Satanas​—Bungay-Isip Odino Tuan Mauge-uges a Persona?

SAY lapuan na kaugsan so nan-interesan na saray marurunong nen sankaunaan a panaon. Oniay inkuan na A Dictionary of the Bible, nen James Hastings: “Sanen kagapogapo na pikakabat na too, amoria ton sikatoy nipapaarap ed saray puersan agto nabanlongan, a mangaagamil na makapuy odino makaderal ya impluensya.” Oniay inkuan ni na satan a reperensya: “Kasiporan lan aanapen na inmunan katooan iray sengegan, tan ipapasen dan walaan na persona iray puersa odino arum iran nengneng na palsa.”

Unong ed saray manag-awaran, nasuysoy so lapuan na sisiaen nipaakar ed demonyon dirios tan saray mauges ya espiritu diad sankaunaan ya awaran na Mesopotamia. Panisiaan na saray taga-Babilonia nensaman a say mundo na inaatey, odino “lugar ya anggapo lay kipawil,” so uuleyan nen Nergal, say marawal a dios a kabat bilang “say managpool.” Tatakotan da met iray demonyo, a sasalien da iran pareenen panamegley na saray mahikon panagsuma. Diad mitolohiya na Ehipto, si Set so dios na kaugsan, a “nirepresenta a walaay aliwliwan itsura na ayep a walaan na mayapis tan kinmawet a sungot, maptek tan kuadrado iran layag tan singa tinidor ya ikol.”​—Larousse Encyclopedia of Mythology.

Anggaman saray Griego tan Romano so walaan na mapalabo tan maruksan dirios, andian ira na sankamakapanyarian a dios na kaugsan. Saray pilosopo ra so angibangat a wala so duaran mansumlangan a prinsipyo. Parad si Empedocles, saraya so Aro tan Agpantunosan. Parad si Plato et duaran “Kamarerwa” so walad mundo, say sakey et panlalapuay kamaongan tan say sananey et kaugsan. Unong ya inkuan nen Georges Minois diad libro ton Le Diable (Say Diablo), say “kadaanan [Griego-Romano] a paganon relihyon so agmanisian wala so Diablo.”

Diad Iran, imbangat na Zoroastrianismo a si Angra Mainyu, odino Ahriman a pinalsa na supremon dios a si Ahura Mazda, odino Ormazd, et mas nilabay ton gawaen so kaugsan kanian nagmaliw ya Espiritun Makaderal, odino Managderal.

Diad Judaismo et simplin impresenta si Satanas bilang Kabusol na Dios ya angitarok na kasalanan. Balet kayari na dakel a siglo et alaokan itan na saray paganon ideya. Oniay inkuan na Encyclopaedia Judaica: “Agawa so pirmin pananguman . . . nen kaunoran laran siglo K.K.P. Diad sayan panaon et say [Judion] relihyon . . . so angadapta ed sisiaen nipaakar ed duaran mansumlangan a prinsipyo a say Dios tan saray puersa na kamaongan tan katuaan so sinumpa diad tawen tan diad dalin na saray makapanyarin puersa na kaugsan tan panamalikdo. Ompatnag a naimpluensyaan iya na  relihyon ed Persia.” Oniay imbaga na The Concise Jewish Encyclopedia: “Nagmaliw a posibli so pakasalimbengan sumpad saray d[emonyo] diad panguunor ed saray ganggan tan diad panguusar na saray galing.”

Teolohiya na Apostatan Kristiano

Singa ed impangadapta na Judaismo ed agnibase’d Biblia iran ideya nipaakar ed si Satanas tan saray demonyo, saray apostatan Kristiano so amalaknab ed agmakasulatan iran ideya. Oniay inkuan na The Anchor Bible Dictionary: “Sakey ed saray inkaalablabas na teolohikon ideya nensaman et say Dios so anondon ed totoo to panamegley na impambayar ed si Satanas pian nibulos ira.” Sayan ideya so insuheri nen Irenaeus (komaduan siglo K.P.). Lalon pinalaknab itan nen Origen (komatlon siglo K.P.), a sikatoy angibagan “say diablo so legal a binidbir na totoo” tan angipasen ed “impatey nen Kristo . . . bilang dondon ya imbayar ed diablo.”​—History of Dogma, nen Adolf Harnack.

Unong ed The Catholic Encyclopedia, “diad ngalngalin sanlibon taon et manunaan a kabiangan ed awaran na teolohiya” so ideyan say dondon et imbayar ed Diablo tan nansiansia nin kabiangan na sisiaen ed iglesia. Arum iran Ama na Iglesia, kaiba lay Augustine (komapat-komalima iran siglo K.P.), so angawat ed ideyan say dondon et imbayar ed si Satanas. Diad kaunoran, kasabi na koma-12 a siglo K.P., saray Katolikon teologo a di Anselm tan Abelard so angibagan say bagat nen Kristo so inyapay ed Dios aliwan diad si Satanas.

