Si Tatian​—Apolohista Odino Erehes?

DIAD pansamposampot na komatlon baroy to bilang misionaryo, miniting nen apostol Pablo iray mamasiken ed kongregasyon na Efeso. Inkuan to ed sikara: “Amtak a kayari itaynan ko, onloob naani ed pegley yo so saray masiban lobo, ya agda perdonaen so kasimpukokan. Et dia ed sikayo met lanlamang wala ra so onalagey naani a totoon mansalita na saray bengatlan mabanday, pian tangguyoren da so saray binangatan ya ontumbok ed sikara.”​—Gawa 20:29, 30.

Mitunosan ed saray salita nen Pablo, say komaduan siglo K.P. et nagmaliw a panaon na pananguman tan panaon na nipasakbay ya apostasya. Onkakayat ed saman so Gnostisismo, say inkalapagan a relihyoso tan pilosopikon pakurang a manederal ed pananisia na arum. Sisiaen na saray Gnostiko a maong iray bengatlan maespiritual bangta mauges so amin a bengatlan pisikal. Impulisay da so panangasawa tan panilalak lapud ikakatunongan dan mauges so amin a laman tan ibabaga ran si Satanas so lapuan na saratan. Arum ed sikara so manisia a lapud say espiritual labat a kabiangan na too so maong, agla importante no anto so gawaen na too ed pisikal a laman to. Say oniaran panmoria so nanresulta ed alablabas ya estiloy kabibilay, balanglan asetisismo odino inkigalet ed laman. Say Gnostikon sisiaen a say kilalaban et manlalapu lambengat ed misteryoson Gnostisismo, odino dilin-pikakabat, so angipulisay ed katuaan na Salitay Dios.

Anto so reaksion na saramay mankuan a Kristiano ed sesga na Gnostisismo? Sinuppiat na arum a de-aral a lalaki so palson doktrina na satan, bangta say arum so impaimpluensyaan ed satan. Alimbawa, ginapoan nen Irenaeus so legay-bilay ya isusuppiat ed bangabangat ya erehes. Sikatoy binangatan nen Policarpio a kapanaonan na saray apostol. Impaseseg nen Policarpio so mapeget a panumbok ed saray bangat nen Jesu-Kristo tan saray apostol to. Balet, anggaman say kaaro nen Irenaeus a si Florinus so akapanaral diad panamegley na satan met a managbangat, diad kaunoran et inawat to iray bangat nen Valentinus, say sankaprominentian a lider na Gnostikon pakurang. Talagan saraman so magulon panaon.

Naamtaan tayo so kipapasen diad saman a panaon panamegley na saray sulat nen Tatian, sakey a bantog a managsulat nen komaduan siglo. Anton klase a too si Tatian? Panon a sikatoy nagmaliw a mankuankuanan a Kristiano? Tan panon a si Tatian so naimpluensyaan na Gnostikon inkaerehes? Say makapainteres iran ebat to tan say mismon alimbawa to so mangitatarya na makana iran leksion parad saramay manaanap ed katuaan natan.

Impakabasa ed “Pigaran Sulat a Barbaro”

Si Tatian so tubo ed Sirya. Lapud malaknab ya impanbaroy tan pirmin panagbasa to, naaralan ton maong so Griego-Romanon kultura diad panaon to. Linma si Tatian ed Roma bilang onliliber a managkalar ed publiko. Balet, leleg ton walad Roma, nipaarap so imano to ed Inkakristiano. Sikatoy akiulop ed si Justin Martyr, a nayarin angibangat ed sikato.

Diad sakey a salaysay a mangipaparungtal ed inkakomberte to ed tatawagen ya Inkakristiano, oniay imbaga nen Tatian: “Nanggunaetan ko no panoy pakaromog ko ed katuaan.” Diad pangisasalaysay ed dilin eksperiensya to sanen awalaan na pankanawnawan nabasa so Kasulatan, oniay inkuanto: “Akabasa ak na pigaran sulat a barbaro, a dagdaan la tan sankamadibinoan no ikompara ed saray opinyon tan lingolingo na saray Griego; tan atangguyor ak a manisia ed saratan lapud inkalinew na lenguahe, inkasimoon na saray managsulat, pikakabat lan unona ed saray ebento ed arapen, atagey a kalidad na saray prinsipyo, tan kiyaabawag na sankatalbaan a gobierno unong a nisentro ed sakey a Persona.”

Pinaseseg a tampol nen Tatian iray kapanaonan to ya usisaen so Inkakristiano tan imanoen so inkasimpli tan inkalinew na satan bilang misunian ed makapawetwet a paganismo. Antoy naaralan tayo manlapud saray sulat to?

Antoy Ipaparungtal na Saray Sulat To?

Ipaparungtal na saray sulat nen Tatian a sikatoy sakey ya apolohista, managsulat a makpel a mangidedepensa ed saray relihyoson sisiaen to. Sikatoy pirmin mangokontra ed paganon pilosopiya. Diad sulat ton Address to the Greeks, indanet nen Tatian a kaapaan so paganismo tan makatunongan so tatawagen ya Inkakristiano. Diretsaan so estilo to ed panangibalikas na panangondena ed saray paraan na Griego. Alimbawa, diad panutukoy to ed pilosopon si Heracleitus, oniay inkuan to: “Balet, say impatey  na sayan too so angipatnag na inkamakulangkulang to; ta, diad inlarag na laman to, nanlapu nen inaral to so inkadunong ed medisina ontan met ed pilosopiya, tinapalan toy laman to na tai baka a sengegay inkebet a maong na interon laman to, legan itan ya onaawet, kanian linmeletak so laman to, insan inatey.”

Si Tatian so walaan na aralem a respeto ed sisiaen a saksakey so Dios, say Amalsa ed amin a bengatla. (Hebreos 3:4) Diad Address to the Greeks et tinukoy to so Dios bilang “sakey ya Espiritu” tan inkuanto: “Sikato lambengat so andian na gapoan, tan Sikaton Mismo so gapoan na amin a bengatla.” (Juan 4:24; 1 Timoteo 1:17) Diad pangipupulisay to ed panangusar na saray imahen ed panagdayew, insulat nen Tatian: “Panon ak a makapitongtong ed saray kiew tan bato a dirios?” (1 Corinto 10:14) Panisiaan ton say Salita, odino Logos, so niwala bilang say panguloan ed kimkimey na mangatatawen ya Ama insan inusar itan diad impamalsa na pisikal a uniberso. (Juan 1:1-3; Colosas 1:13-17) Nipaakar ed kikioli diad nigetar a panaon, inkuan nen Tatian: “Panisiaan mi a wala so kioli na saray laman kayarin manampot so amin a bengatla.” Nipaakar ed no akin a sikatayoy ompapatey, oniay insulat nen Tatian: “Ag-itayo pinalsa pian ompatey, noagta ompapatey itayo lapud dilin kasalanan tayo. Say kawayangan tayon manpili so manederal ed sikatayo; sikatayo bilang bulos so nagmaliw ya ariripen; nilako itayo lapud kasalanan.”

Makapawetwet so impangipaliwawa nen Tatian nipaakar ed kamarerwa. Inkuanto: “Say kamarerwa et aliwa itan ya imortal, O Griegos, noagta ompatey. Ingen posibli ya ag-itan ompatey. On, no agto kabat so katuaan, satan so ompatey, tan natawtaw a kaibay laman, balet onalagey lamet a siansia a kaiba so laman diad anggaan na mundo, tan managmak na ipapatey diad magnayon a kadudusa.” Seguradon aliwan malinew so labay ya ibaga nen Tatian ed sarayan balikas. Nayari kasi a legan ton tutumboken so pigaran bangat na Biblia et pinaboran to met iray kapanaonan to kanian nilaokan to iray Makasulatan a katuaan na saray paganon pilosopiya?

Sakey nin makatantandan sulat nen Tatian et say Diatessaron, odino Harmony of the Four Gospels. Si Tatian so primeron angitarya na saray Ebanghelyo diad saray kongregasyon ed Sirya diad mismon lenguahe ra. Sayan sulat so pinablin tuloy, a pinagmaliw ton saksakey a salaysay so apatiran Ebanghelyo. Satan so inusar na Syrian Church.

Sakey a Kristiano Odino Erehes?

Ipaparungtal na maalwar a panangusisa ed saray sulat nen Tatian a kabisado to so Kasulatan tan walaan na aralem a respeto ed saratan. Sikatoy nansulat nipaakar ed impluensya na saratan ed sikato: “Agko nononoten so onyaman; agko aawaten so ganggan a mansundalo; kabusol ko so pilalawanan; agak nasagyat ed agnaperan panangaro ed kaykayamanan pian magmaliw a managlayag; . . . Agko pampipilalekan so ombantog . . . Amin so minanabang ed parehon banwa, tan amin so ompatey, balanglan manbibilay ira ed liket odino kairapan.” Insimbawa nen Tatian: “Agkayo miabobon ed mundo, ya ipulisay yo so kaambagelan a wadtan. Pauleyan kayo ed Dios, tan lapud Sikatoy natetebek yo iwaklit yo so daan ya inkatoo.”​—Mateo 5:45; 1 Corinto 6:18; 1 Timoteo 6:10.

Balet, konsideraen so sulat nen Tatian ya apauloan na On Perfection According to the Doctrine of the Savior. Diad sayan sulat to et itetetel to ed Diablo so panangasawa. Ibabaga ton isisiglaot na saray indibidual so laman da diad maidederal a mundo panamegley na panangasawa, kanian pirmin kokondenaen itan nen Tatian.

Ompatnag a nen ngalngali 166 K.P., kayari impatey nen Justin Martyr, si Tatian so balanglan angiletneg odino akilimog ed asetikon sekta a tatawagen ya Encratites. Idadanet na saray patumbok na satan so mapeget a dilin-panangontrol tan panamanlong ed laman na sakey. Sikaray mangaagamil na asetisismo a mankakaukolay ipaliis ed alak, panangasawa, tan pangayarian na saray materyal.

Say Leksion a Naaralan

Akin ya ontan lay inkasipa nen Tatian manlapud Kasulatan? Kasin sikatoy nagmaliw a “maililingwan a dumerengel”? (Santiago 1:23-25) Kasin ag-impulisay nen Tatian iray palson tongtong kanian sikatoy naimpluensyaan na pilosopiya na too? (Colosas 2:8; 1 Timoteo 4:7) Lapud balbaleg iran lingo so sinuportaan to, nibaga tayo kasin nagmaliw ya aderal so panagnonot to?

Antokaman so agawa, saray sulat tan alimbawa nen Tatian so mangitatarya na aralem a pakatalos ed kipapasen na relihyon ed panaon to. Ipapatnag na saratan ya agaylan makaderal so impluensya na minumundon pilosopiya. Komon ta talinengen tayo so pasakbay nen apostol Pablo ya onarawi “ed saray tongtong ya ag-onnepeg ed Dios tan saray siblangan na ningaranan a kakabatan balet aliwa a tua.”​—1 Timoteo 6:20.