Siopa so Natetel​—Sika Odino Saray “Gene” Mo?

SARAY sientista so mansasagpot a maong diad gunaet ya anapen iray henetikon sengegan na alkoholismo, homoseksualidad, kagletan ed sekso, karawalan, arum a pikewet a walna, tan anggan say sengegan na ipapatey a mismo. Agta pakainawaan a naamtaan ya ag-itayo responsable ed saray kiwas tayo noagta biktima itayo lambengat na henetikon inkagawa tayo? Sipor la ed sikatayon totoo ya itetel ed arum a too odino ed sakey a bengatla iray lingo tayo.

No saray gene so natetel, ipaparungtal na saray sientista a saratan so posiblin umanen, ya ekalen iray makapuy ya ugali panamegley na genetic engineering. Say agano nin intalona ed impangiyuksoy ed interon genome na too so lalon amaseseg ed saratan a pirawat.

Balet, sayan posibilidad so imbase ed padesir a say henetikon tawir tayo so talagan responsable ed amin a kasalanan tan lingo tayo. Kasin akaromog na magenap ya ebidensya iray impansukay na siensia pian legal a naakusaan iray gene tayo? Mapatnag a say ebat so pirmin mangapekta ed panmoria tayo ed inkasikatayo tan say arapen tayo. Balet, antis tayon usisaen so ebidensya, naliwawaan tayo diad pangonsidera ed gapoan na katooan.

No Panon a Ginmapo Itan ya Amin

Maslak a totoo so mikabisado, odino anggan panon et akadngel la, ed salaysay nipaakar ed impankasalanan na inmunan paris a too, si Adan tan Eva, diad hardin na Eden. Kasin pinalsa ira a walaan na pigaran nisipor a depekto ed saray gene manlapula’d gapo, sakey a klase na makapuy a desinyo ya angitalaga ed sikara a mankasalanan tan ontunganga?

Say Manamalsa ra, si Jehova a Dios, ya ayadyarin amin so kimey to, so angiyabawag a say kaunoran a pinalsa to ed dalin et ‘maong a tuloy.’ (Genesis 1:31; Deuteronomio 32:4) Bilang kaaruman a pamaneknek a nanliketan toy kimey to, say inmunan sanasawa et benendisyonan to tan binilin to iran manparakel, makmakan da so dalin na totoo, tan asikasoen da so amin a mangaraldalin a pinalsa to​—peteg ya aliwan ontan so ikiwas na sakey ya agsegurado ed mismon kimey na lima to.​—Genesis 1:28.

Nipaakar ed impamalsa ed inmunan paris na too, oniay ibabaga na Biblia ed sikatayo: “Say Dios pinalsa to so too ed indengan ton dili, dia ed indengan na Dios sikato so pinalsa to; say laki tan say bii pinalsa to ra.” (Genesis 1:27) Agkabaliksan na saya ya apalsa so totoo a kapara na Dios ed pisikal ya itsura, lapud ‘say Dios et sakey ya Espiritu.’ (Juan 4:24) Imbes, kabaliksan na satan a saray totoo so naikdan na saray maridios a kalidad tan  say liknaan ed moralidad, say konsiensia. (Roma 2:14, 15) Walaan met ira na dilin kawayangan, a makayarin manimbang ed pamaakaran tan mandesidi ed kurang a labay dan gawaen.

Balet, saray inmunan ateng tayo so agpinaulyan ya andian na saray giya. Imbes, sikaray pinasakbayan ed saray pansumpalan na gawan mauges. (Genesis 2:17) Kanian ipapatnag na ebidensya a sanen nipaarap si Adan ed panagdesisyon nipaakar ed moral, pinili to a gawaen so ompatnag a matukoy odino makagunggona parad sikato diad saman a panaon. Tinmulok ed asawa to diad impanggaway mauges imbes ya inkonsideray siglaotan to ed Manamalsa to odino saray manbayag ya epekto na ikiwas to. Sinali to met diad saginonor ya ipasa so tetel ed si Jehova, a kuanton say inter To ya asawa so amalikdo ed sikato.​—Genesis 3:6, 12; 1 Timoteo 2:14.

Say inkiwas na Dios ed kasalanan nen Adan tan Eva so pakaliwawaan. Agto sinalin peteken iray walan ‘depekto na desinyo’ ed saray gene da. Imbes, sinumpal to so imbaga ton pansumpalan na saray kiwas da, ya angitonton ed kalkalnan impatey da. (Genesis 3:17-19) Sayan inmunan awaran et ontulong ed sikatayo pian natalosan a nagkalalo so natural a walna na too. *

Say Ebidensya Kompara ed Biolohiya

Abayag lan panaon a saray sientista so malaknab a mansusukimat pian anapen so henetikon sengegan tan solusyon ed pansasakit tan walna na too. Kayari samploy taon ya impansagpot na anemiran grupo na saray managsukimat, abidbiran so gene a nisiglaot ed Huntington’s disease, anggaman andian na ideya iray managsukimat no panon a say gene so sengegan na sakit. Balet, diad impangireport na Scientific American ed sayan impansukimat, inaon na satan so imbaga na biologo ed Harvard a si Evan Balaban, a kuanton “mas lalon mairap a sukayan iray gene a sengegan na saray deperensya ed walna.”