Malimali ed Kapegleyan a Panaon

Anggaman maslak ed saray konsilyo na Iglesia Katolika so abayag ya ag-inmesel ed teman nipaakar ed si Satanas, nen 1215 K.P. et imparungtal na Fourth Lateran Council so tinukoy na New Catholic Encyclopedia a “masimoon a panangipatua ed pananisia.” Oniay imbaga na Kanon 1: “Say diablo tan arum nin dedemonyo so pinalsa na Dios a datin maong, balet lapud dilin kurang da et nagmaliw iran mauges.” Inkuan ni na satan a maseeseet iran mangaayat ed katooan. Dakel a totoo so nigalet a maong ed sayan ideya legan na Kapegleyan Iran Panaon. Si Satanas so responsable ed amin a bengatlan ompatnag a nikaduma, a singa say agnipaliwawan sakit, biglan ipapatey, odino makapuy ya ani. Nen 1233 K.P., si Papa Gregory IX so angipaakseb na pigaran ganggan a sumpad saray erehes, laktip lay ganggan a sumpad saray patumbok nen Lucifer, saray ipapasen a managdayew ed Diablo.

Agnambayag et say sisiaen a saray totoo so naselepan na Diablo odino saray demonyo to so sengegan lay katatakot na karaklan​—say pirmin takot ed panagsalamangka tan panananem. Manlapud koma-13 ya anggad koma-17 siglo et biglan kinmayat so katatakot ed saray manananem diad Europa tan inmabot ed Amianen Amerika pati diad saray lugar a nasasakopan na Europa. Anggan saray repormista na Protestanti a di Martin Luther tan John Calvin so inmabobon ed pansukisok ed saray manananem. Indaulo na Inkisisyon tan sekular iran korte so impanbista ed saray manananem diad Europa a nibase lambengat ed dengeldengel tan panamauges. Kaslakan lay panamairap pian akoen na inosentin totoo so “kasalanan.”

Saramay apaneknekan a nankasalanan so nasentensiaan na patey balanglan poolan odino, diad Inglatera tan Scotland et ibitin. No nipaakar ed bilang na saray biktima, oniay inkuan na The World Book Encyclopedia: “Manlapud 1484 anggad 1782, unong ed pigaran manag-awaran, et pinatey na Kristianon iglesia so manga 300,000 a bibii nisengeg ed panananem.” No si Satanas so responsable ed sayan trahedya nen kapegleyan a panaon, siopara so inusar to​—saray biktima odino  saray panatikon relihyoso a managpasegsegang ed sikara?

Kaplesan a Sisiaen Odino Agpanisia

Naimatonan ed koma-18 siglo so inyaligwas na ideyan nipaakar ed katunongan, a kabat bilang Enlightenment. Inkuan na Encyclopædia Britannica: “Say pilosopiya tan teolohiya na Enlightenment so nanggunaet ya ekalen so diablo ed kanonotan na Kristiano unong a bunga itan na mitolohikon pantasya na Kapegleyan Iran Panaon.” Kinontra iya na Iglesia Katolika Romana tan pinekderan lamet so pananisia na satan nipaakar ed si Satanas a Diablo diad Unonan Konsilyo na Vatican (1869-70), a masuyat ya inulit ni itan diad Komaduan Konsilyo na Vatican (1962-65).

Unong a binidbir na say New Catholic Encyclopedia, “say Iglesia so nigalet ed sisiaen nipaakar ed saray anghel tan dedemonyo.” Anggaman ontan, inaksobi na Théo, sakey a diksionaryon Pranses nipaakar ed Katolisismo, ya “agla itetetel na dakel a Kristiano natan ed diablo so kaugsan diad mundo.” Diad agano niran taon et maalwar ya akidenengan na saray Katolikon teologo iyan kipapasen, a sikaray agmakaseguro ed baetan na Katolikon doktrina tan modernon-agew a karunongan. Inkuan na Encyclopædia Britannica a “say liberal a Kristianon teolohiya so mamibidbir ed imbaga na Biblia nipaakar ed si Satanas bilang ‘panangilitrato’d isip’ a nepeg ya ag-ipasen a literal, noagta, satan so panasali na mitolohiya ya iparungtal so kapetegan tan inkalaknab na kaugsan diad uniberso.” Oniay inkuan ni na satan a reperensya nipaakar ed saray Protestanti: “Say liberal a Protestantismo natan so mangibuburi ed pankaukolan a panisia ed diablo bilang sakey a persona.” Balet kaukolan kasin konsideraen na saray tuan Kristiano so ibabaga na Biblia nipaakar ed si Satanas bilang “panangilitrato’d isip” lambengat?

No Antoy Ibabangat na Kasulatan

Agnipaliwawan maong na pilosopiya tan teolohiya na too so nipaakar ed lapuan na kaugsan ya aliwan singa ed say impangipaliwawa na Biblia. Simsimpli so imbaga na Kasulatan nipaakar ed si Satanas pian natalosan so lapuan na kaugsan tan paniirap na too, ontan met ed no akin ya onloloor lan onloloor ed kada taon so karawalan.

