Propesiya nen Isaias​—Liwawa Parad Amin a Katooan I

Kapitulo Biente-Otso

Nipawil a Paraiso!

Isaias 35:1-10

1. Akin a dakel a relihyon so mangiyoopresi na ilalo nipaakar ed bilay diad sakey a paraiso?

 “SAY pankaliktan ed paraiso so kabiangan ed pirmin kakaliktanen ya ompatnag a pinonot na totoo. Nayarin satan so sankabiskegan tan mansiasiansia ed amin. Say pampilalek ed paraiso so napatnagan ed kada kipapasen na relihyoson kabiangan na bilay.” Ontan so kuan na The Encyclopedia of Religion. Say ontan a pankaliktan so natural lambengat, lapud ibabaga ed sikatayo na Biblia a say bilay na too so ginmapo ed Paraiso, diad sakey ya alay abig a hardin ya anggapoy sakit tan ipapatey. (Genesis 2:8-15) Agpankelawan ya iyoopresi na dakel ed saray relihyon ed mundo so nanduruman nengneng na ilalo nipaakar ed bilay ed arapen diad sakey a paraiso.

2. Iner so pakaromogan tayo na tuan ilalo nipaakar ed arapen a Paraiso?

² Diad dakel a parte na Biblia, nabasa tayo so tuan ilalo nipaakar ed arapen a Paraiso. (Isaias 51:3) Alimbawa, say kabiangan na propesiya nen Isaias a nikurit ed kapitulo 35 so manideskribe ed kapasimbalo na saray kalawakan a magmaliw a singa-hardin iran parki tan mabungan uma. Makanengneng la iray bulag, makapansalita la iray emel, tan makarengel la iray telek. Diad sayan insipan a Paraiso, anggapo la so ermen odino pandageyem, a mankabaliksan a naandi met lay ipapatey. Agaylan makapakelkelaw a sipan! Panon a talosan iratan a salita? Kasin mangiyoopresi iratan na ilalo ed sikatayo natan? Say pangonsidera ed sayan kapitulo na Isaias so mangitarya na saray ebat ed saratan a tepet.

Manliket so Mankibalatar a Dalin

3. Unong ed propesiya nen Isaias, anton panamasimbalo so nagawa ed dalin?

³ Say impuyan a propesiya nen Isaias nipaakar ed nipawil a Paraiso so onggapo ed sarayan salita: “Say kalawakan tan say amagan dalin magayaga ra naani; et say kabueran a lawak manliket naani, tan manbolaklak a singa bolaklak. Sikato manbolaklak naani na daakan, tan manliket a tekep na gayaga tan kankanta; say gayaga na Libano niiter naani ed sikato, say kaatageyan na Carmelo tan Saron: nanengneng da naani so gayaga nen Jehova, say kaatageyan na Dios tayo.”​— Isaias 35:1, 2.

4. Kapigan tan panon a nagmaliw a kalawakan so dalin a binalegan na saray Judio?

⁴ Insulat nen Isaias irayan salita nen taon 732 K.K.P. Kayari na manga 125 a taon, dineral na saray taga-Babilonia so Jerusalem tan adestiero so totoo na Juda. Say binalegan dan dalin so agla apanayaman, a nankibalatar la. (2 Arari 25:8-11, 21-26) Diad sayan paraan et asumpal so pasakbay nen Jehova a nadestiero so totoo na Israel no ag-ira manmatoor. (Deuteronomio 28:15, 36, 37; 1 Arari 9:6-8) Sano nakautibo so Hebreon nasyon diad arum a dalin, saray napaparanuman a kaumaan da tan saray taneman day kakiewan so agnaasikaso ed loob na 70 taon tan magmaliw a singa kalawakan.​—Isaias 64:10; Jeremias 4:23-27; 9:10-12.

5. (a) Panon a nipawil ed dalin so singa-paraiso iran kipapasen? (b) Diad anton pantalos a ‘nanengneng na totoo so gayaga nen Jehova’?