Diad tua, say impansukimat ya analin isiglaot so espesipikon gene ed walna na too et agtinmalona. Singa bilang, oniay inreport na Psychology Today nipaakar ed panggugunaet ya anapen iray henetikon sengegan parad depresyon: “Ipapalinew na saray impormasyon ed epidemiolohiya nipaakar ed maslak a sakit ed mental a saratan et agnibagan dia labat ed saray henetikon sengegan.” Angiter na alimbawa so report: “Saray Amerikano a nianak sakbay na 1905 et walaan na 1 porsienton karakel na depresyon diad edad a 75. Diad saray Amerikanon nianak kapalduay siglo ed saginonor, 6 porsiento so awalaan na depresyon diad edad a 24!” Kanian ipapatnag na satan a say akinpaway odino sosyal ya aspekto lambengat so makapangitarok na pirmin pananguman diad ontan katikey a panaon.

Antoy ibabaga ed sikatayo na saraya tan dakel  nin arum ya impanaral? Anggaman walaan na betang iray gene ed kamomoldi na personalidad tayo, malinew a wala niray arum ya impluensya. Say manunan sengegan et say kaliberliber tayo, a pirmi lan manguuman natan. Nipaakar ed popular a panligliwaan a kidudungetan na saray kalangweran natan, inkuan na libron Boys Will Be Boys ya imposiblin nabayuboan na ugugaw so maabig iran totontonen ed moral sano sikaray “ombabaleg a manbabantay a sinamplon libo ya oras ed saray palabas tan pelikula ed TV a saray totoo et papateyen, papaltogen, sasaksaken, eekalan na pait, tatartaren, kakatatan, odino pupukolen tan sano sikaray ombabaleg a manderengel ed musikan mangitatandoro ed panamasoot, panagbikkel, saray druga, alak, tan inkapanatiko.”

Malinew ya iimpluensyaan nen Satanas, “say prinsipe na sayan mundo,” so kaliberliber a mamepenek ed saray mabanday a pilalek na too. Tan anggapoy makapangiburi a say ontan a kaliberliber so mabiskeg a mangiimpluensya ed sikatayon amin.​—Juan 12:31; Efeso 6:12; Apocalipsis 12:9, 12.

Say Manunan Lapuan na Problemay Katooan

Unong a naimano tayo la, ginmapo iray problema na katooan sanen nankasalanan so inmunan paris a too. Say resulta? Anggaman saray kapolian na ilalak nen Adan so aliwan responsable ed kasalanan nen Adan, amin da balet so nianak ya akatawir ed kasalanan, ag-inkayadyari, tan ipapatey. Ipapaliwawa na Biblia: “Kanian unong a say kasalanan linmoob ed mundo lapu ed sakey a too, tan say patey lapu ed kasalanan; et say patey ed satan linma ed amin a too, ta amin nankasalanan.”​—Roma 5:12.

Say ag-inkayadyari na too so angitarok ed sikato ed peteg a pakairapan. Balet sikatoy aliwan bulos ed amin a moral ya obligasyon lapud satan. Ipapabitar na Biblia a saramay manisia ed probisyon nen Jehova parad bilay tan itunos day kabibilay da ed saray estandarte na Dios so makagamor na panangabobon to. Lapud maaron-kaabigan nen Jehova, sikatoy mapangasin angitarya na probisyon pian dondonen so katooan, pian saliwen lamet, a singa panangibaga, so abalang nen Adan. Satan a probisyon et say dondon bagat na ayadyarin Anak to, si Jesu-Kristo, ya angikuan: “Ontan lay impangaro na Dios ed mundo, ya inter to so bogbogtong ya Anak to, pian siopaman a manisia ed sikato agnatawtaw, noag ingen wala so bilay ton andi-anggaan.”​—Juan 3:16; 1 Corinto 15:21, 22.

Imbalikas nen apostol Pablo so aralem ya apresasyon to ed sayan probisyon. Inkelyaw to: “Alay kasegsegang ko a too! Siopa so mangilaban ed siak ed laman na sayan patey? Misalamat ak ed Dios lapud Jesu-Kristo a Katawan tayo.” (Roma 7:24, 25) Amta nen Pablo a no sikatoy makapankasalanan lapud kakapuyan, nayarian toy onkerew na panamerdona na Dios diad basiyan na dondon bagat nen Jesu-Kristo. *

Singa met nen inmunan siglo, natan et dakel ed saramay datin walaan na imoral a kabibilay odino ompatnag ya andian la na ilalo so situasyon da et makakagamor la na suston pikakabat ed katuaan na Biblia, nanggawa la na nakaukolan iran pananguman, tan makakaawat la na pabor na Dios. Saray pananguman a kaukolan dan gawaen et aliwan mainomay, tan dakel nin siansia so kaukolan a mipuligesgesan ed saray mauges a tendensia. Balet diad tulong na Dios, napansiasiansia ra so katooran da tan magayaga iran manlilingkor ed sikato. (Filipos 4:13) Konsideraen pa so sakey labat ya alimbawa na sakey a toon anguman a tuloy pian napaliket to so Dios.

