Empatya​—Tombok ed Panangasi tan Panangabagey

“BASTA napakepam so ot-ot na sananey, walay kabaliksan na bilay,” ontan so insulat nen Helen Keller. Talagan atalosan nen Keller so ot-ot ed emosyon. Diad edad to a 19 a bulan et sikatoy nagmaliw a bulag tan telek lapud impansakit to. Balet sakey a maabagey a maestra so angibangat ed si Helen a manbasa tan mansulat panamegley na Braille tan, diad saginonor et pian mansalita.

Kabisadon tuloy na maestra nen Keller, a si Ann Sullivan, so pakakadismaya na sakey a manatalona ed inkabaldado’d pisikal. Ta sikaton mismo so ngalngalin abulag. Balet ta siaanos si Ann a nanggaway paraan pian makapitalosan ed si Helen diad “pan-espeling” ed saray letra diad dakulap nen Helen. Diad impakasagyat ed empatya na maestra to, denesidi nen Helen ya italaga so mismon bilay to diad pananulong ed saray bulag tan telek. Lapud atalonaan toy inkabaldado to diad pirmin impansagpot to, sikatoy mililikna ed saramay manasagmak met na ontan. Sikaray labay ton tulongan.

Maseguron naoobserbaan mo a diad sayan masiblet a mundo et mainomay so ‘pangikaput na panangasi ed sakey’ tan pangibaliwala ed saray pankaukolan na arum. (1 Juan 3:17) Balet, niganggan iray Kristiano ya aroen da so kapara ran too tan manaaroan a maong ed balang sakey. (Mateo 22:39; 1 Pedro 4:8) Ingen, amtam seguro iyan katuaan: Anggaman getma tayon tuloy ya aroen so balang sakey, mabetbet ya agtayo naiimano iray pankanawnawa pian napakepay ot-ot a nalilikna na arum. Nayarin agtayo amta labat iray pankaukolan da. Say empatya so tombok a makapawala na panangasi tan panangabagey tayo.

Anto so Empatya?

Kuan na sakey a diksionaryo a say empatya so “pamidbir tan pantalos ed kipapasen, liknaan, tan saray motibo na arum.” Nadedeskribe met itan bilang say abilidad a pangipasen na sakey a sikatoy walad kipapasen na arum a too. Kanian manunan kakaukolanen na empatya a talosan tayo iray sirkumstansya na sakey a too tan komadua et milikna tayo ed pakakaalipanes to ed saratan. On, sasaglawien na empatya so pililikna tayo ed panoot-ot na sananey a too diad puso tayo.

Say salitan “empatya” so agpinmatnag ed Biblia, balet ta say Kasulatan so angipasagilig ed sayan kalidad. Sinimbawa nen apostol Pedro iray Kristiano a mangipanengneng na ‘panangabagey [“pililikna,” NW], panaaroan ed sanaagi, tan sibeg.’ (1 Pedro 3:8) Say Griegon salitan nipatalos a “pililikna” et literal a mankabaliksan na “pi-anos ed sananey” odino “nawalaan na panangabagey.” Inrekomenda nen apostol Pablo so mipadpara iran liknaan sanen binaat toray kaparan Kristiano a ‘miliket ed saray manliliket; minangis ed saramay mannanangis.’ Inyarum ni nen Pablo: “Mankakasakey kayo ed kanonotan.” (Roma 12:15, 16) Agkayo ta mipakna a ngalngali imposible ya aroen so kapara tayon too a singa sikatayon dili no agtayo ipasen so inkasikatayo ed kipapasen to?

Maslak so walaan na kasiporan lan empatya. Siopa ta so agnatenyeg sano nanenengneng toray naeerasan ya ugugaw odino nagogonigon iran takas? Siopa ta’n maaron ina so makapangibaliwala ed pansibsibek na anak to? Balet aliwan amin a paniirap  et mainomay a natebek. Agaylan irap a talosan so liknaan na sakey a toon manasagmak na depresyon, agnapatnagan a deperensya ed pisikal, odino anggan say sakit a nisisiglaot ed panangan (eating disorder)​—no agtayon balot asalin mismo so ontan iran problema! Anggaman kuan, ipapanengneng na Kasulatan a nayarian tayo tan kaukolan a bayuboan tayo so pililikna ed saramay miduma so sirkumstansya ra ed sikatayo.