⁵ Balet, ipapasakbay na propesiya nen Isaias a say dalin so agmansiansian mankibalatar ed ando lan ando. Nipawil itan ed petepeteg a paraiso. “Say gayaga na Libano” tan “say kaatageyan na Carmelo tan Saron” so niiter ed satan. * Panon? Diad ipawil da manlapud inkadestiero, saray Judio so mamayubo tan manparanum lamet ed saray kaumaan da, tan ompawil so dalin da ed inkamabunga na satan  a singa dati. Lapud satan, say dayew so nipaarap lambengat ed si Jehova. Lapud linawa to itan tan tekep na suporta tan panamendisyon to kanian satan a singa-paraison kipapasen so panggayagaan na saray Judio. Nanengneng na totoo so “gayaga nen Jehova, say kaatageyan na Dios [da]” sano bidbiren da so panangimaneobra nen Jehova ed makapakelkelaw ya inkapasimbalo na dalin da.

6. Anton importantin kasumpalan so naimano ed saray salita nen Isaias?

⁶ Anggaman kuan, diad nipawil a dalin na Israel, wala so mas importantin kasumpalan na saray salita nen Isaias. Diad espiritual a pantalos, say Israel so naklangan, singa-desierton kipapasen diad loob na dakel a taon. Legan a wala ni’d Babilonia iray akautibo, say puron panagdayew so pirmin apegetan. Anggapoy templo, anggapoy altar, tan anggapoy naorganisan inkasaserdote. Tinmunda lay inagew-agew a panagbagat. Natan et impropesiya nen Isaias so panguman na saray kipapasen. Diad pangidaulo na saray lalakin singa si Zerubabel, Esdras, tan Nehemias, saray manangilaman manlapud amin a 12 tribu na Israel so ompawil ed Jerusalem, mangipaalagey lamet ed templo, tan mawayang lan mandayew ed si Jehova. (Esdras 2:1, 2) Saya so peteg ya espiritual a paraiso!

Marlang ed Espiritu

7, 8. Akin a nakaukolan na saray adestieron Judio so positibon awawey, tan panon a saray salita nen Isaias so mangitarya na panamaseseg?

⁷ Saray salita na Isaias kapitulo 35 so walaan na taningting na gayaga. Iyaabawag na propeta so masnag ya arapen parad magbabawin nasyon. On, sikato so mansasalita tekep na kombiksion tan inka-positibo. Kayari na duaran siglo, antis a tuloy na inkipawil da, saray adestieron Judio so mankaukolan na parehon kombiksion tan inka-positibo. Panamegley nen Isaias, si Jehova so mapropetikon amaseseg ed sikara: “Pabiskegen yo so saray makapuy a lima, tan paksilen yo so saray makapuy a pueg. Kuan yo ed saray matakot a puso, Manpabiskeg kayo, agkayo antakot: Nia, say Dios yo onsabi naani a pati pangibales, pati pananumang na Dios; sikato so onsabi tan ilaban to kayo.”​—Isaias 35:3, 4.

⁸ Say anggaan na abayag ya impakadestiero so panaon na ikiwas. Si Arin Ciro na Persia, say instrumento ed panangibales nen Jehova sumpad Babilonia, so angiyabawag a say panagdayew ed si Jehova so nipawil lamet diad Jerusalem. (2 Awaran 36:22, 23) Nilibo ed saray pamilyan Hebreo so nakaukolan a naorganisa ta pian makalabas ira ed mairap a biahe manlapud Babilonia anggad Jerusalem. Sano onsabi ira diman, nakaukolan a mangipaalagey ira na magenap a panayaman tan iparaan da so abalbaleg a kimey na pangipaalagey lamet ed templo tan say syudad. Parad saray Judio ed Babilonia, amin na saya so ompatnag a mairap a kimey. Balet, aliwa la itan a panaon na ikapuy odino itakot. Saray Judio so nepeg a manpapabiskegan ed balang sakey tan mankompiyansa ed si Jehova. Pinaseguroan to ira a sikara so nilaban.

9. Anton engranden sipan so intarya ed saray ompawil a Judio?

⁹ Saramay nibulos manlapud impakakautibo ed Babilonia so nawalaan na maong a rason pian manliket, lapud walay engranden arapen a manatalaran ed sikara diad ipawil da ed Jerusalem. Impasakbay nen Isaias: “Satan la nilukas so saray mata na bulag, tan say layag na saray telek nibuang naani. Satan la manlukso so piley a singa sakey ya ulsa, tan say dila na emel mankanta naani.”​—Isaias 35:5, 6a.

10, 11. Parad saray ompawil a Judio, akin a saray salita nen Isaias so walaan na espiritual a kabaliksan, tan anto so ipapatnag na satan?

