Nepeg Kasin Mibali ed Politika Iray Klero?
Nepeg Kasin Mibali ed Politika Iray Klero?
“SAY pibiang ed politika so makatulong ed saray mairap-bilay, so inkuan na arsobispon taga-Canada ed saray ondadayo a debotado . . . Anggano say mapolitikan sistema so ompatnag ya agmitunosan ed linawa na Dios, ‘nakaukolan itayon mibiang ta pian niiter tayoy hustisya ed saray mairap-bilay.’”—Catholic News.
Kaslakan la iray report nipaakar ed saray lider na relihyon a mangibabagan pabor ira ed pibibiang ed politika tan dakel met iray relihyoson lider a mamebemben na betang ed politika. Panggugunaetan na arum a repormaen so politika. Arum so pandidinayewan tan nonodnonoten lapud pangikakampanya ra ed saray isyun nipaakar ed agpanangiduma-duma ed rasa tan pamaandi ed panangaripen.
Anggaman kuan, dakel a membro na iglesia so agnaliliketan sano ondapag iray managkalar da diad saray mapolitikan isyu. “Susuppiaten no maminsan na saray mimimisan Protestanti so mapublikon pibibiang na saray klero ra,” so inkuan na sakey ya artikulo ed Christian Century nipaakar ed teolohiya ed politika. Momoriaen na dakel a relihyoson totoo a sagradon maong a pasen so simbaan parad politika.
Saya so mamapalesa na pigaran makapainteres a tepet a makana ed amin a manpipirawat a makanengneng ed mas marakep a mundo. Nayarian kasi na saray mangikakalar na Inkakristiano a repormaen so politika? * Kasin say pibabali ed politika so paraan na Dios pian niwala so magmaong a gobierno tan mas marakep a mundo? Kasin say orihinal a gagala na Inkakristiano et pian igapo so sakey a balon paraan na pangagamil ed politika?
No Panon a Ginmapo so Politika Diad Ngaran nen Kristo
Diad libron The Early Church, inkuan na manag-awaran a si Henry Chadwick a say inmunan Kristianon kongregasyon so kabkabat ed “agpaniinteres [na satan] ed pakawalaan na pakayari ed sayan mundo.” Satan so sakey a “komunidad ya aliwan mapolitika, mareen, tan agmangiyaalibansa na bakal odino karawalan.” Oniay inkuan na A History of Christianity: “Mapekder so karaklan ed saray Kristiano a nepeg ya anggapo ed sikara so mamemben na betang diad silong na estado . . . Anggan nensaman ni diad kagapo na komatlon siglo, inkuan nen Hippolytus a kakaukolanen ed maawaran a Kristianon kustombre ya onekal so sakey a mahistradon mibabaley ed posisyon to pian makapiulop ed Iglesia.” Balet, kalkalna a saray lalakin manpipirawat na pakayari so ginmapon angidaulo ed dakel a kongregasyon, a nginaranan day inkasikara na ataragey a titulo. (Gawa 20:29, 30) Kinaliktan na arum so magmaliw a lider na relihyon tan politiko. Say biglan impanguman ed gobierno na Roma so angiter na pankanawnawa a pinirawat na saratan a lider na iglesia.
Nen taon 312 K.P., inabobonan na paganon Emperador na Roma a si Constantino so tatawagen ya Inkakristiano. Makapabigla ta saray arsobispo na iglesia so mabulos ya akikompromiso ed paganon emperador bilang kasalat na saray pribilehyon inter to ed sikara. “Say Iglesia so nagkalalon alanor ed saray mapolitikan desisyon,” so insulat nen Henry Chadwick. Anto kasi so epekto na pibibiang ed politika dia ed saray lider na iglesia?
No Panon a Naapektoan na Politika Iray Managkalar
Say ideya ya usaren na Dios iray lider na iglesia bilang politiko so sinuportaan a nagkalalo nen Augustine, sakey a maimpluensyan Katolikon teologo nen komaliman siglo. Inugagep to ya uleyan na iglesia iray bansa tan itarok so kareenan ed katooan. Balet oniay insulat na manag-awaran a si H. G. Wells: “Maslak a kabiangan na awaran na Europa manlapu nen komalima ya anggad koma-labinliman siglo et salaysay nipaakar ed insaew ya iyaplika iyan inkalapagan ya ideya nipaakar ed sankamundoan a gobierno na Dios.” Agnitarok na Kakristianoan so kareenan anggan dia labat ed Europa, tan mas lalo la diad mundo. Aderal so kredibilidad na Inkakristiano diad dakel a totoo. Anto kasi so agawa?
Dakel a mangibabagan mangikakalar ed Inkakristiano so asagyat ed politika tekep na maabig iran getma, balet diad kaunoran et sikaray alanor ed saray gawan mauges. Si Martin Luther, a sakey a managkalar tan managpatalos na Biblia, so kabkabat lapud impansagpot ton manreporma ed Iglesia Katolika. Balet, say makpel ya intalindeg to sumpad saray doktrina na iglesia so nanggawa ed sikaton popular ed saramay walaan na mapolitikan motibo pian manrebeldi. Naandi so respeto na dakel ed si Luther sanen sikatoy sinmuporta met ed mapolitika iran isyu. Diad gapo et pinaboran to iray dumaralos a manrerebeldi ed saray managlames ya aristokrata. Balet, sanen nagmaliw lan marawal so rebelyon, pinaseseg to iray aristokrata a patundaen so panagrebeldi, a ginawa ra met itan diad impamatey ed nilibon totoo. Agpankelawan a sikatoy impasen na saray dumaralos bilang traidor. Pinaseseg met nen Luther iray aristokrata a manrebeldi sumpad Katolikon emperador. Diad tua, saray Protestanti, unong ya impanawag ed saginonor ed saray patumbok nen Luther, so angorganisa la na mapolitikan pakurang diad gapo ni labat. Panon a naapektoan na pakayari si Luther? Sikatoy inmuges lapud satan. Alimbawa, anggaman diad gapo et ag-inmabuloy a mamaskar ed saray kontra ed relihyon, diad saginonor et sinugsogan to iray kakaaro ton politiko a mamatey diad pamool ed saramay onsusumpa ed panagbinyag na ugaw.
Si John Calvin et sakey a bantog a klerigo diad Geneva, balet asabin sikatoy awalaan met na baleg ya impluensya ed politika. Sanen impabitar nen Michael Servetus ya andian na Makasulatan a basiyan so Trinidad, inusar nen Calvin so impluensya to ed politika pian suportaan so pamatey ed Servetus, a pinoolan da diad palitek. Agaylan makapasinagem ya inkasipa ed saray bangat nen Jesus!
Nayarin alingwanan na sarayan lalaki so imbaga na Biblia diad 1 Juan 5:19: “Say sankamundoan mandukdukol ed kaugsan [“pakayari na sakey a mauges,” NW].” Kasin walaan ira na masimoon a pilalek a repormaen so politika diad panaon da, odino sikara so asagyat ed pankanawnawan nawalaan na pakayari tan maimpluensyan kakaaro? Antokaman so kipapasen, nepeg a ninodnonot da komon iray impuyan a salita na babangatan nen Jesus a si Santiago: “Agyo ta amta a say pikakaaro ed mundo et sikato so pibubusol ed Dios? Kanian siopaman a magmaliw naani a kaaro na mundo sikato so kabusol na Dios.” (Santiago 4:4) Kabat nen Santiago so imbaga nen Jesus ed saray patumbok to: “Ag-ira taga mundo, salanti unong ya agak taga mundo.”—Juan 17:14.
Anggaman ontan, bangta bibidbiren na dakel a totoo a saray Kristiano so agnepeg a mibiang ed inkauges na mundo, agda labay so magmaliw a neutral ed politika, a peteg ya ‘agkabiangan na mundo.’ Ibabaga ra a say ontan a neutralidad so mangamper ed saray Kristiano ed aktibon pakapangipatnag da na panangaro ed arum. Panisiaan da a saray lider na relihyon so nepeg a mansalita tan mibiang ed pamatunda ed inkakurakot tan ag-inkahustisya. Balet kasin say neutralidad ya imbangat nen Jesus et talagan makaamper ed aktibon panangiyansakit ed arum? Kasin makapansiansian biig so Kristiano ed makaapag-apag iran isyu ed politika tan kaleganan na satan et makapangitarya na praktikal a tulong ed arum? Sarayan tepet so usisaen na ontumbok ya artikulo.
[Paimano ed leksab]
^ par. 5 Inukeran so politika bilang “saray aktibidad a nisiglaot ed pananguley na sakey a bansa odino lugar, nagkalalo la ed pandedebati odino kolkolan na saray indibidual odino partido a walaan odino maniilalon nawalaan na pakayari.”—The New Oxford Dictionary of English.
[Litrato ed pahina 4]
Akikompromiso iray lider na iglesia ed saray manuley, a singa si Emperador Constantino, pian nawalaan na pakayari ed politika
[Credit Line]
Musée du Louvre, Paris
[Saray litrato ed pahina 5]
Akin ya asagyat ed politika iray bantog a lider na relihyon?
Augustine
Luther
Calvin
[Credit Lines]
Augustine: ICCD Photo; Calvin: Impinta nen Holbein, a nanlapud libron The History of Protestantism (Vol. II)