Makasulatan Iran Alimbawa na Empatya

Si Jehova so sankamanunaan ya alimbawa tayo nipaakar ed empatya. Anggaman sikatoy ayadyari, agto itayo iilaloan a magmaliw ya ayadyari, “ta sikato kabat to so inkagawa tayo; sikato nanodnonotan to a sapok itayo.” (Salmo 103:14; Roma 5:12) Niarum ni, lapud kabisado toray limitasyon tayo, ‘agto itayo papaulyanan a natukso na onlabas ed nayarian tayo.’ (1 Corinto 10:13) Diad panamegley na saray lingkor tan espiritu to, tutulongan to itayon naromog so solusyon.​—Jeremias 25:4, 5; Gawa 5:32.

Naliliknan mismo nen Jehova so ot-ot a sasagmaken na totoo to. Imbaga to ed saray Judio a pinmawil manlapud Babilonia: “Say maniwit ed sikayo diwiten to so bukel na matak.” (Zacarias 2:8) Lapud kabat ton tuloy so empatya na Dios, oniay inkuan nen David a managsulat ed Biblia nipaakar ed sikato: “Yan mo so saray lualuak ed botelyam; anggapo ta’ra ed librom?” (Salmo 56:8) Agaylan makaligliwa so pakaamta a natandaan nen Jehova​—a singano nisulat iratan ed sakey a libro​—iray lua na matoor a lingkor to lapud pipupuligesgesan dan pansiansiaey integridad da!

Singa say mangatatawen ya Ama to, si Jesu-Kristo so sensitibo ed saray liknaan na arum. Sanen tinambal to so sakey a laki a telek, sikatoy inyarawi to, maseguro pian say mamilagron pakatambal to so agto tanton pakabaingan odino pakabiglaan. (Marcos 7:32-35) Diad sananey ya inkagawa, naimatonan nen Jesus so sakey a balo a mangiponpon la ed saksakey ya anak ton laki. Alikna ton tampol so ot-ot a liliknaen na bii, inasinggeran to so tulor, tan pinaoli to so malangwer a laki.​—Lucas 7:11-16.

Kayari inkioli nen Jesus, sanen sikatoy inmapireng ed si Saul diad dalan a mamaarap ed Damasco, impaamta to ed si Saul a sikatoy asakitan ed maruksan panamasegsegang to ed saray babangatan to. “Siak si Jesus ya uusilan mo,” imbaga to ed sikato. (Gawa 9:3-5) Aliknan mismo nen Jesus so ot-ot ya asagmak na saray babangatan to, singa sakey ya inan nalilikna toy pansasakit na anak to. Ontan met, bilang mangatatawen ya Atagey a Saserdote tayo, si Jesus so ‘mangasi ed saray kakapuyan tayo,’ odino unong ed bersion nen Rotherham, sikato so “mililikna ed saray kakapuyan tayo.”​—Hebreos 4:15.

Naaralan nen apostol Pablo so pagmaliw a malikas ed paniirap tan liknaan na arum. “Siopa so makapuy, tan agak makapuy? Siopa so nagapol, tan agak ondalang?” intepet to. (2 Corinto 11:29) Sanen mamilagron imbulos na anghel ira di Pablo tan Silas ed inkipangaw da diad prisoan ed Filipos, say primeron anonotan nen Pablo et say pangipaamta ed guardia na prisoan ya anggapoy binmatik. Atebek to tekep na empatya ya ompan say guardia so manbikkel. Amta nen Pablo ya unong ed kustombre na Romano et say guardia so napairap a maong no walay makabatik a priso​—nagkalalo la no sikatoy abilin a bantayan ton maong. (Gawa 16:24-28) Say manangisalbay-bilay a kiwas na panangasi nen Pablo so nandinayewan na guardia, kanian sikaran sankaabungan so nanggawa na kundang pian magmaliw a Kristianos.​—Gawa 16:30-34.

