Istorya ed Bilay

Datin Walad Bartolina, Natan et Wala la’d Swiss Alps

UNONG ED SALAYSAY NEN LOTHAR WALTHER

Kayari na alay irap a palabasen a taloy taon na inkiprisok diad saray ambilunget a bartolina na saray Komunista ed Bukig ya Alemanya, pirawrawat ko lan natawayan so samit na kawayangan tan say maliket a pilimog ed pamilyak.

BALET, agak akaparaan a nanengneng so mankelaw a lupa na anem taon ya ilalak ko, si Johannes. Agto ak apinengnengan diad apalabas a taloy taon. Talagan agto ak kabat.

Aliwan singa say ana’ko, nanggayagaan ko so maaron piuulop ed saray ateng ko sanen ugaw ak ni. Maabig so siglaotan mi ed abung diad Chemnitz, Alemanya, say lugar a nianakan ko nen 1928. Prangkan tuloy so amak nipaakar ed pambusol to ed relihyon. Nanonotan to a nen Guerra Mundial I, saray “Kristianon” sundalo ed balang dapag so mangibabano ed sakey tan sakey na “Merry Christmas” no Disyembre 25, insan ira lanlamang manpapateyan diad kaimbuasan. Parad sikato, say relihyon so sankagrabian a nengneng na pansimpisimpitan.

Asalatan na Pananisia so Inkadismaya

Makapaliket ta agko naeksperiensya so ontan ya inkadismaya. Angangga so Guerra Mundial II sanen mantaon ak na 17, tan dawitdawit ak a nalan mansundalo. Anggaman kuan, sisigensigenen ak na saray makapaaburidon tepet ya, ‘Akin et amayamay so manpapateyan? Siopa kasi so napanmatalkan ko? Iner kasi so pakaromogan koy peteg a kaligenan?’ Nisilong ed pananguley na Sobyet so Bukig ya Alemanya a panaayaman mi. Saray ugagep na Komunista nipaakar ed hustisya, inkaparpareho, inkasaksakey, tan maligen a siglaotan so makapasagyat ed saramay apunaw la ed makadesyang a bakal. Agmanbayag, sarayan masimoon ya indibidual so pirmin nadismaya la, natan et aliwan diad relihyon,  noagta diad politika.

Diad samay panaanap kon mismo ed makabaliksan iran ebat, intongtong ed siak na sakey ed saray panginaen ko, a sakey a Tasi nen Jehova, so nipaakar ed pananisia to. Inikdan to ak na nibase’d Biblian publikasyon ya amakiwas ed siak a mamasa ed interon kapitulo 24 na Mateo diad inmuna-unan pankanawnawa. Asagyat ak ed makatunongan tan makakombinse iran paliwawa a nitarya ed libro, ya anukoy ed panaon tayo bilang “say anggaan na mundo” tan angipabitar ed manunan sengegan na saray problema na katooan.​—Mateo 24:3; Apocalipsis 12:9.

Agnambayag et akaawat ak na arum niran publikasyon na saray Tasi nen Jehova, tan legan a magunaet kon babasaen iratan, amoriak ya aromog ko la so katuaan ya abayag ko lan masimoon ya aanapen. Makapaliket a nakabatan a si Jesu-Kristo so nitrono la ed tawen nen 1914 tan magano to lan paandien iray agmaridios ya elemento ta pian nabendisyonan so matulok a katooan. Say sakey nin alay abig ya asukayan ko et say malinew a pakatalos nipaakar ed dondon. Saya so tinmulong ed siak ya asinggeran si Jehova a Dios diad masimoon a pikakasi, pian onkerew na panamerdona. Apakiwas ak a maong ed maaron panamaseseg a naromog ed Santiago 4:8: “Singger kayo ed Dios, et sikato so onsingger naani ed sikayo.”

