Matoor tan Agnagiing​—Nensaman tan Natan

Diad banda’d abalaten na Polandya, ya asingger ed ketegan na satan ed Slovakia tan Czech Republic, walay melag a baley a tatawagen a Wisła. Anggaman nayarin agmo ni arengelan so nipaakar ed Wisła, walaan itan na awaran a maseguron makapainteres ed saray tuan Kristiano. Sakey ya awaran a pakapatnagan na katooran tan inkaseseg ed panagdayew ed si Jehova. Panon ya ontan?

SAY Wisła et walad marakdakep a mapalandey a lugar, a ditan et nabantag so alay dakep ya itsura na palpalandey. Walaray pigaran kulos ditan ya onaagus ed Ilog Vistula, a kinmikiwel-kiwel ed matakel a kapalandeyan tan lawak. Lapud makaaro iray totoo tan balibali so klima diad Wisła, nagmaliw itan a bantog a sentro na patambalan, pasyaran no tiagew, tan bakasyonan no panaoy ambetel.

Ompatnag a sayan lugar so ginmapon nanayaman nen dekada na 1950. Nipaalagey so sakey a tistisan, tan agnambayag et saray bakantin pasen ed palandey so nanayaman na saray dumaralos tan mangokomponi na saray karnero tan baka. Balet, naapektaan irayan ordinaryon totoo ed maples ya impanguman na relihyon. Sayan lugar so naimpluensyaan a maong na saray relihyoson reporma ya inggapo nen Martin Luther, kanian Lutheranismo so nagmaliw a “relihyon na Estado nen 1545,” unong ed managsukimat a si Andrzej Otczyk. Ingen, biglan nauman so kipapasen lapud Talomplon Taon a Bakal tan say Kontra-Repormasyon (Repormasyon na Katoliko) a tinmumbok ed satan. Oniay intuloy nen Otczyk: “Nen 1654 amin a simbaan so sinamsam ed saray Protestanti, insebel iray kimey da, tan kinompiska iray Biblia tan arum niran relihyoson libro.” Balet, nansiansian Lutheran so maslak ed saray totoo ed lokal.

 Saray Inmunan Bini na Katuaan ed Biblia

Makapaliket ta walay mas importantin pananguman ed relihyon a magano lan nagawa. Nen 1928 say sankaunaan iran bini na katuaan ed Biblia so intanem na duaran maseseg ya Estudyante na Biblia, a datin tawag ed saray Tasi nen Jehova. Nen tinmumbok a taon, sinmabi si Jan Gomola ed Wisła ya awit to so ponograpo pian ipaknol iray akarekord a Makasulatan a paliwawa. Insan sikatoy linma ed asingger a lawak a ditan et aromog toy sakey ya interesadon ondengel, si Andrzej Raszka, sakey ya abeba tan maregkel a laki a walaan na maawat a puso. Tampol ya inala nen Raszka so Biblia to pian naseguro iray arengelan ton paliwawa ed ponograpo. Insan to inkelyaw: “Agik, nalmok a siansia so katuaan! Abayag ko lan aanapen iray ebat sanen wala ak ni ed bakalan legay Guerra Mundial I!”

Tekep na pirmin entusiasmo, intagar nen Raszka si Gomola pian ikabat ed saray kakaaro ton si Jerzy tan Andrzej Pilch, a magunaet a kinmiwas unong ed mensahe na Panarian. Si Andrzej Tyrna, ya akaaral na katuaan ed Biblia diad Pransya, so tinmulong ed sarayan lalaki pian palaknaben so pikakabat da nipaakar ed mensahe na Dios. Agnambayag et abautismoan ira. Pian natulongan so melag a grupo na saray Estudyante na Biblia ed Wisła, binmisita iray agagin walad kabangibang a baley nen kapegleyay dekada na 1930. Alay abig iray resulta.

Wala so makatantandan indagsa na saray balon interesado. Niyugali la na saray pamilya na Lutheran ed lokal so pambasa na Biblia diad kaabungan da. Kanian bektaman a nanengneng da iray makakombinsin Makasulatan ya argumento nipaakar ed doktrinan impiernon-apoy tan Trinidad, nibiig la na maslak ed sikara so katuaan manlapud palso. Dakel a pamilya so angitalirak ed saray palson bangat na relihyon. Kanian, binmaleg so kongregasyon ed Wisła, tan nen 1939 et manga 140 lay membro na satan. Balet, makapakelaw ta maslak ed saray wala la’d edad ed satan a kongregasyon so agni bautismado. “Balet agkabaliksan na saya a sarayan agbautismadon manangipalapag so agmakatalindeg ed dapag nen Jehova,” so inkuan nen Helena, sakey ed saramay inmuunan Tasi. Oniay inyarum to: “Sanen asubok so pananisia ra diad saginonor, pinaneknekan da so katooran da.”