No Panon a Bayuboan so Empatya

Aminpigan papasesegen itayo na Kasulatan ya aligen so mangatatawen ya Ama tayo tan say Anak to, si Jesu-Kristo, kanian say empatya so kalidad a kaukolan tayon bayuboan. Panon tayon nagawaan iya? Walaray taloran manunan paraan a napaaligwas tayoy inkamalikas tayo’d saray pankaukolan tan liknaan na arum: diad italineng, diad panimano, tan diad pangilitrato ed isip.

Ontalineng. Diad italineng a maong naamtaan tayoray probleman kidudungetan na arum. Tan no marakep so italineng tayo, mas lalon nibesngaw day walad kapusoan da tan niparungtal daray liknaan da. “Makapitongtong ak ed matatken no makapankompiyansa ak a talinengen toak,” so insalaysay nen Miriam. “Labay kon amtaen no talagan natatalosan toy problemak. Lalon makapanmatalek ak ed sikato sano tepetan toak na manangusisan tepetepet a pakapatnagan a talagan tinalineng to so imbagak ed sikato.”

Manimano. Aliwan amin so mabulos a mangibesngaw ed sikatayo no antoy nalilikna da odino nasasagmak da. Anggaman ontan, nalikas na sakey a maimano sano say kaparan Kristiano et ompatnag a walaay depresyon, sano say tin-edyer et agmasmasel, odino naaandian lay ligsa so sakey a maseseg a ministro. Sayan abilidad a manebek na sakey a problema sakbay ya onloor itan so importante  parad atateng. “Anggan panon, amta na nanay ko so naliliknak sakbay na pangitongtong ko ed sikato,” so sinalambit nen Marie, “kanian mainomay kon prangkaan ya itongtong ed sikato iray problemak.”

Ilitratom ed isip mo. Say sankabiskegan a paraan pian nasagyat so empatya et diad pangitepet ed inkasika na: ‘No siak so walad onian kipapasen, anto kasi liknaan ko? Antoy reaksion ko? Anto so kaukolan ko?’ Say taloran palson managligliwa nen Job so apaneknekan ya agda sarag ya ipasen so inkasikaran dili ed walan situasyon to. Kanian, sikatoy kinondena ra ed iisipen da iran akapankasalananan to.

Mas mainomay parad ag-ayadyarin totoo ya ukomen iray lingo nen say talosan iray liknaan. Balet, no panggunaetan tayon isipen so pakadedesdesan na sakey a naiirapan, ontulong itan ed sikatayon milikna imbes a mangondena. “Mas marakep so nisimbawak sano ontalineng ak a maong tan talosan ko so interon situasyon sakbay ak a mangisuheri,” so inkomento nen Juan, sakey ya eksperiensyadon matatken.

Dakel so natutulongan ed saray palapagan ya imbunog na saray Tastasi nen Jehova nipaakar ed saya. Nasisingbat na saray magasin a Panag-Bantayan tan Awake! iray komplikadon problema a singa say depresyon tan panangabuso ed ugaw. Sayan nipanpanaon ya impormasyon so ontutulong ed saray managbasa a magmaliw a lalon malikas ed liknaan na saramay maniirap ed ontan iran dalan. Ontan met, natutulongan na libron Questions Young People Ask​—Answers That Work so dakel ya atateng pian natalosan daray problema na ananak da.

Ontulong so Empatya ed Kristianon Aktibidades

Daiset ed sikatayo so makapangibaliwala ed kipapasen na naeerasan ya ugaw no walay taganon inabang tayo’d sikato. No walaan itayo na empatya, natebek tayo met so kipapasen ed espiritual na sakey a too. Oniay isasalaysay na Biblia nipaakar ed si Jesus: “Sanen anengneng toray dakerakel a totoo, inabagey tora, lapud maermen tan abuybuyak ira, a singa saray karnero ya anggapoy pastol da.” (Mateo 9:36) Minilyon natan so walad mipadparan kipapasen ed espiritual, tan nakaukolan da so tulong.