Anggaman ed agnapokpokan ya entusiasmok ed balon pananisiak, diad gapo et masuyat a mangawat iray ateng ko tan say atsik ed saray imbagak ed sikara. Balet, saya so ag-amaandi na pilalek kon onatendi ed saray Kristianon miting a gagawaen na melag a grupo na saray Tasi diad asingger ed Chemnitz. Makapasurprisa ta saray ateng ko tan say atsik et akila ed siak ed samay primeron inyatendik! Agawa itan nen panaoy ambetel na 1945/46. Diad saginonor, sanen aporma so sakey a grupo ed panagaral na Biblia ed Harthau, a panaayaman mi, regular lan inmatendi so pamilyak.

‘Siak so Ugaw Ni’

Say impakapikabat ko ed saray makanan katuaan ed Biblia tan say regular a pililimog ed saray totoo nen Jehova so amakiwas ed siak ya idedika so bilay ko ed si Jehova, tan siak so abautismoan nen Mayo 25, 1946. Malikeliket ak sanen inmaligwas met ed espiritual so pamilyak, tan diad kaunoran et sikaran talo so nagmaliw a matoor a Tasi. Anggad natan et say atsik so aktibon membro na sakey ed saray kongregasyon ed Chemnitz. Say inak so inatey nen 1965 tan say amak et nen 1986; pareho iran matoor a nanlingkor.

Anem bulan kayari na bautismok, ginmapo ak a nanlingkor bilang espisyal payunir. Saya la so gapoan na legay bilay a serbisyok ‘diad panaon to, tan agto panaon.’ (2 Timoteo 4:2) Agnambayag et nilukas iray balon pankanawnawa parad serbisyo. Kinaukolan iray sigpot-panaon ya ebanghelisador diad nisulinek a lugar ed mamabukig ya Alemanya. Kaibak so sakey ya agin laki a nan-aplay ed sayan asainmin, balet ta liknaen kon kulang ak ni ed eksperiensya tan inkatatken parad sayan baleg a responsabilidad. Lapud 18 años ak ni labat ed saman, aliknak so singa alikna nen Jeremias: “O . . . Jehova! Nia agko amta so mansalita; ta ugaw  ak.” (Jeremias 1:6) Anggaman ed saray panduaruwak, inikdan kami na saray responsablin agagi na pankanawnawa. Kanian, niasain kami ed Belzig, sakey a melag a baley ed luyag na Brandenburg.

Agaylay irap so manpulong ed satan a teritorya, balet nagmaliw itan a makanan panangipasal ed siak. Diad saginonor, pigaran prominentin negosyanten bibii so angawat ed mensahe na Panarian tan nagmaliw a Tasi nen Jehova. Balet ta sayan talindeg et sumlang ed saray nilamut lan tuloy a tradisyon tan tatakotan na satan a melag a baryo. Sikami so pirmin sinuppiat na saray kleron Katoliko tan Protestanti tan pinapauges da kami lapud pampupulong mi. Balet lapud nanmatalek kami ed panangiwanwan tan proteksion nen Jehova, atulongan mi so pigaran interesadon totoo a mangawat ed katuaan.

Onloloor Iran Pakapatnagan na Inkamapeget

Nen 1948, parehon naeksperiensyak iray panamendisyon tan ag-inilaloan a kairapan. Primero, akaawat ak na asainmin a manpayunir ed Rudolstadt, Thuringia. Akabkabat ko ditan so dakel a matoor ya agagin lalaki tan bibii, tan nanggayagaan ko so impilimog ed sikara. Sananey nin baleg a bendisyon so sinmabi nen Hulyo ed satan a taon. Nankasal kami nen Erika Ullmann, sakey a matoor tan maseseg a malangwer a Kristianon bii ya akabkabat ko manlapu la nen ginmapo ak ya inmatendi ed saray miting diad Kongregasyon na Chemnitz. Saniba kamin nampayunir ed Harthau, say lugar a nianakan ko. Balet, sinmabi so panaon ya agla nasarag nen Erika so mantultuloy ed sigpot panaon a serbisyo lapud saray problema ed bunigas tan ed arum niran rason.

