Impangusisa ed Saray Kayamanan nen Chester Beatty

“DAAKAN ed kaykayamanan na saray apalabas lan sibilisasyon, . . . napno na saray alay dakep a litraton ankekelanting tan saray painting.” Ontan so antikey ya impaneskribe nen R. J. Hayes, a datin manangasikaso na Chester Beatty Library diad Dublin, Ireland. Akasimpen ditan so amayamay a koleksion na ankabli iran antigo, mararakep a produkto na arte, tan nikadkaduma iran libro tan manuskrito ya agnanakalkula ed bili. Siopa balet si Chester Beatty? Tan antoran kaykayamanan so kinolekta to?

Si Alfred Chester Beatty, ya inyanak nen 1875 ed New York, E.U.A., so nanlapud poli na saray Scottish, Irish, tan English. Sanen mantaon na 32, sikatoy yinmaman a tuloy bilang sakey ya enhinyero tan eksperto ed panagmina. Legan na impanbilay to et inusar to so baleg a kayamanan to pian mangolekta na mararakep tan de-kalidad iran bengatla. Sanen sikatoy inatey nen 1968 diad edad a 92, impudir nen Beatty so amin a koleksion to ed saray taga-Ireland.

Antoray Kinolekta To?

Amayamay tan nanduruma iray koleksion nen Beatty. Manga 1 porsiento labat ed saratan so nipaparungtal diad kada eksibit. Sikatoy akatipon na saray mataltalag tan ankabli iran kagawaan a nanlalapud nanduruman peryodo na panaon tan kultura a binmayag ed nilibon taon​—saray kagawaan nen kapegleyay panaon tan Renaissance a nanlapud Europa tan ed dakel iran bansa ed Asia tan Aprika. Alimbawa, say koleksion to a masansanting iran litraton inyukit ed tabla a nanlapud Hapon so ipapasen a sakey ed saray sankarakpan ed interon mundo.

Wala met iray koleksion to a midumaan a tuloy ed saray mararakep a bengatla a singa say nilasus a makapainteres iran tapyas a langa ya asulatan na kadaanan a cuneiform a nanlapud Babilonia tan Sumeria. Manga 4,000 a taon lay apalabas, insulat na saray totoon manaayam ed Mesopotamia so detalyadon salaysay na bilay da ed alemek iran pitek, insan da iratan pinaawet ed pugon. Dakel ed saratan a tapyas so wala ni anggad natan, saraya so malinew ya ebidensya ed kinabayag la na panagsulat.

Naayat ed Saray Libro

Ompatnag ya asagyat si Chester Beatty ed inkadunong a nausar ed impamawala na alay abig iran libro. Sikatoy angolekta na nilibo iran sekular tan relihyoson libro, laktip la so pigaran kopya na Koran a komplikadon adekoraan. Inkuan na sakey a managsulat a sikatoy ‘mandinayew ed alay simpit ya inkasulat na Arabiko, . . . tan asagyat so apresasyon to ed kolor lapud say kaligrapiya so naadornoan na laminan balitok tan pilak tan arum niran makolor a mineral.’

Singa ed saray emperador na Tsina nen akadkauna iran siglo, si Chester Beatty so naayat met ed jaspe (jade). Impasen da so puron jaspe bilang sankablian ed amin a bato, a mas mabli nen say balitok. Ingganggan na sarayan manuley iray onsianon komikimey a pakinisen tan paimpisen da a singa papel iray angkakabaleg a jaspe. Insan, pinano na saray marundunong a manag-ukit irayan pahinan jaspe na inyukit a kaligrapiya tan saray ilustrasyon a kolor-balitok, kanian apawala so pigara ed saray makapadinayew a tuloy a libro. Sarayan libro a koleksion nen Beatty so bantog ed interon mundo.

Ankabli Iran Manuskrito na Biblia

Parad saray totoo a talagan mangaaro ed Biblia, say sankablian a kayamanan nen Chester Beatty et say koleksion to na amayamay a manuskriton kabiangan na Biblia a dagdaan la tan nen kapegleyan a panaon ni. Saray makirlap a manuskrito so mangisisindag ed  inkaanos tan inka-artistiko na saray eskriba a manu-mano ya angopya ed saratan. Ipapatnag na saray inimprintan libro so inkadunong tan inka-onsiano na saray managgaway apis na libro tan manag-imprinta. Singa bilang, nen 1479, say Biblia Latina so inimprinta ed Nuremberg nen Anton Koberger, a kapanaonan lawari nen Johannes Gutenberg tan deneskribe bilang “sakey ed saray sankaimportantian tan sanka-aktiboan ed saray manag-imprinta nensaman.”

Sakey nin nikadkaduman akaparungtal diad Chester Beatty Library et say katat a manuskrito a niwala nen kagapo na komapat a siglo ya insulat nen Ephraem, sakey ya iskolar a taga-Sirya. Si Ephraem so malaknab ya angaon ed sakey a libro nen komaduan-siglo a tatawagen a Diatessaron. Ditan et impantetekep na managsulat a si Tatian so apatiran salaysay na Ebanghelyo nipaakar ed bilay nen Jesu-Kristo ed saksakey a mantutunosan a salaysay. Diad saginonor saray managsulat so angaon ed Diatessaron, balet ta anggapo lay akeran kopya na satan natan. Nanduaruwaan ni ingen na pigaran iskolar nen koma-19 a siglo so inkiwala na satan. Balet nen 1956, adiskobre nen Beatty so komentaryo nen Ephraem ed Diatessaron nen Tatian​—a nagkalalon amaneknek ed autentisidad tan inkapeteg na Biblia.