Singa ed panaon nen Jesus, nakaukolan tayon talonaan so panangidumaduma odino nigalet a tradisyon pian nasabi so kapusoan na pigaran totoo. Panbanikelan na ma-empatyan ministro ya anapen so bengatlan pampaknaan odino itongtong to iray teman walad kanonotan na totoo ta pian magmaliw a lalon makapasagyat so mensahe to. (Gawa 17:22, 23; 1 Corinto 9:20-23) Saray gawa na panangasi ya atekepan na empatya so managyat ed saray dumerengel tayo a lalon mangawat ed mensahe nipaakar ed Panarian, a singa met ed kipapasen na guardia a taga-Filipos.

Makanakana ed sikatayo so empatya diad pangibaliwala tayo ed saray kakulangan na arum diad loob na kongregasyon. No panbanikelan tayon talosan so liknaan na agin akaopendi ed sikatayo, andi-duaruwa a magmainomay tayon perdonaen. Nayarin mipara so reaksion tayo no ontan met so situasyon tayo tan mipara so abenegan tan saray eksperiensya tayo. Say empatya so mamapakiwas ed si Jehova a ‘mannonot a sapok itayo,’ kanian agta say empatya tayo met so mamakiwas ed sikatayo ya ikonsidera so ag-inkayadyari na arum tan pian ‘perdonaen ira’?​—Salmo 103:14; Colosas 3:13.

No kaukolan a manimbawa itayo, nagawaan tayo itan ed mas mapangasin paraan no natalosan tayoray liknaan tan pakasakitan na nankasalanan. Oniay ipapanonot na ma-empatyan Kristianon matatken ed inkasikaton dili: ‘Nayarin pakalingoan ko met itan. Nayarin siak met so niwala’d kipapasen to.’ Kanian oniay irerekomenda nen Pablo: “Sikayo a naespirituan sikato komon so ipawil yo ed espiritu na tayadno; a motekteken mo so inkasikan dili, ta ompan lamang natukso ka met.”​—Galacia 6:1.

Nadagdag itayo met na empatya a mangiyopresi na praktikal a tulong no sarag tayo itan a gawaen, anggaman masuyat so kaparan Kristiano a patulongan. Insulat nen apostol Juan: “Say walaan na kayamanan to ed sayan mundo, tan nanengneng to so agi to a naokolan, et kapotan to so panangasi to, panon so pansiansia na aroy Dios ed sikato?  . . . Aleg a mangaro itayo ed salita o dia ed dila; noag dia ed gawa tan dia ed katuaan.”​—1 Juan 3:17, 18.

Pian makapangaro “dia ed gawa tan dia ed katuaan,” kaukolan tayon amtaen ya unona iray partikular a pankaukolan na agi tayo. Kasin iimanoen tayon maong no antoray pankaukolan na arum diad gagalan tulongan ira? Ontan so kabaliksan na empatya.

Bayuboan so Pililikna

Nayarin sikatayoy aliwan natural a ma-empatya, balet nabayuboan tayo iyan pililikna. No sikatayo so ontalineng a maong, lalon manimano, tan mabetbet tayon ilitrato ed isip tayo a mipadpara so situasyon tayo ed sananey, ombulaslas so empatya tayo. Diad ontan et napakiwas itayo a mangipanengneng a nagkalalo ed panangaro, panangasi, tan panangabagey ed ananak tayo, ed arum a Kristiano, tan ed kapara tayon totoo.

Agbalot aabuloyan ya amperen na inkasiblet so empatyam. “Anggapo komon ed sikayo so manisip lambengat ed saray dilin pankaabigan to,” so insulat nen Pablo, “noagta konsideraen iray pankaabigan met na arum a totoo.” (Filipos 2:4, Phillips) Mandedependi so andi-anggaan ya arapen tayo ed empatya nen Jehova tan ed Atagey a Saserdote to, si Jesu-Kristo. Kanian, walaan itayo na moral ya obligasyon pian bayuboan iyan kalidad. Say empatya tayo so mamakayari ed sikatayon magmaliw a magmaong a ministro tan atateng. Manuna’d amin, say empatya so ontulong ed sikatayon naamtaan a “lalo a mapalar so mangiter nen say mangawat.”​—Gawa 20:35.