Say Karakpan na Palsa nen Jehova

‘Saray Kiew nen Jehova Napno Ra na Tabol’

A SALIM ta la so inmalagey ed loob na katakelan legan ya ontatalos iray sinag na agew ed leet na atataragey a kiew? Narerengel mo ta so kalasakas na saray bulong legan a nararageman?​—Isaias 7:2.

Diad arum a parte na dalin legan na sakey a tiempo na taon, saray bulong na nanduruman kakiewan so magmamaliw ya ambalanga, kolor-kahil, duyaw, tan arum niran kolor. On, singano napopoolan so kakiewan! Matukotukoy irayan balikas: “Ombetag kayo a mankanta sikayo a palandey, O takel, tan amin a kakiewan ed sikato.”​—Isaias 44:23. *

Ngalngalin kakatlo ed kaawang na dalin ed planeta tayo so sasaknapen na katakelan. Diad makapakelaw a paraan, say katakelan tan say dakdakel a mabilay ditan so mangiglogloria ed Managdesinyo tan Manamalsa, si Jehova a Dios. “Idayew yo si Jehova,” so inkanta na pinuyanan a salmista, “saray managbunga a kakiewan tan amin a cedros.”​—Salmo 148:7-9.

“Makana iray kiew para ed materyal a pankaukolan na too tan ed pilalek ton makanengneng na mararakep a bengatla,” so inkuan na libron The Trees Around Us. Saray katakelan so manproprotekta, manusustuni, tan mamapalinis ed suplay na danum a parad katooan. Lilinisan met na kakiewan so dagem. Diad panamegley na makapakelkelaw a proseson photosynthesis, say carbon dioxide, danum, saray mineral, tan sinag na agew so pagmamaliwen na saray selula na bulong bilang sustansia tan oksihena.

Say katakelan et sakey ya obra maestra nipaakar ed karakpan tan desinyo. Kaslakan a saray angkakabaleg a kiew so makapadinayew a tuloy a kabiangan na katakelan. Ontutubo ed leet-leet da so dakdakel a pako, saray lamuyak, saray onkukurong a masitas, tantanaman, tan dikarika. Saratan a tanaman so mandedependi ed kaliberliber a papawalaen na kakiewan, ya ombabaleg ed sirom na saratan tan maneesep ed linaew a manlalapud katakelan.

Diad saray manlologlog a katakelan, anggad 25 milyon a bulong so napepelag ed kada sakey ektarya na dalin na satan diad pansamposampot na taon. Antoy nagagawa ed saratan a bulong? Sarayan mibubulok a materyal so pagmamaliwen na saray insekto, fungi, bigibigis, tan arum niran organismo bilang abono, say sustansian mamapabuna ed dalin. On, anggapo so nadadarak legan ya ipaparaan na sarayan mareen a komikimey so dalin pian walay ontubo lamet.

Diad dalin na katakelan ya inkaplagan na saray amagan bulong, wadtan so kimuyekyek a pinalsa. Unong ed libron The Forest, “anggad 1,350 a pinalsa . . . so naromogan diad 30 sentimetro kuadrado a kaawang tan 2.5 sentimetro a kaaralem na dalin, nilikud ni so binilyon ya organismo a nanengneng labat panamegley na mikroskopyo ed kada sankaakop a dalin.” Niarum ni, dakdakel so reptilya, manomanok, insekto, tan manpapasuson ayayep diad katakelan. Siopa so nepeg a napagalangan ed sayan karakpan tan pandurumaan? Matukotukoy ya oniay inyabawag na Amalsa ed saratan: “Amin ya ayep na katakelan kien ko ra, tan saray kaayepan ed tapew na nilibo a pukpukdol.”​—Salmo 50:10.

Arum ya ayep so pinalsa a walaan na makatantandan abilidad ya onugip a mabayag (hibernate) pian nabilay ira ed ambetebetel a tiempo tan mabayag a panaoy eras. Balet, aliwan amin ya ayep et onuugip a mabayag. Anggan diad kapegleyan na panaoy ambetel et nanengneng yo so ulop na saray ulsa a batik-batik ed alog. Say ulsa so ag-onuugip a mabayag nisay mangisisimpen na tagano, balet saratan so manaanap tan mansisibsib na saray malangwer a sanga odino simisimit, unong a nanengneng mo ed say nilaktip a litrato diad Alemanya.

Say bilay na tanaman so kaslakan ya ipaparungtal diad Kasulatan. Unong ed sakey a kalkulasyon, ngalngalin  130 a nanduruman tanaman so sinalambit na Biblia, a kabiangan so manga 30 a klase na saray kiew. Bilang komento nipaakar ed kakanaan na saratan ya impanukoy, oniay inkuan na botaniko a si Michael Zohary: “Anggan diad ordinaryo tan aliwan propesyonal a sekular a literatura, agnaromog na sakey so ontanlan karakel ya impanukoy ed saray tanaman a nisiglaot ed nanduruman aspekto na bilay a singa saramay naromog diad Biblia.”

Saray kiew tan katakelan so makapalikliket iran langkap na maaron Manamalsa. No akapasyar tayo la ed saray kakiewan, seguradon mipakna itayo ed saray imbalikas na salmista: ‘Saray kiew nen Jehova napno ra na tabol, saray cedros na Libanon ya intatanem to, a diman so panggawaan na saray manomanok ya atap na ubo-ubong da.’​—Salmo 104:16, 17.

[Paimano ed leksab]

[Kahon/Saray litrato ed pahina 9]

Say kiew ya almendro (almond) et sakey ed saray makapadinayew a manbubungan kiew diad Pegley Bukig. Diad kagapo na taon​—sakey itan ed saray sankasakbayan a manrorosas kayarin nanloglog ed panaon na ambetel. Tinawag na saray kadaanan a Hebreo so kiew ya almendro bilang ombabangon, a tutukoyen da so masakbay a panagrosas na satan. Singano ombabangon so kiew panamegley na ibusbuskag na saray de-rosa odino amputin rosas na satan.​—Eclesiastes 12:5.

Diad ngalngalin 9,000 a kabkabat a klase na manomanok, manga 5,000 so ibibilang a songbird. Saray uni na saratan so mamapasayaksak ed mareen a katakelan. (Salmo 104:12) Singa bilang, say song sparrow so walaan na makapalikliket a nanduruman tanol. Saray angkelanting a managkantan mourning warbler, a singa nilitrato dia, so walaan na makolor iran bago a singa-dapol, duyaw, tan birdi.​—Salmo 148:1, 10.

[Litrato ed pahina 9]

Takel ed Normandy, Pransya