¹⁰ Mapatnag a say walad kanonotan nen Jehova et say espiritual a kipapasen na totoo to. Sikara so adusa ed loob na 70 a taon na impakadestiero lapud impan-apostata ra nensaman. Balet, diad impanisiplina to et ag-indapo nen Jehova ed totoo to so inkabulag, inkatelek, inkapiley, tan inkaemel. Kanian, say pangipawil ed nasyon na Israel so agmankaukolan na pamaabig ed pisikal iran depekto. Impawil nen Jehova so abalang, salanti, say espiritual a bunigas da.

¹¹ Apaabig iray magbabawin Judio diad pantalos a pinmawil so espiritual iran panlikna ra​—say espiritual a pakanengneng da tan say abilidad dan ondengel, mangunor, tan mangitongtong ed salita nen Jehova. Naamtaan da so pankaukolan dan mansiansia a maapit ed si Jehova. Panamegley na maabig a kondukta ra, sikara so “mankanta” ed magayagan panagdayew ed Dios da. Say datin “piley” so magmaliw a magunaet tan maligsa ed panagdayew  ed si Jehova. Diad piguratibon paraan et sikato so ‘onlukso a singa ulsa.’

Rerepreskoan nen Jehova so Totoo To

12. Panon kalaknab so pamendisyon nen Jehova ed dalin panamegley na danum?

¹² Mairap ya ilitrato’d kanonotan so sakey a paraison andian na danum. Say orihinal a Paraiso ed Eden so walaan na daakan a danum. (Genesis 2:10-14) Say dalin a niiter ed Israel so “sakey [met] a dalin na kulokulos na danum, dalin na subosubol tan tobotobor.” (Deuteronomio 8:7) Matukoy sirin iyan makaparepreskon sipan nen Isaias: “Dia ed kalawakan ompositsit naani so saray danum, tan saray subol ed kabueran a lawak. Et say mansinag a buer magmaliw naani a libsong, tan say napgaan a dalin magmaliw naani a subol na danum: Dia ed panayaman na saray chakal, a sikato so dukolan da, wala naani dika a pati kawayan tan babuyan.” (Isaias 35:6b, 7) Sanen inasikaso lamet na saray Israelita so dalin, saray mankibalatar a pasen a datin panteteyengteyengan na saray chakal so nasakbongan na mabirdi, tan mabunan tanaman. Say amaga tan marabok a dalin so magmaliw a ‘mapitek’ a tuboan na babuyan tan arum nin dika a nabilay ed danum.​—Job 8:11.

13. Anton daakan ya espiritual a danum so niwala ed nipawil a nasyon?

¹³ Balet, mas importante et say espiritual a danum na katuaan, a daakan a panggayagaan na saray akapawil a Judio. Itarya nen Jehova so pikakabat, panamaseseg, tan ligliwa panamegley na Salita to. Niarum ni, say matoor a mamasiken tan saray prinsipe so magmaliw ya “agus na saray danum ed pasen ya amaga.” (Isaias 32:1, 2) Saramay mangiyaalibansa na puron panagdayew, a singa si Esdras, Aggeo, Jesua, Nehemias, Zacarias, Zerubabel, so peteg a mabilay a paneknek ed kasumpalan na propesiya na Isaias.​—Esdras 5:1, 2; 7:6, 10; Nehemias 12:47.

“Say Dalan na Inkasanto”

14. Deskribien so biahe ed baetan na Babilonia tan Jerusalem.

¹⁴ Balet, antis a napanggayagaan na saray adestieron Judio so ontan a literal tan espiritual iran kipapasen a paraiso, sikara so nakaukolan a manggawa na andukey tan mapeligron biahe manlapud Babilonia anggad Jerusalem. No peteken so rota et mankabaliksan itan na ibeltang ed 800 a kilometro na amagamaga tan mairap a dalan. Say agtanton mairap a rota et mangilalanor ed pambiahe na 1,600 a kilometro. Dinanman ed saratan a panagbaroy so mankabaliksan na pigay bulan a kipaarap ed saray nanduruman klima tan kapeligroan ed pakaabet na atap iran ayep tan totoon singa ayep. Balet, agtanton mapaga iramay manisia ed propesiya nen Isaias. Akin?

15, 16. (a) Anton salimbeng so itatarya nen Jehova parad matoor a Judio diad pambaroy dan onsempet? (b) Diad anto nin pantalos ya intarya nen Jehova so maligen a dalan parad saray Judio?