Nayarin itepet na arum: ‘No say Dios so maong tan maaron Manamalsa, akin et pinalsa toy marelmeng ya espiritun singa si Satanas?’ Inletneg na Biblia so prinsipyo ya amin a kimey nen Jehova a Dios so ayadyari tan say amin ya intelihentin pinalsa to so inikdan na bulos a panagdesisyon. (Deuteronomio 30:19; 32:4; Josue 24:15; 1 Arari 18:21) Sirin, maseguron say espiritun persona a nagmaliw a Satanas so pinalsan ayadyari tan maseguron kinmasipa manlapud dalan na katuaan tan katunongan panamegley na ginagalan impanpili.​—Juan 8:44; Santiago 1:14, 15.

 Diad dakel a paraan et mipara so impanrebeldi nen Satanas ed samay impanrebeldi na “ari na Tiro,” a sikatoy maanlong a deneskribe ya “anggapo so pankulangan to ed limgas” tan ‘ayadyari nensaman ed saray dalan to a nanlapu ed agew ya inkapalsa to angga ed aromog ed sikato so inkapikewet.’ (Ezequiel 28:11-19) Agsinuppiat nen Satanas so kipapasen nen Jehova bilang supremo odino Manamalsa. Nagawaan to kasi itan, anta sikatoy pinalsa labat na Dios? Anggaman ontan, inangat nen Satanas so paraan na pangaagamil nen Jehova na inkasoberano to. Diad hardin na Eden et impasagilig nen Satanas a walay bengatlan ikikibot na Dios ed inmunan sanasawa a kanepegan da, a ditan akadependi so pankaabigan da. (Genesis 3:1-5) Sikatoy tinmalona ed impanagyat to’d si Adan tan Eva a manrebeldi ed maptek ya inkasoberano nen Jehova, ya intarok to’d sikara tan ed saray ilalak da so kasalanan tan ipapatey. (Genesis 3:6-19; Roma 5:12) Kanian ipapabitar na Biblia a si Satanas so manunan lapuan na paniirap na too.

Sakbay na Delap, akiulop so arum ya anghel ed impanrebeldi nen Satanas. Sikaray nankinon-too pian peneken iray pilalek da parad seksual a likeliket dia ed saray anak a bibii na totoo. (Genesis 6:1-4) Sanen dinmelap, saray agmatoor ya anghel so pinmawil diad espiritun ayaman balet aliwa lan diad “sipor a kipapasen” da a kaibay Dios diad tawen. (Judas 6, NW) Sikaray nibasileng ed kipapasen na makapal ya espiritual a kabilungetan. (1 Pedro 3:19, 20; 2 Pedro 2:4) Nagmaliw iran demonyo, ya aglara manlilingkor ed silong na inkasoberano nen Jehova noagta manbibilay a manpapauley ed si Satanas. Anggaman mapatnag ya aglara makapankinon-too, saray demonyo so mabiskeg a makapangontrol ni ed kanonotan tan kabibilay na totoo, tan andi-duaruwan sikaray responsable ed pirmin karawalan a naiimatonan tayo natan.​—Mateo 12:43-45; Lucas 8:27-33.

Asingger lan Manampot so Uley nen Satanas

Malinew ya onkukurang iray mauges a puersa diad mundo natan. Insulat nen apostol Juan: “Say sankamundoan mandukdukol ed kaugsan.”​—1 Juan 5:19.

Anggaman ontan, ipapatnag na nasusumpal a propesiya ed Biblia a papalooren na Diablo iray sinagem ed dalin lapud amta ton ‘daiset lay panaon’ ton nakekeraan pian malaknab a makapanderal sakbay a nipangaw. (Apocalipsis 12:7-12; 20:1-3) Say pangangga na uley nen Satanas so tumbokan na matunong a balon mundo, a saray lua, ipapatey, tan ot-ot so “anggapo la naani.” Diad ontan, say linawa na Dios so “nagawa diad dalin a singa nagagawa diad tawen.”​—Apocalipsis 21:1-4; Mateo 6:10, New International Version.

[Saray litrato ed pahina 4]

Panisiaan na saray taga-Babilonia si Nergal (arawin nikawigi), say marawal a dios; panisiaan nen Plato (kawigi) a wala so duaran mankalaban a “Kamarerwa”

[Credit Lines]

Cylinder: Musée du Louvre, Paris; Plato: National Archaeological Museum, Athens, Greece

[Saray litrato ed pahina 5]

Imbangat di Irenaeus, Origen, tan Augustine a say dondon so imbayar ed Diablo

[Credit Lines]

Origen: Culver Pictures; Augustine: Nanlapu ed libron Great Men and Famous Women

[Litrato ed pahina 6]

Say takot ed saray manananem so angitonton ed impamatey na nilasus nilibo

[Credit Line]

Nanlapu ed libron Bildersaal deutscher Geschichte