Mairap iratan a panaon parad saray totoo nen Jehova. Kinansela na Labor Department ed Chemnitz so kard ko parad rasyon na tagano pian napaskar ak ya itunda lay panagpulong ko tan mangalay sigpot-panaon a sekular a trabaho. Inusar na saray responsablin agagi so kasok pian kerewen so legal a panamidbir na Estado. Agda itan inabobonan, tan nen Hunyo 23, 1950, siak so asentensiaan a manmulta odino napriso ed 30 agew. Inyapela mi ed atagtagey a korte so desisyon, balet ta agda itan inawat, tan impapriso da ak.

Sayan inkagawa so paniring ni labat na kalkalnan iloor na isusumpa tan kairapan ya onsabi. Anggapo ni sakey bulan ed saginonor, nen Setyembre 1950, kayari da kamin pinapauges diad media, insebel na uley na Komunista iray kimey mi. Lapud maples ya idarakel mi tan neutral a talindeg mi, sikami so impasen dan mauges a muyongan na espiya na Sagur, a manguusar labat ed relihyon pian sakbongan so “kuestionablin kimey.” Diad samay mismon agew na impangipaakseb ed pananebel, inyanak nen akulaw ko so anak min laki, a si Johannes, diad abung legan a wala ak ed prisoan. Anggaman sinebelan ira na manamianak, mapilit a linmoob iray opisyal na State Security ed apartment mi tan nananap ira na ebidensya pian paneknekan iray akusasyon da. Siempre, anggapoy nalmo ra. Ingen ta diad saginonor et tinmalona ira diad impangiyan da na man-espiya ed organisasyon tayo. Nansumpal iya ed inkaerel na amin a responsablin agagi, a pati siak, nen Oktubre 1953.

Diad Saray Ambilunget a Bartolina

Kayari a sikami so pinakasalananan tan senentensiaan na talora anggad anemiran taon, akaiba mi so pigaran agagi diad saray marutak a bartolina na Osterstein Castle, ed Zwickau. Anggaman ed saray makapadimlan kipapasen ditan, talagan makapaliket so pakapilimog ed saray matatken ya agagi. Aliwan lapud anggapo so kawayangan mi et anggapo lay espiritual a tagano mi. Anggaman sikami so minudmora tan sinebelan na gobierno, akapuslit so Say Panag-Bantayan  ed loob na prisoan tan diad mismon selda mi! Panon?

Arum ed saray agagi so niasain a mankimey ed saray panagminaan na karbon a ditan et akapinengneng ira ed saray bulos a Tasi ya angiter ed sikara na saray magasin. Insan impuslit na sarayan agagi iray magasin ed prisoan tan lapu labat ed inkadunong da et nipasabi ed sikamin amin iray kakkaukolan ya espiritual a tagano. Siak so malikeliket tan apaseseg a tuloy a naeksperiensya so panangasikaso tan panangidirehi nen Jehova ed onian paraan!

Diad pansamposampot na 1954, niyalis kami ed aliwliwan prisoan diad Torgau. Inabrasa kami na saray Tasi diman. Anggad saraman a panaon et nansiansia iran mabiskeg ed espiritual diad panguulit ed saray nanonotan da manlapud imbeneg iran isyu na Say Panag-Bantayan. Agaylay pampirpirawat da ed balon suplay na espiritual a tagano! Natan et obligasyon mi ya inabang ed sikara iray makanan katuaan ed Biblia ya inaral mi ed Zwickau. Balet panon min nagawaan iya ta mapeget kamin sinebelan a mantotongtong legay inagew-agew a kimey mi? Bueno, innabang na saray agagi ed sikami iray makanan suhestion pian nagawaan iya, tan sikami so makapanyarin sinalimbengan nen Jehova. Saya so angibangat ed sikami ed kaimportantian na maseet a panagaral ed Biblia tan panagdalepdep legan a walay kawayangan tan pankanawnawa min gawaen itan.