¹⁵ Panamegley nen Isaias, insipan nen Jehova: “Wala naani’d man so sakey a pulong, tan sakey a dalan, et sikato naani ningaran a, Say Dalan na Inkasanto; say agmalinis agnaani ondalan ed sikato; noag ingen sikato so nipaakar ed arondon; saray manakarakar a totoo, on, totoo a makulangkulang, ag-ira naani nabalang diman. Anggapo so leon a manayam naani’d man, tan anggapo met so mangasebeg ya ayep ya ontatdang diman; ag-ira naani naromog diman; noag ingen say arondon so manakar naani’d man.” (Isaias 35:8, 9) Inagwat nen Jehova so totoo to! Sikara so ‘dinondon’ to, tan ipapaseguro to ed sikara a salimbengan to ira diad isempet da. Wala kasi so literal ya asemento, niyatagey, tan naalar a dalan manlapud Babilonia anggad Jerusalem? Anggapo, balet say proteksion nen Jehova ed totoo to diad pambaroy da so maseguron tuloy kanian singano wala ira ed satan a dalan.​—Ikompara so Salmo 91:1-16.

¹⁶ Asalimbengan met iray Judio manlapud espiritual iran kapeligroan. Say piguratibon dalan et ‘say Dalan na Inkasanto.’ Saramay agmangingalngalep ed saray sagradon bengatla odino agmalinis ed espiritual so aliwan kualipikadon manbaroy ditan. Sikaray agnakaukolan diad nipawil a dalin. Saray naabobonan so suston napapakiwas. Ag-ira ompawil ed Juda tan Jerusalem lapud espiritu na inkakinon makasengeg ed nasyon odino lapud pangegemtan ed personal iran interes. Minoria na saray maespiritual a Judio a say manunan rason na ipawil da et say pangiletneg lamet na puron  panagdayew ed si Jehova diad satan a dalin.​—Esdras 1:1-3.

Manliket so Totoo nen Jehova

17. Panon ya akaligliwa so propesiya nen Isaias ed matoor iran Judio legan na abayag ya inkadestiero ra?

¹⁷ Nansumpal so Kapitulo 35 na propesiya nen Isaias diad makapaliket a tonada: “Saray dinondon nen Jehova ompawil ira naani, tan onla ra dia ed Sion a tekep na pankankanta; tan naynay a liket so wala naani ed tapew na kauloan da: Narapat da naani inkagayaga tan liket, tan say ermen tan paney-ey onandi ra.” (Isaias 35:10) Saray akautibon Judio a maniilalo ed sayan propesiya parad ligliwa tan ilalo legan na inkadestiero ra so nayarin mankelaw no panon a nasumpal so nanduruman detalye na satan. Maseguron agda atalosan so dakel iran aspekto na propesiya. Balet, malinlinew a sikara so ‘ompawil tan onla dia ed Sion.’

18. Diad anton dalan a say ermen tan pandageyem ed Babilonia so asalatan na sayaksak tan panliket ed nipawil a dalin?

¹⁸ Kanian, diad taon 537 K.K.P., manga 50,000 a lalaki (a kabiangan so masulok a 7,000 ya aripen) kaibay bibii tan ananak so apat-bulan a nambaroy a pasempet ed Jerusalem, tekep na sigpot a panagmatalek ed si Jehova. (Esdras 2:64, 65) Kayari na pigaran bulan, nipaalagey lamet so altar nen Jehova, a manunan kundang parad sigpot a kipaalagey lamet na templo. Asumpal so 200-taon lan propesiya nen Isaias. Say ermen tan pandageyem na nasyon legan a walad Babilonia so asalatan na sayaksak tan panliket diad nipawil a dalin. Sinumpal nen Jehova so sipan to. Nipawil so paraiso​—literal tan espiritual!