Mabalor a Koleksion na Saray Manuskriton Papiro

Angolekta met si Beatty na dakdakel a sekular tan relihyoson manuskriton papiro. Masulok a 50 ed saratan a papiron codex so niwala la antis ni na komapat a siglo K.P. Arum ed sarayan papiro so asambot labat ed saray abunton a papiro​—a maslak et imbabantak la iran papel​—a wala labat ed desierto na Ehipto ya ag-adiskobre ed loob lay pigaran siglo. Maslak a dokumenton papiro so apingpinglis tan asiyan-siyan la sano ilako. Awit-awit na saray managlako iray karton a napno na saray kerakeran papiro. “Saramay interesadon manaliw so mangikaot labat la na lima ra ed kahon tan pilien da so sankabalgan a pinglis a walaay sankarakelan a sulat,” so inkuan nen Charles Horton, say manangasikaso ed Western Collections of the Chester Beatty Library.

Inkuan nen Horton a say “makatantandan asukayan” nen Beatty et tugyopen na ankabli iran codex na Biblia a “laktipen [na saraya] so pigara ed saray sankadaanan lan kopya na Kristianon Daan tan Balo a Sipan.” Saray managlako a makaamta ed balor na saray codex so maseguron amingpinglis ed saraya pian nilako ed nanduruman managsaliw. Ingen, asaliw nen Beatty so maslak ed saratan a codex. Kaunongan kasi so balor na sarayan codex? Indeskribe nen Sir Frederic Kenyon so impakadiskobre ed saratan bilang say “sankaimportantian lan tuloy” kayari na impakadiskobre nen Tischendorf ed Codex Sinaiticus nen 1844.

Sarayan codex so niwala diad baetan na komadua anggad komapat a siglo K.P. Kabiangan so duaran kopya na Genesis ed saray libro na Hebreon Kasulatan a walad bersion na Griegon Septuagint. Inkuan nen Kenyon a makanakana iraya “lapud anggapo lawari akeran kabiangan na libro [na Genesis] diad Vaticanus tan Sinaiticus,” saray katat a manuskrito nen komapat a siglo. Lugan na taloran codex iray libro na Kristianon Griegon Kasulatan. Lugan na sakey so maslak a kabiangan na apatiran Ebanghelyo tan dakel a kabiangan na libro na saray Gawa. Say komaduan codex, a walaay kaaruman a pahina a nala nen Beatty ed saginonor, so walaan na kompleto lawarin kopya na saray sulat nen Pablo, kalaktip lay sulat to ed saray Hebreo. Lugan na komatlon codex so manga kakatlo na libroy Apocalipsis. Inkuan nen Kenyon a “diad panamegley na saray petepeteg ya ebidensya et pinabiskeg [na sarayan papiro] so basiyan na  kompiyansa tayo​—a dati lan mabiskeg​—ed saray teksto na Balon Sipan a wala ed sikatayo natan.”

Ipapanengneng na saray papiro na Biblia nen Chester Beatty a saray Kristiano so abaybayag lan manguusar na codex, odino de-pahinan libro, bilang kasalat na mairap ya usaren a lukot, nayarin nen sakbay nin anampot so unonan siglo K.P. Ipapanengneng met na saray papiro a lapud kakulangan na saray materyal a napansulatan, inusar lamet na saray managkopya iray daan a pilego na papiro. Singa bilang, sakey a Coptic a manuskrito a kabiangay Ebanghelyo nen Juan so insulat “ed singano sakey a libron-panagpasalan ed eskuelaan a walaan na Griegon matematika.”

Aliwan marakep a nengnengen irayan dokumento a papiro, balet mabalobalor iraya. Saraya so nanengneng tan petepeteg a koneksion ed gapoan na Inkakristiano. Oniay inkuan nen Charles Horton: “Diad saraya, a walad arapan mo lan mismo, nanengneng mo iray klase na libro ya inusar na pigara ed saray sankaunaan a komunidad na Kristiano​—saray libron pinabpabli ra.” (Uliran 2:4, 5) No nawalaan ka na pankanawnawan nausisa so pigara ed sarayan kayamanan a walad Chester Beatty Library, agmon balot pagbabawian itan.

[Litrato ed pahina 31]

Say litraton inyukit ed tabla a nanlapud Hapon a ginawa nen Katsushika Hokusai

[Litrato ed pahina 31]

Say “Biblia Latina” so sakey ed saray sankaunaan a niimprintan kopya na Biblia

[Litrato ed pahina 31]

Say komentaryo nen Ephraem ed “Diatessaron” nen Tatian so mamepekder ed autentisidad na Biblia

[Litrato ed pahina 31]

Lugan na Chester Beatty P45, say sankadaanan a codex ed interon mundo, so maslak a kabiangan na apatiran Ebanghelyo tan dakel a kabiangan na libro na saray Gawa diad saksakey a tomo

[Picture Credit Line ed pahina 29]

Pinawala lamet diad panangiyabuloy na The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin

[Picture Credit Line ed pahina 31]

Amin a litrato: Pinawala lamet diad panangiyabuloy na The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin