Sioparay Anabaptist?

AMIN lawarin bisita a primero ni labat ya ompasyar diad sentro na syudad na Münster ed Westphalia, Alemanya, so ontundan mangimano ed saray taloran kulongan ya akabitin ed tori na sakey a simbaan. No ag-ibiang so pigaran antikey a peryodo na panaon, saray kulongan so wadtan lan akabitin ed ngalngali lan 500 a taon. Datin akakarga’d saratan so bangkay na taloran lalaki a mapublikon pinairap tan pinatey. Saraman a lalaki et Anabaptist, tan saratan a kulongan et reliko na panarian da.

Sioparay Anabaptist? Tan panon a ginmapo itan a muyongan? Antoray manunan bangat da? Akin et pinatey iraman a lalaki? Tan antoy pisiglaotan na sarayan taloran kulongan ed sakey a panarian?

Panon so Nepeg a Panreporma ed Iglesia?

Diad pansamposampot na koma-15 tan diad kasakbayan na koma-16 a siglo, linmoor so kritisismo sumpad Iglesia Katolika Romana tan ed klero. Kinmayat la so kabandayan tan imoralidad ed iglesia; kanian, amayamay so nan-isip a kaukolan so malaknab a pananguman. Nen 1517, mapublikon kinerew nen Martin Luther so panreporma, tan lapud akibiang so arum ed debati, aporma so Repormasyon na Protestanti.

Balet nanduruma so plano na saray repormista nipaakar ed nepeg a gawaen odino laknab na pangumanan. Dakel so amidbir a kaukolan ya ibase ed Biblia iray pamaakaran na panagdayew. Ingen ta ag-anggan makapanpaknaan iray repormista ed saksakey ya interpretasyon ed saray bangat ed Biblia. Isipen na arum a mataytayam so iyaaligwas na Repormasyon. Niletneg natan ed limog na sarayan repormista so muyongan ya Anabaptist.

“Diad tua, aliwan saksakey so muyongan a baptist; walay pigara,” so insulat nen Hans-Jürgen Goertz diad libro ton Die Täufer​—Geschichte und Deutung. Singa bilang, nen 1521 apatiran lalaki ya akabkabat bilang propeta na Zwickau so apabantog lapud impangipulong da ed saray bangat na Anabaptist diad Wittenberg. Tan nen 1525 niletneg so sananey nin grupo na Anabaptist diad Zurich, Switzerland. Niwala met iray komunidad na Anabaptist ed Moravia​—a Czech Republic la natan​—tan diad Netherlands.

Bautismo​—Parad Ugugaw Odino Parad Wala la’d Edad?

Angkelag so maslak iran komunidad na Anabaptist, tan diad inkalapagan et mareen iray membro na satan. Ag-iyaamot na saray patumbok iray sisiaen da; diad tua et ipupulong da iratan ed arum. Saray manunan doktrina na pananisian Anabaptist so nidatak ed Schleitheim Confession nen 1527. Niraya so arum a nidatak ed satan​—ag-ira mamebemben na armas, mansiasiansia iran biig ed mundo, tan eekalen da ray managgaway-mauges. Balet say sankatalonggaringan a pakabidbiran na pananisia na saray Anabaptist, ya angibiig ed sikara manlapud arum niran relihyon, et say malet a sisiaen da a say bautismo so parad saray wala la’d edad tan aliwan parad ugugaw. *

Say bautismo ed saray wala la’d edad so aliwa labat ya isyu nipaakar ed bangat na relihyon; saya so isyu nipaakar ed pakayari. No ipaleen ni so bautismo anggad inka-adulto​—mangiyabuloy sirin ed sakey a manggawa na desisyon a nibase ed pananisia​—saray arum so nayarin aglan balot  manpabautismo. Tan saray indibidual ya ag-abautismoan, so anggan panon et, agnisilong ed pakauley na iglesia. Parad arum iran iglesia et naaandi so pakauley da lapud bautismo ed saray wala la’d edad.

Kanian, ididismaya na saray Katoliko tan Lutheran so panagbautismo ed saray wala la’d edad. Kayari na 1529, diad pigara iran pasen et dudusaen na patey iramay manbabautismo ed saray wala la’d edad odino nampabautismo a wala la’d edad. Impaliwawa na dyurnalistan si Thomas Seifert a saray Anabaptist so “pirmin pinasegsegang ed interon Masanton Empiryo na Roma ed Nasyon na Aleman.” Sankagrabian so panamasegsegang diad Münster.

Nampilalek na Pananguman so Münster nen Kapegleyay Panaon

Nen kapegleyay panaon say Münster so walaan la na ngalngali 10,000 a mibabaley tan apadiran na ngalngali agnakubkob iran kuta, a manga 90 a metro ed kaawang, tan manga 5 kilometro a manpaliber. Balet, say kipapasen ed loob na syudad so aliwan singa kaligen na saray depensa na satan. Say The Kingdom of the Anabaptists ya impalapag na City Museum of Münster, so anaglawi ed “saray siblangan ed politiko diad baetan na saray Aldermen (mangilalaman ed saray membro na saray managgaway ley) na Syudad tan saray Guild.” Niarum ni, kabusol na saray mibabaley so awawey na saray klero. Sinuportaan na Münster so Repormasyon tan nen 1533 sayan datin syudad na Katoliko so nagmaliw a syudad na Lutheran.