Say Inkianak na Balon Nasyon

19. Akin a nibagan say propesiya nen Isaias so walaan lambengat na limitadon kasumpalan nen komanem a siglo K.K.P.?

¹⁹ Siempre, diad komanem a siglo K.K.P., limitado so kasumpalan na Isaias kapitulo 35. Agnambayag iray singa paraison kipapasen a nanggayagaan na saray akapawil a Judio. Sinmabi panaon, saray palson relihyoson bangat tan nasyonalismo so anutak ed puron panagdayew. Diad espiritual a paraan, saray Judio so akaeksperiensya lamet na ermen tan pandageyem. Diad saginonor et sikara so impulisay nen Jehova bilang totoo to. (Mateo 21:43) Lapud apasimbalon itutunganga ra, aliwan permanente so panliliket da. Amin na saya so manutukoy ed malalaknab tan babaleg nin kasumpalan na Isaias kapitulo 35.

20. Anton balon Israel so niwala nen inmunan-siglo K.P.?

²⁰ Diad nigeter a panaon nen Jehova, niwala so sananey ya Israel, say espiritual ya Israel. (Galacia 6:16) Insagana nen Jesus so kianak na sayan balon Israel legan na mangaraldalin a ministeryo to. Impawil to so puron panagdayew, tan diad panamegley na saray bangat to et inmagus lamet so danum na katuaan. Pinaabig to so mansasakit, diad pisikal tan espiritual a paraan. Niwala so magayagan kelyaw diad inkiyabawag na maong a balita na Panarian na Dios. Pitoy simba kayari na impatey tan inkioli to, inletneg na niglorian Jesus so Kristianon kongregasyon, say espiritual ya Israel a tugyopen na saray Judio tan arum ni ya arondon ed dala nen Jesus, a nailalak bilang espiritual ya ananak na Dios tan agagi nen Jesus, tan alanaan na masanton espiritu.​—Gawa 2:1-4; Roma 8:16, 17; 1 Pedro 1:18, 19.

21. Nipaakar ed inmunan-siglon Kristianon kongregasyon, antoran ebento so nayarin moriaen bilang kasumpalan na pigaran aspekto na propesiya na Isaias?

²¹ Sanen sinulat toray membro na espiritual ya Israel, tinukoy nen apostol Pablo iray salita na Isaias 35:3 ya inkuan ton: “Itagey yo so saray lima a naksawan, tan pabiskegen yo so saray pueg a manggiwgiw.” (Hebreos 12:12) Mapatnag sirin a nen inmunan siglo K.P., wala so kasumpalan na saray salita na Isaias kapitulo 35. Diad literal a pantalos, si Jesus tan saray babangatan to so mamilagron angiter na pakanengneng ed saray bulag tan pakadngel ed saray telek. Tinulongan da iray ‘piley’ a makapanakar tan saray emel a makapansalita. (Mateo 9:32; 11:5; Lucas 10:9) Mas importante, akalukpos iray matuan-impanpuso manlapud palson relihyon tan nanggayagaan da so espiritual a paraiso diad loob na Kristianon kongregasyon. (Isaias 52:11; 2 Corinto 6:17) Singa ed kipapasen na saray Judion pinmawil manlapud Babilonia, naamtaan na sarayan nibulos a makanakana so positibo, makpel ya espiritu.​—Roma 12:11.

22. Panon a saray masimoon, manaanap na katuaan a Kristiano ed modernon panaon so akautibo ed Babilonia?

²² Komusta ed panaon tayo? Kasin say propesiya  nen Isaias so walaan na sananey nin kasumpalan, a mas nagnap a kasumpalan a mangilalanor ed Kristianon kongregasyon natan? On. Kayari impatey na saray apostol, dinmaiset a tuloy so bilang na saray tuan alanaan a Kristiano, tan saray palson Kristiano, “saray sisanyas” so sinmalindak ed mundo. (Mateo 13:36-43; Gawa 20:30; 2 Pedro 2:1-3) Anggan sanen legan na koma-19 a siglo, a sinmian laray indibidual manlapud Kakristianoan tan inanap da so puron panagdayew, say pakatalos da so amatikan ni na agmakasulatan iran bangat. Nen 1914, nitrono si Jesus bilang Mesianikon Ari, balet kayarin tuloy na satan et ompatnag a nagmaliw a mauddiem so kipapasen parad sarayan masimoon a manaanap na katuaan. Bilang kasumpalan na propesiya, saray nasyon so ‘akibakal ed sikara tan tinalo da ra,’ tan naamper so getma na sarayan masimoon a Kristiano ya ipulong so maong a balita. Diad pantalos et sikara so akautibo ed Babilonia.​—Apocalipsis 11:7, 8.

23, 24. Diad antoran dalan a saray salita nen Isaias so nasusumpal ed limog na totoo na Dios manlapu la’d 1919?