Panaon Parad Importante Iran Desisyon

Diad tulong nen Jehova et nansiansia kamin agnagiing. Asurprisa kamin tuloy ta pigara ed sikami so naikdan na amnestiya diad pansamposampot na 1956. Agmi nadeskribe so liket mi sanen nilukas iray wangalan na prisoan! Anem taon la’d saman so anak kon laki, tan agaylay liket ko a nakaiba lamet so akulaw ko diad pamabaleg na anak mi. Diad gapo et aliwan maasingger ed siak si Johannes, balet agnambayag et nagmaliw lan maapit so siglaotan mi.

Saray Tasi nen Jehova ed Bukig ya Alemanya so nidunget ed alay irap a panaon. Say kabaliksan na onloloor a panamusol ed Kristianon ministeryo tan neutral a talindeg mi et manbilay kami ed silong na ag-ontundan sesga​—bilay a napno na peligro, kapagaan, tan kesaw. Kanian, kinaukolan mi nen Erika so maalwar tan atekepan na saray pikakasi a panangusisa ed situasyon mi, tan amoria min kaukolan mi so onalis pian manbilay ed mas paborabli iran kipapasen et agkami naynay a naaburido. Labay mi so nawalaan na kawayangan a manserbi ed Jehova tan gegemtanen iray espiritual a kalat mi.

Nen primabera na 1957, nilukas ed sikami so pankanawnawa ya onalis ed Stuttgart, Sagur ya Alemanya. Aliwan sebel so panagpulong ditan, tan bulos kamin makapilimog ed saray agagi. Agaylan makapaseseg so maaron pananuporta ra. Pitoy taon mi ed kongregasyon na Hedelfingen. Legan na saratan a taon, ginmapon naneskuela so anak mi tan inmaligwas met ed espiritual. Nen Setyembre 1962, nanggayagaan ko so pribilehyon onatendi ed Kingdom Ministry School diad Wiesbaden. Ditan et apaseseg ak ya onalis a kaibay pamilyak pian manlingkor ed lugar a nakaukolan iray mansasalitay Aleman a managbangat na Biblia. Kabiangan ditan so pigaran lugar ed Alemanya tan Switzerland.

Amaarap Kami ed Swiss Alps

Sirin, nen 1963 inmalis kami ed Switzerland. Niasain kamin mikimey ed melag a kongregasyon diad Brunnen, diad marakep a Lake Lucerne, a walad sentro na Swiss Alps. Singa kami walad paraiso. Kaukolan mi so magmaliw a pamilyar ed dialekto, paraan na panagbilay, tan awawey na saray totoo ditan. Anggaman kuan, nanggayagaan mi so mankimey tan manpulong ed limog na saray manreen a totoo. Labin-apat a taon mi ed Brunnen. Ditan so binalegan na anak mi.

Nen 1977, sanen ngalngali ak la man-50, naimbitaan kami a manserbi ed Swiss Bethel diad Thun. Impasen mi iyan espisyal a pribilehyo tan inawat mi iya tekep na baleg ya apresasyon. Nanserbi kami nen akulaw ko ed Bethel diad loob na siamira a taon, ya impasen min  makabkabaliksan ed bilay mi bilang Kristiano tan ed espiritual ya iyaaligwas mi. Nanliketan mi met so impanpulong a kaiba iray manangipalapag ed Thun tan ed saray kabangibang a lugar, a sangkabista min naynay iray ‘makapakelaw a kimey’ nen Jehova, say ataragey a palpalandey na Bernese Alps a naapisan na niebe.​—Salmo 9:1.

Inmalis Kami Lamet

Say tinmumbok ya inyalis mi et nen kagapo na 1986. Sikami so akerew a manlingkor bilang espisyal payunir diad maawa-awang a teritoryan niasain ed Kongregasyon na Buchs diad mamabukig na Switzerland. Kaukolan mi lamet so onadapta ed duman paraan na panagbilay. Balet, lapud papakiwasen kami na pilalek min manserbi ed si Jehova ed inerman a sankaabigan a pakausaran ed sikami, inawat mi iyan balon asainmin, tan benendisyonan to kami. Sagpaminsan et onsasandi ak ed ombiabiahen manangasikaso, a bibisitaen tan papabiskegen iray kongregasyon. Labinwalon taon la so linmabas, tan amayamay so makapaliket a naeksperiensya mi diad pampupulong ed sayan lugar. Binmaleg la so kongregasyon ed Buchs, tan panggagayagaan mi so mandaragup ed sakey a balibalin Kingdom Hall, ya indedika limay taon lay apalabas.

Si Jehova so mabunbunlok ya angasikaso ed sikami. Inusar mi so andukey a kabiangan na bilay mi ed sigpot-panaon a ministeryo, balet agkamin balot akulangan ed antokaman. Sikami so magayaga tan napepenek ed pakakanengneng ed anak mi, say akulaw to, tan saray apo mi, pati saray pamilya ra, a matoor a mankukurang diad dalan nen Jehova.

Sano onnengneng ak ed apalabas, liknaen ko a peteg a nanlingkor kami ed si Jehova ‘diad panaon to, tan agto panaon.’ Say impangegemtan ko ed Kristianon ministeryo so angawit ed siak manlapud saray ambilunget a bartolina na Komunista ya angga ed saray mararakep a palandey na Swiss Alps. Tan sikamin sankapamilyaan so agbalot nagbabawi ed saya.

[Kahon ed pahina 28]

Nansiansian Mabiskeg ed Silong na Panamasegsegang Iray “Amiduan Abiktima”

Diad pananguley na German Democratic Republic (GDR), a kabkabat met bilang Bukig ya Alemanya, saray Tasi nen Jehova so nagmaliw a puntirya na maruksan panameget. Ipapanengneng na rekord a ngalngali 5,000 a Tasi so nibaki ed saray kampo na paskaran a panagtrabaho tan saray kulongan lapud Kristianon ministeryo tan neutralidad da.​—Isaias 2:4

Pigara ed saraya so adeskribe ya “amiduan abiktima.” Manga 325 ed sikara so impisok ed saray panamairapan a kampo tan prisoan na Nazi. Insan kaleganay dekada na 1950, sikaray ineerel tan impipriso na saray Stasi, say State Security Service na GDR. Pigara ed saray prisoan so amidua ni ingen ya inusar, unona et inusar na Nazi insan sinublay na Stasi.

Legan na unonan dekada na pirmin panamasegsegang, manlapud 1950 anggad 1961, 60 ya ami-amin so Tasi​—lalaki tan bibii​—ya inatey ed prisoan lapud panagmaltrato, kakulangay tagano, sakit, tan inkatakken. Labinduan Tasi so asentensiaan na legay bilay a kipriso a diad saginonor et pinatikeyan ed 15 taon.

Natan, diad sakey a datin hedkuarter na Stasi ed Berlin, wala so permanentin eksibit a mangipapabitar ed 40 taon na opisyal a panamasegsegang ed saray Tasi nen Jehova ed Bukig ya Alemanya. Saray litrato tan personal iran salaysay ya akaparungtal ditan so mangiiter na mareen a testimonya ed inkakpel tan mabiskeg ya espiritualidad na sarayan Tasi a nanmatoor ed silong na panamasegsegang.

[Mapa ed pahina 24, 25]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

BUKIG YA ALEMANYA

Rudolstadt

Belzig

Torgau

Chemnitz

Zwickau

[Litrato ed pahina 25]

Say Osterstein Castle, ed Zwickau

[Credit Line]

Fotosammlung des Stadtarchiv Zwickau, Deutschland

[Litrato ed pahina 26]

Kaibak so akulaw ko, si Erika