Sakey ed saray manunan repormista a managkalar diad Münster et si Bernhard Rothmann, sakey ya agresibon too. Impaliwawa na autor a si Friedrich Oehninger a “saray panmoria [nen Rothmann] so mabitabitar a nagmaliw a maka-Anabaptist; sikato tan saray kamuyong to so ag-inmabuloy a binyagan iray kapangiyanak.” Agamoran to so pananuporta na amayamay a totoo diad Münster, anggaman saray radikal a panmoria to so alablabas parad arum. “Amayamay ed saramay malabay ed samay datin kipapasen na relihyon so tinmaynan ed syudad, ya aburidon tuloy tan natatakot. Dinmagsa ed Münster so amayamay ya Anabaptist a nanlalapud amin a pasen, a maniilalon nagamoran da ray ugagep da.” Sayan inkatipon na saray Anabaptist ed Münster so anumpal ed makapasinagem ya inkagawa.

Akobkob so Balon Jerusalem

Diad saginonor, duaran Ulandes a sinmakda ed Münster​—a si Jan Mathys, a panadero a nanlapud Haarlem, tan si Jan Beuckelson ya akabkabat a John a taga-Leiden​—so awalaan na agnasuppiat a betang ed saray agawgawa ditan. Imbaga nen Mathys a sikatoy sakey a propeta tan inyabawag ton say Abril 1534 so panaon na komaduan isasabi na Kristo. Say syudad so indeklara bilang say Balon Jerusalem ya asalambit ed Biblia, tan say atmospera et nagmaliw a singa kasampotan lay mundo. Denesidi nen Rothmann ya amin a kayarian so pannanabangan dan amin. Saray wala la’d edad iran mibabaley so kaukolan a mandesisyon: Manpabautismo odino ontaynan ed syudad. Kaiba ed saramay amayamay a nampabautismo iray pigaran nampapalgep labat pian agda nataynan so abung tan kaykayarian da.

Adismaya iray arum a komunidad sanen say Münster so nagmaliw a primeron syudad a say sankabiskegan a relihyoso tan mapolitikan puersa et saray Anabaptist. Ibabaga na libron Die Täufer zu Münster, a lapud satan, say “Münster so binusol na interon Masanton Empiryo na Roma ed Nasyon na Aleman.” Sakey a dederlengen ya opisyal, a si Prince-Bishop Count Franz von Waldeck, so anipon na sakey ya armada pian kubkoben  so Münster. Satan ya armada so tugyopen na saray Lutheran tan Katoliko. Sayan duaran relihyon, a datin walad nansumlangan a dapag na Repormasyon tan ngalngali lan manlaban ed samay Bakal na Talomplon Taon, so nanulop sumpad saray Anabaptist.

Inkagba na Panarian na Anabaptist

Say puersa na saray mangukubkob ya armada so ag-amatalaw ed saramay asalimbengan ed loob na padir na syudad. Nen Abril 1534, sanen say komaduan isasabi nen Kristo so abaloan a nagawa, pinmaway si Mathys ed syudad ya akalugan ed amputin kabayo, a maniilalo ed madibinon proteksion. Isipen pa labat so inkatalagnaw na saray manusuporta ed si Mathys sanen adunglawan da manlapud tagey na padir ya asiyansiyan si Mathys lapud impanisigbat na saray mangukubkob ya armada insan intagey day ulo to panamegley na sakey a palitek.

Si John a taga-Leiden so sinmublay ed si Mathys tan sikatoy nginaranan ya Arin Jan na saray Anabaptist ed Münster. Sinali ton resolbien so ag-inkabalanse ed baetan na saray sekso​—mas dakel so bibii nen say lalaki ed syudad​—diad impamaseseg to ed saray lalaki a mangasawa na anggan pigaran labay da. Bilang alimbawa na alablabas iran agamil diad loob na panarian na Anabaptist ed Münster, saray mikakalugoran tan milalawanan so papateyen, bangta iyaabuloy so poligamya, ya ipapaseseg ni ingen. Si Arin Jan a mismo so angasawa na 16. Sanen say sakey ed sikara, si Elisabeth Wandscherer, so kinmerew na permiso pian ontaynan ed syudad, sikatoy mapublikon pinugutan.

Binmayag so impangubkob ed loob na 14 a bulan, anggad Hunyo 1535 sanen say syudad so adakep. Asagmak na Münster so agnaparaan ya inkagba diad insabi Guerra Mundial II. Akatakas si Rothmann, balet si Arin Jan tan say duara nin manunan Anabaptist so narel, pinairap, tan pinatey. Saray bangkay da so inkarga ed kulongan tan imbitin ed tori na St. Lambert’s Church. Satan so “onkanan makapataktakot a pasakbay ed amin a posiblin manggulo,” so impaliwawa nen Seifert. On, say impibali da ed politika so angitarok na makadesyang iran nansumpalan.

Anto so agawa ed saray arum a komunidad na Anabaptist? Nantultuloy so panamasegsegang ed interon Europa diad loob na pigaran taon. Maslak ed saray Anabaptist so nansiansia ed prinsipyo ran agmanserbi ed militar, anggaman wala ray melag a grupo a milalaban. Diad saginonor, indaulo na datin pari a si Menno Simons iray Anabaptist, tan say grupo so diad kaunoran et akabkabat bilang saray Mennonita odino diad arum niran ngaran.

Say Taloran Kulongan

Diad tua, saray Anabaptist so relihyoson totoo ya analin manumbok ed saray prinsipyo na Biblia. Balet saray radikal ed Münster so anangguyor ed saray Anabaptist a mangitalirak ed satan a kurang pian mibiang ed politika. Sanen intalirak da ray prinsipyo na Biblia, nagmaliw lan rebolusyonaryon puersa so muyongan. Nansumpal iya ed inkaderal na muyongan ya Anabaptist tan ed syudad na Münster nen kapegleyay panaon.

Saray ombibisita ed sentro na syudad so siansia nin napapanonotan ed sayan makapasinagem ya ebento ya agawa nen ngalngali 500 a taon lay apalabas. Panon? Panamegley na say taloran kulongan ya akabitin ed tori na simbaan.

[Paimano ed leksab]