²³ Balet, nen 1919 et anguman iray bengabengatla. Imbulos nen Jehova iray totoo to manlapud inkakautibo. Impulisay da laray palson bangat a datin manudutak ed panagdayew da. Bilang resulta, nanggayagaan da so panamaabig. Sikaray nibiang ed espiritual a paraiso, ya anggad natan et mantutultuloy nin onkakayat ed interon dalin. Diad espiritual a pantalos, naaralan na saray bulag so makanengneng tan say telek so makadngel​—a nagmaliw iran sigpot ya alerto ed ikukurang na masanton espiritu na Dios, a naynay a sikakabat ed pankaukolan na pansiansian maapit ed si Jehova. (1 Tesalonica 5:6; 2 Timoteo 4:5) Lapud aliwa laran emel, saray tuan Kristiano so magunaet a ‘mankakanta,’ a mangiyaabawag ed saray katuaan na Biblia ed arum. (Roma 1:15) Saramay maletey ed espiritual, odino ‘piley,’ so mangipapatnag la na seseg tan gayaga. Diad piguratibon paraan, sikara so ‘makalukso la a singa ulsa.’

²⁴ Sarayan nipawil a Kristiano so mankukurang la ed “say Dalan na Inkasanto.” Sayan “Dalan,” a pawayan manlapud Babilonia a Baleg a mamaarap ed espiritual a paraiso, so lukas ed amin a malinis ed espiritual a managdayew. (1 Pedro 1:13-16) Makapanilalo ira ed si Jehova parad proteksion tan makapanmatalek ira ya ag-ontalona si Satanas ed inaayep iran panangataki to pian pagiten so tuan panagdayew. (1 Pedro 5:8) Saray matunganga tan siopaman a manuugalin singa mangasiban atap ya ayep so agnaabuloyan a mangimpluensya ed dalan na inkasanto na Dios. (1 Corinto 5:11) Diad loob na sayan asalimbengan a kaliberliber, saray dinondon nen Jehova​—saray alanaan tan ‘arum a karnero’​—so manggagayaga ed panlilingkor da ed alenleneg a tuan Dios.​—Juan 10:16.

25. Wala kasi so literal a kasumpalan na Isaias kapitulo 35? Ipaliwawa.

²⁵ Komusta so nipaakar ed arapen? Kasin say propesiya nen Isaias so nasumpal ni ed literal a paraan? On. Saray mamilagron panamaabig nen Jesus tan saray apostol to nen inmunan siglo so angipatnag ed pilalek tan pakayari nen Jehova a manggawa ed ontan iran panamaabig diad malalaknab a paraan ed arapen. Sinaglawi na apuyanan a Salmos so nipaakar ed andi-anggaan a bilay diad mareen iran kipapasen ed dalin. (Salmo 37:9, 11, 29) Insipan nen Jesus so bilay ed Paraiso. (Lucas 23:43) Manlapud gapo ya angga ed sankaunoran a libro na Biblia, itatarya na satan so ilalo parad literal a paraiso. Diad satan a panaon, say bulag, telek, piley, tan emel so literal tan permanente lan natambal. Naandi la so ermen tan pandageyem. Say panliket so petepeteg a magnayon, andi-anggaan.​—Apocalipsis 7:9, 16, 17; 21:3, 4.

26. Panon a napabiskeg iray Kristiano natan ed saray salita nen Isaias?

²⁶ Legan a tatalaranan na saray tuan Kristiano so kipawil lamet na literal a mangaraldalin a Paraiso, panggayagaan da la natan iray bendisyon na espiritual a paraiso. Aarapen da iray subok tan kairapan tekep na inkapositibo. Tekep na agnatenyeg a kompiyansa ed si Jehova, manpapasesegan ira, a tatalinengen da so bilin a: “Pabiskegen yo so saray makapuy a lima, tan paksilen yo so saray makapuy a pueg. Kuanyo ed saray matakot a puso, Manpabiskeg kayo, agkayo antakot.” Walaan ira na sigpot a panagmatalek ed mapropetikon panamaseguro: “Nia, say Dios yo onsabi naani a pati pangibales, pati pananumang na Dios; sikato so onsabi tan ilaban to kayo.”​—Isaias 35:3, 4.

[Paimano ed Leksab]

[Tepetepet Parad Panagaral]