Komusta met iray anak? Amoria ra ya aromog la na atateng da so katuaan. Oniay insalaysay nen Franciszek Branc: “Sanen amoria nen amak ya aromog to lay katuaan, impurek to itan ed siak tan ed si kuyak. Siak so mantaon ed saman na walora tan si kuyak et samplora. Intetepet nen Tatay ed sikami iray simplin tepet, a singa say: ‘Siopa so Dios, tan antoy ngaran to? Antoy amta yo nipaakar ed si Jesu-Kristo?’ Kaukolan min isulat iray ebat mi insan mi suportaan iratan na teksto ed Biblia.” Oniay inkuan na sananey nin Tasi: “Lapud mabulbulos a kinmiwas iray ateng ko ed mensahe na Panarian tan tinaynan da so Simbaan na Lutheran nen 1940, siak so akasagmak na isusumpa tan alewetlewet ak ed eskuelaan.  Misalsalamat ak ed atateng ko ta impurek da ed siak iray prinsipyo ed Biblia. Baleg so nitulong na satan ed siak pian natalonaan ko iraman a mairap a panaon.”

Subok ed Pananisia

Sanen agawa so Guerra Mundial II tan sinmasabi iray Nazi, determinado iran mangupot ed saray Tasi nen Jehova. Diad primero et saray wala la’d edad​—nagkalalo la iray kaamaan​—so pinaseseg a manpirma a mamekder a sikaray Aleman pian makala ra na saray benepisyo. Ag-inmabobon iray Tasi a pekderan so suporta ra ed saray Nazi. Nidunget ed problema so dakel ya agagi tan interesado a nayari lan mansundalo: Balanglan sikaray mansundalo, odino pansiansiaen day neutralidad da balet ta pirmin nadusa. “Saramay agda labay so mansundalo so iyaakar ed panamairapan a kampo, a kaslakan et diad Auschwitz,” so insalaysay nen Andrzej Szalbot, ya inaresto na Gestapo nen 1943. “Agak ni abautismoan ed saman, balet kabat ko so panamaseguron inter nen Jesus diad Mateo 10:28, 29. Amtak a no ompatey ak nisesengeg ed pananisiak ed si Jehova, sikatoy makayarin mamaoli ed siak.”

Kagapo na 1942, walay 17 agagi ya inaresto na Nazi ed Wisła. Diad loob na taloy bulan, 15 ed sikara so inatey ed Auschwitz. Antoy epekto na saya ed saray agagin atilak ed Wisła? Imbes ya italirak day pananisia ra, saya so amaseseg ed sikaran ompeket ed si Jehova diad agpikompromiso! Diad tinmumbok ya anem bulan, adoble so karakel na saray manangipalapag ed Wisła. Agnambayag et dakel niray inaresto. Walay dagup a bilang ya 83 ya agagi, interesado, tan ugugaw a naapektoan ed makaderal a puersa nen Hitler. Limamplo tan talo ed sikara so imbaki ed saray panamairapan a kampo (a maslak et diad Auschwitz) odino diad kampo na paskaran a panagtrabaho diad minasan tan tebagay bato ed Polandya, Aleman, tan Bohemia.

Matoor tan Agnagiing

Diad Auschwitz, sinali na saray Nazi a tangguyoren iray Tasi diad impangiyopresi ray ilalon nibulos a tampol. Oniay inkuan na sakey a guardian SS ed sakey ya agi: “No pirmaan mo labat so papel a mangikakaindan ed saray Estudyante na Biblia, ibulos mi ka, tan makasempet ka la.” Aminpiga da itan a ginawa, balet ta ag-inkompromiso na agi so katooran to ed si Jehova. Bilang resulta, sikatoy pinepekpek, minudmora, tan inaripen ed trabaho, diad Auschwitz tan diad Mittelbau-Dora, Alemanya. Sakbay na inkibulos to, sayan agi so dawdawit ya inatey sanen binomba so kampo ya angipisokan ed sikato.

