatoy nasumpal ditan, labay min ulopen mo si Brother Jaracz ya onla ed Gresya.” Anggapoy nisulat a rason, balet sanen sinmabi kami ed Gresya, sakey nin sulat a nanlapud Mananguley ya Ulop so binasa ed Branch Committee, a tinuro ak bilang say coodinator na Branch Committee ed saman a bansa.

Diad saman a panaon et say Gresya so nipaarap ed ikakayat na apostasya. Wadtan met iray dakel ya akusasyon ya ilegal a panagkomberti. Inagew-agew a naaresto iray totoo nen Jehova tan inyarap ed saray korte. Agaylan pribilehyo so pakapikabat ed saray agagin lalaki tan bibii a nansiansia so integridad da ed silong na subok! Arum ed saray kaso ra so binista ed European Court of Human Rights, tekep na marakep iran resulta a walaay maabig ya epekto ed panagpulong a kimey diad Gresya. *

Legan na panlilingkor ko ed Gresya, akaatendi ak ed saray makatantandan kombension diad Atenas, Tesalonica, tan ed saray isla na Rhodes tan Creta. Saraman so maliket tan matalona ya apatiran taon, balet ta walay agawan pananguman lamet​—say impawil ed Cyprus nen 1988.

 Cyprus tan Pinmawil ed Gresya

Kaleganan ya anggapo ak ed Cyprus, akasaliw iray agagi na saray sular ed Nissou parad balon sanga, pigaran kilometro manlapud Nicosia, tan si Carey Barber, a nanlapud hedkuarter na saray Tastasi nen Jehova ed Brooklyn, so angiter na paliwawa a nipaakar ed dedikasyon. Saray sirkumstansya natan ed isla so mas maligen la, tan maliket ak ed impawil ko​—balet ta agmanbayag et manguman iray sirkumstansya.

Inabobonan na Mananguley ya Ulop iray planon pangipaalagey na balon ayaman a Bethel diad Gresya, pigaran kilometro ed amianen na Atenas. Lapud makapansalita ak na Ingles tan Griego, naimbitaan ak nen 1990 ya ompawil pian mankimey ed balon pangipaalageyan na bilding bilang mangipatalos parad pamilya na saray international servant a mantratrabaho diman. Nanonotan ko ni so gayaga ed kiwala mi’d lugar na konstruksion ed ala-sais na saray kabuasan na tiagew, pian abrasaen iray nilasus ya agagin Griego a namboluntaryon mikimey ed pamilya na konstruksion! Agko nalingwanan iray pakanodnonotan nipaakar ed liket tan seseg da.

Sinali na saray pari na Griegon Ortodokso tan saray onsusuporta ed sikara so onloob ed pangipapaalageyan pian patundaen so kimey mi, balet ta dinengel nen Jehova iray pikakasi mi, tan asalimbengan kami. Nansiansia ak ed satan a proyekto diad Gresya pian naimatonan so dedikasyon na balon ayaman a Bethel nen Abril 13, 1991.

Impanuporta ed Pinabpablik ya Agin Bii

Diad tinmumbok a taon, pinmawil ak ed Inglatera pian manbakasyon, tan nanayam ak ed abung na agik tan say masiken to. Makapaermen ta legan kon wadman, amiduan naataki ed puso so bayaw ko ya inateyan to. Si Joan so mabunlok a tinmulong ed siak legan na impanmisionaryok. Ngalngali sinimba a papawitan to ak na sulat na panamaseseg. Agaylan bendisyon itan a pitatalosan parad siopaman a misionaryo! Natan et sikato lay abalo, a makapuy lay laman to tan mankakaukolan na tulong. Antoy kaukolan kon gawaen?

Say anak a bii nen Joan, si Thelma, tan say masiken to so mangaasikaso la ed sakey a matoor nin abalo diad kongregasyon da, sakey ed saray kapinsan mi a graben mansasakit. Kanian kayari na dakel a pikakasi, denesidik so pansiansia pian mangasikaso ed si Joan. Aliwan mainomay itan a panangiyarunsa, balet ta apribilehyoan ak a manlingkor bilang sakey a matatken ed Pen Mill, sakey ed saray duaran kongregasyon ed Yeovil.

Saray agagin nanlingkoran ko ed biek-taew so regular a mitatalosan ed siak diad telepono tan sulat, tan pisalsalamatan ko itan. Kapiganman a kaliktanen ko so ompawil ed Gresya odino Cyprus, amtak ya ipawitan da ak a tampol na tiket. Balet ta siak so mantaon la natan na 80, tan makapuy lay pakanengneng tan bunigas ko. Makapadismaya so pagmaliw ya aliwan aktibon maong a singa dati, balet ta saray taon na impanserbik ed Bethel so tinmulong ed siak pian nabayuboan so dakel ya ugalin makanakana ed siak natan. Alimbawa, lawas kon babasaen so inagew-agew a teksto sakbay na almusal. Naaralan ko met so pideneng ed totoo tan aroen ira​—say tombok ed matalonan panagmisionaryo.

No momolimolien ko so apalabas a manga 60 makapalikliket a taon ya impandayew ko ed si Jehova, amtak a say sigpot-panaon a ministeryo so sankabalegan a salimbeng tan sankaabigan ya edukasyon. Impapuson nipatnag ko iray salita nen David ed si Jehova: “Sika so pinmasen ya atagey ya ilang ko, tan salimbeng ko nen agew na gonigon ko.”​—Salmo 59:16.

[Saray paimano ed leksab]