Eusebius​—“Say Ama na Awaran na Iglesia”?

NEN taon 325 K.P., impatawag nen Emperador Constantino iray amin ya obispo ed Nicaea. Say gagala to: pian solbaren so pirmin pandedebatian ya isyu nipaakar ed relasyon na Dios ed Anak to. Sakey ed saray presente’d man et say lakin ipapasen a sankatudioan diad panaon to, si Eusebius na Caesarea. Inaral a maong nen Eusebius so Kasulatan tan nagmaliw a manangidepensa ed Makristianon bangat a saksakey so Dios.

Diad Konsilyo na Nicaea, “si Constantino a mismo so angidaulo,” so insalaysay na The Encyclopædia Britannica, “ya aktibon angigiya ed saray singbatan, tan sikatoy angiyarap a mismo . . . ed importantin pormula a manasaglawi ed relasyon nen Kristo ed Dios unong ed kredo ya impaakseb na konsilyo, ‘nipaakar ed inkasaksakey to tan say Ama’ . . . Lapud takot ed emperador, saray obispo, likud labat ed duara, so nampirma ed kredo, a dakel ed sikara so apasootan labat.” Kasin sakey si Eusebius ed saramay agnampirma? Anton leksion so naaralan tayo ed say tinalindegan to? Usisaen tayo pa so kipapasen nen Eusebius​—saray kualipikasyon to tan saray agawaan to.

Saray Makatantandan Sulat To

Maseguron nianak si Eusebius diad Palestina manga 260 K.P. Manlapud inkaugaw, sikatoy akilimog ed si Pamphilus, a manangasikaso na iglesia ed Caesarea. Bilang kabiangan na teolohikon eskuelaan nen Pamphilus, si Eusebius so nagmaliw a maseet ya estudyante. Sikatoy naynay a walad maawang a librarya nen Pamphilus. Si Eusebius so makulikuli a nanaral, nagkalautla ed Biblia. Sikatoy nagmaliw met a maapit a kaaro nen Pamphilus, a diad saginonor et inngaran toy inkasikaton “Eusebius ya anak nen Pamphilus.”

Nipaakar ed saray pirawat to, oniay inkuan nen Eusebius: “Say gagalak et say pangisulat ed awaran na impantutumbokan na saray masanton Apostoles ontan met ed panaon ya apalabas a manlapud agew na Manangilaban tayo angga ed panaon tayo; pian isalaysay no panon a nibagan linmesa ed awaran na iglesia so dakel tan importante iran ebento; tan pian salambiten iraman so anguley tan angasikaso ed iglesia diad saray prominentin simbaan, tan saramay angiyabawag na madibinon salita ed kada kailalakan, balanglan insalita odino insulat.”

Agnalingwanan si Eusebius diad impangisulat to ed papablien a tuloy a libron apauloan na History of the Christian Church. Say samploran tomo to a nipalapag nen 324 K.P. so ipapasen a sankaimportantian ya awaran na iglesia a nisulat diad kadaanan a panaon. Bilang resulta na sayan agawaan, si Eusebius so tinawag bilang ama na awaran na iglesia.

Nilikud ed Church History, insulat met nen Eusebius so Chronicle, ed duaran tomo. Say unonan tomo so anegek ed awaran na mundo. Nen komapat a siglo et nagmaliw itan ya estandarten  reperensya parad kronolohiya na mundo. Lugan na komaduan tomo iray petsa na maawaran ya ebento. Diad kapetekan iran egpang et insulat nen Eusebius so nantutumbokan ya impan-ari na nanduruman nasyones.

Insulat met nen Eusebius so duaran maawaran a libro, ya apauloan na Martyrs of Palestine tan Life of Constantine. Say primeron asalambit so mangokobre ed taon 303-10 K.P. tan manisingbat ed saray martir ed satan a panaon. Maseguron atasian a mismo nen Eusebius iratan ya ebento. Lugan na komadua iray mablin detalye ed awaran, ya impalapag ed apatiran tugyop a libro kayari impatey nen Emperador Constantino nen 337 K.P. Imbes a puron awaran, napno itan na balikas na panangirayew.

Say manangidepensan libro nen Eusebius so mangilalaktip ed ebat to ed si Hierocles​—say Romanon gobernador a kapanaonan to. Sanen nansulat si Hierocles a sumpad saray Kristiano, nansulat met si Eusebius pian idepensa ira. Niarum ni, bilang panuporta ed madibinon inkisulat na Kasulatan, sikatoy nansulat na 35 a libro, ya impasen iratan bilang sankaimportantian tan napno na detalye. Say primeron 15 ed saraya so ginetman mamaneknek ya inawat na Kristiano so sagradon sulsulat na saray Hebreo. Tan say 20 ni so mamapaneknek a susto iray Kristiano diad agda impansiansia ed saray ganggan na Judio tan diad impangawat da ed saray balon totontonen tan agagamil. Amin irayan libro so malaknab a mangidedepensa ed Inkakristiano unong ed pakatebek nen Eusebius.

Nambilay si Eusebius na manga 80 taon (manga 260 anggad manga 340 K.P.), a nagmaliw a sakey ed saray marundunong a managsulat diad kadaanan a panaon. Saray sulat to so manasaglawi ed saray ebento ed inmunan taloran siglo ya anggad panaon nen Emperador Constantino. Diad unor a kabiangan na bilay to, sikatoy nagmaliw ya obispo ed Caesarea nilikud ed kimey to bilang managsulat. Anggaman kabkabat bilang sakey a manag-awaran, si Eusebius et sakey met ya apolohista, managgaway mapa, managkalar, kritiko, tan manangipaliwawan managsulat.

Say Nankaduan Motibo To

Akin a ginapoan nen Eusebius iratan a malaklaknab a kimey? Naromog so ebat ed sisiaen to a sikato so nambilay ed panaon na pananguman a mamapaarap ed balon panaon. Moriaen to ya agawa iray importantin tuloy ya ebento legan na apalabas iran kailalakan tan nakaukolan a walay nisulat a rekord parad ontumbok a kailalakan.

Si Eusebius so walaan na sakey nin gagala, salanti, bilang apolohista. Panisiaan to a nanlapu ed Dios so Inkakristiano. Balet walaray agmangawat ed sayan ideya. Oniay insulat nen Eusebius: “Say gagalak met et isulat so kangaranan tan karakel tan kabetbet na abalbaleg iran impakalingo na saramay mankaliktan na pananguman, tan saramay mangibabagan naroromog da so pikakabat, a palso, a singara masesebeg a lobo a maruksan mamubuyak ed pulok nen Kristo.”

Kasin impasen nen Eusebius so inkasikato bilang Kristiano? Maseguro, lapud sikatoy anukoy ed si Kristo bilang “Manangilaban tayo.” Insulat to: “Gagalak . . . ya isalaysay iray insaew a tampol na interon Judion nasyon bilang nansumpalan na saray pakana ra sumpad Manangilaban tayo, tan pian ikurit iray paraan tan kabetbet na impangataki na saray Gentil ed salita na Dios, tan pian deskribien so ugali na saramay angiyagel ed satan diad nanduruman panat na panaon anggaman nipaarap ira ed ipapatey tan panamairap, ontan da met iramay mangipapabidbir ed katooran da diad panaon tayon mismo, tan say mapangasi tan maaron impanulong ed sikaran amin na Manangilaban tayo.”

 Say Malaknab ya Impansukimat To

Dakerakel so libro a personal a binasa tan inaon nen Eusebius. Dia lambengat ed panamegley na sulsulat nen Eusebius a niparungtal so dakel a prominentin indibidual ed inmunan taloran siglo na Komon a Panaon. Diad saray sulat to lambengat so pakaromogan na saray makanan salaysay a nipaakar ed importante iran “proyekto.” Saratan so inaon ed saray apalabas lan lapuan na pikakabat.

Si Eusebius so makuli tan sistematikon anugyop ed materyal. Ompatnag a sineetan ton maong ya impanbiigan iray salaysay a napanmatalkan tan agnapanmatalkan. Ingen, walan walay lingo ed kimey to. Walay panaon a sikatoy lingon angipaliwawa tan agto atalosan iray totoo tan saray kiwas da. Sikatoy aliwan susto no maminsan nipaakar ed kronolohiya. Si Eusebius so kulang met na dunong ed panangipresenta. Balet, anggaman walaray kakulangan to, say dakel a kimey to so ipapasen a mabmablin kayamanan.

Kasin Pinabli To so Katuaan?

Mapaga si Eusebius ed agnasolbar ya isyu a nipaakar ed relasyon na Ama tan say Anak. Kasin wala la so Ama antis na Anak, unong a panisiaan nen Eusebius? Odino kasin bansag a niwala so Ama tan Anak? “No bansag iran niwala,” so intepet to, “panon a magmaliw ya Ama so Ama tan magmaliw ya Anak so Anak?” Pinekderan to ni ingen so sisiaen to diad impangaon ed Kasulatan, ya inusar to so Juan 14:28, a mangibabagan ‘say Ama so babaleg nen si Jesus,’ tan say Juan 17:3, a tinukoy ditan si Jesus bilang samay ‘imbaki’ na alenleneg a tuan Dios. Tinukoy to so Colosas 1:15 tan Juan 1:1, diad pangikakatunongan nen Eusebius a say Logos, odino say Salita, so ‘talintao na Dios ya agnanengneng’​—say Anak na Dios.

Makapakelaw, balet, ta diad impanampot na Konsilyo na Nicaea, si Eusebius so sinmuporta ed saramay kontra so panmoria ra. Anggaman sumlang ed Makasulatan a talindeg to ya aliwan pareho so Dios tan si Kristo, sikatoy aki-abobon ed emperador.

Say Leksion a Naaralan

Akin ya inmabuloy si Eusebius ed pananesdes na Konsilyo na Nicaea tan sinmuporta ed aliwan Makasulatan a doktrina? Kasin walaray makapolitika a getma to? Nagkalautla, akin a sikatoy inmatendi diad konsilyo? Anggaman impatawag iray amin ya obispo, pigpigara​—salanti 300​—labat so inmatendi. Kasin nayarin nampagaan nen Eusebius so pamasiansia na kipapasen to ed sosyedad? Tan akin a sikatoy dinerleng a tuloy nen Emperador Constantino? Si Eusebius so katangbayan na emperador diad konsilyo.

Mapatnag ya imbaliwala nen Eusebius so kakaukolanen nen Jesus ed saray patumbok To a magmaliw ya ‘agkabiangan na mundo.’ (Juan 17:16; 18:36) “Sikayo a palalawanan, agyo ta amta a say pikakaaro ed mundo et sikato so pibubusol ed Dios?” so intepet nen Santiago. (Santiago 4:4) Tan agaylan matukoy so bilin nen Pablo: “Agkayo miulop ed pako a duma na saray agmananisia”! (2 Corinto 6:14) Mansiansia itayo komon a biig ed mundo legan itayon ‘mandadayew [ed Ama] ed espiritu tan katuaan.’​—Juan 4:24.

[Litrato ed pahina 31]

Sakey a “painting” a mangililitrato ed Konsilyo na Nicaea

[Credit Line]

Scala/Art Resource, NY

[Picture Credit Line ed pahina 29]

Courtesy of Special Collections Library, University of Michigan