Sakey a Makapaseseg ya Eksperiensya

“Sanen siak so malangwer ni tan manpupundo diad eskuelaan, alanor ak ed homoseksual ya agagamil, anggaman agkon balot inisip a homoseksual ak. Sian iray ateng ko tan pantintindekan  ko so panangaroy ateng ya agko nin balot alikna. Kapangraduar ko, siak so linmoob ed kapilitan a panagsundalo. Walay grupo na saray homoseksual ed onsublay a barrack ya uugipan ko. Sinalik so akilimog ed sikara lapud naibegan koy istilo na bilay da. Kayari sakey taon ya impilimog ko ed sikara, inisip ko lay inkasiak bilang sakey a homoseksual. ‘Onia ak lan talaga,’ so inkatunongan ko, ‘tan anggapo lay nagawaan ko ed satan.’

“Ginapoan kon inaral so lingo (dilin bokabularyo na saray homoseksual) tan linma ak ed saray club na bakla, a kakaala ditan iray druga tan alak. Anggaman diad akinpaway et amin so ompapatnag a makapasagyat tan makapaingganyon tuloy, diad tua et makapadimla itan. Atebek kon sayan klase na pirerelasyonan et aliwan natural tan andian na arapen.

“Diad sakey a melag a baley, aromog ko so sakey a Kingdom Hall na Tastasi nen Jehova legan a sikaray manmimiting. Siak so linmoob tan dinmengel ed paliwawa, nipaakar ed saray kipapasen ed arapen a Paraiso. Kayari na satan et akabat ko so pigaran Tastasi tan siak so inimbitaan a mi-asamblea. Linma ak, tan siak so aliwawaan ditan​—a naimanok iray maliket a pamilyan mandadayew a saniiba. Siak so impaiyaralan na Biblia ed saray Tastasi.

“Anggaman mairap ed biang ko, ginapoan kon inyaplika so nanaaralan ko ed Biblia. Akalukpos ak la ed amin a marutak ya agagamil ko. Kayari 14 a bulan ya impanaral ko, siak so angidedika na bilay ko ed si Jehova tan abautismoan. Diad inmunan pankanawnawa ed bilay ko et awalaan ak na tuan kakaaro. Makatutulong ak la ed arum a makaaral na katuaan ed Biblia, tan manlilingkor ak la natan bilang sakey a ministeryal a lingkor diad Kristianon kongregasyon. Siak so peteg a benendisyonan nen Jehova.”

Sikatayo so Responsable

Aliwan basta sakey a solusyon a saray gene tayo labat so tetelen nisengeg ed saray lingon kondukta tayo. Imbes ya ontulong itan ed sikatayo pian naresolbi odino natalonaan iray problema tayo, kuan na Psychology Today a say panggawa ed satan so “nayarin mangibangat ed sikatayo na inkapakaskasi salanti nilamut itan ed maslak ed saray problema tayo. Imbes a nabawasan so ilelesa na sarayan problema, ompatnag a saya so lalon amaloor.”

Tua a nepeg itayon mipuligesgesan ed saray manunan kalaban a puersa, laktip iray dilin makasalanan a tendensia tayo tan saray sagpot nen Satanas ya isuawi itayo manlapud itutulok ed Dios. (1 Pedro 5:8) Tua met a sikatayoy naiimpluensyaan na saray gene tayo diad nanduruman paraan. Balet maseguron walay nagawaan tayo. Walaan na kaalyansa iray tuan Kristiano​—si Jehova, si Jesu-Kristo, say masanton espiritu na Dios, say Biblia a Salita to, tan say Kristianon kongregasyon.​—1 Timoteo 6:11, 12; 1 Juan 2:1.

Sakbay a linmoob iray Israelita ed Insipan a Dalin, pinanonotan nen Moises so baley nipaakar ed responsabilidad da ed Dios, a kuanto: “Inyan ko ed arap mo so bilay tan say patey, say bendisyon tan say ayew, sikato so makasengeg a pilien mo so bilay tan pian manbilay ka, sika tan say kapolian mo. Say panangaro ed Jehova a Dios mo, say pananumpal ed boses to tan say ipepeket ed sikato.” (Deuteronomio 30:19, 20) Ontan met natan, kada responsablin indibidual so obligadon manggawa na personal a desisyon nipaakar ed panlingkor ed Dios tan pangapet ed saray kakaukolanen to. Sika so mandesisyon.​—Galacia 6:7, 8.

[Saray paimano ed leksab]

[Saray litrato ed pahina 9]

Kasin nitalaga la si Adan tan Eva a mankasalanan lapud walaran depekto ed saray gene da?

[Saray litrato ed pahina 10]

Nepeg kasin wala so eebatan na kada too parad saray desisyon to?

[Credit Line]

Managdruga: Godo-Foto

[Litrato ed pahina 11]

Agtinmalona iray sagpot pian anapen iray henetikon sengegan parad walna na too

[Litrato ed pahina 12]

Say pangiyaplika ed ibabaga na Biblia so makatulong ed masimoon a totoo pian manguman