Oniay aminsan ya anonotan nen Paweł Szalbot, sakey a Tasi ya agano nin inatey: “Siak so aminpigan tinepetan na Gestapo no akin ya agko labay so mibiang ed armada na Aleman tan saludoan si Hitler.” Kayari ton impaliwawa iray Makasulatan a basiyan na Kristianon neutralidad to, sikatoy asentensiaan a mantrabaho ed pabrikay armas. “Siempre, agnakargoy konsiensiak so onian klase na trabaho, kanian inyakar da ak ed minasan.” Siansia ni, sikatoy nantultuloy a matoor.

Saramay agnipriso​—bibii tan ugugaw​—so angibalon na tagano ed saramay walad Auschwitz. “No tiagew manburbor kami na saray cranberry ed kakiewan insan mi isalat iratan ed trigo,” so inkuan na sakey ya agin laki a kalangweran ni’d saman. “Lutoen iratan na agagin bibii pian magmaliw ya angkekelag a pandebara insan da italem ed taba. Insan sandaraiset min itulor iray tinapay ed saray impriso a kapananisiaan.”

 Diad ami-amin et walay 53 a Tasin wala la’d edad a taga-Wisła a nipisok ed saray panamairapan a kampo tan paskaran a nantrabaho. Talomplo tan walo so inatey ed sikara.

Pinmarungtal so Malangwer a Kailalakan

Saray anak na Tasi nen Jehova so naapektoan met ed maruksan kagagawa na saray Nazi. Pigara so impisok a kaibay kainaan da diad temporaryo iran kampo ed Bohemia. Saray arum so insian ed kaatengan da tan inyakar ed aliwliwan kampo na ugugaw diad Lodz.

“Diad samay unonan impangiyalis ed Lodz,” so anonotan na talora ed sikara, “samplora kami ya inawit na saray Aleman, mantaon kami ed saman na limara anggad siamira. Nampapasesegan kami panamegley na panagpikasi tan pantotongtong nipaakar ed Biblia. Aliwan mainomay so mansungdo.” Nen 1945, akasempet ed abung iratan ya amin ya ugugaw. Mabilay ira balet sikaray mapmabeng tan pirmin atalagnaw. Ingen, anggapoy akabuyak ed katooran da.

Anto so Tinmumbok ya Agawa?

Nen magano lan manampot so Guerra Mundial II, saray Tasi ed Wisła so mabiskeg nin siansia ed pananisia tan akaparaan a mangituloy ed panagpulong a kimey da tekep na seseg tan determinasyon. Binisita na saray grupo na agagi iray totoon manaayam ed manga 40 kilometro kaarawi manlapud Wisła, pian manpulong tan mangibunog na saray literatura nipaakar ed Biblia. “Agnambayag et wala lay taloran aktibon kongregasyon ed baley mi,” so inkuan nen Jan Krzok. Balet, agnambayag so kawayangan ed relihyon.

Say gobiernon Komunista, a sinmalat ed saray Nazi, so angisebel ed kimey na saray Tasi nen Jehova ed Polandya nen 1950. Kanian kaukolan a magmaliw a maabilidar iray agagi diad ministeryo ra. No maminsan et idalan da ed kunwarin pangaliw na ayep odino bukel so idalaw da ed saray totoo diad kaabungan. Kaslakan a gagawaen iray Makristianon miting diad labi, diad angkelag labat a grupo. Anggaman kuan, dakel a managdayew ed si Jehova so narel na saray ahente na seguridad, tan pinalsaan da ran espiya na arum a bansa a peteg ya anggapoy basiyan na akusasyon. Walaray opisyal a mainsulton anaktakot ed si Paweł Pilch: “No agto ka apatulok nen Hitler, napatulok mi ka.” Balet, sikatoy nansiansian matoor ed Jehova, tan limay taon a nipriso. Sanen agpirmaan na pigaran kalangweran a Tasi so dokumento a pabor ed uley na sosyalista, sikaray pinaekal ed eskuelaan odino ed trabaho ra.

Ag-sinmian si Jehova ed Sikara

Nen 1989 et nauman so kipapasen na politika, tan saray Tasi nen Jehova so legal a binidbir ed Polandya. Saray agnagiing a managdayew ed si Jehova ed Wisła so amapeles ed kimey da, unong a napatnagan ed bilang na saray payunir, odino sigpot-panaon iran ministro. Manga 100 ya agagi a taga’d sayan lugar so nanlingkor bilang payunir. Agpankelawan sirin a satan a baley so tinawag a Pabrikaan na Payunir.

Oniay inkuan na Biblia nipaakar ed pananuporta na Dios ed saray lingkor to nensaman: “No aglabat si Jehova a wala nensaman ed diking tayo, sanen inmalsa so totoo ya onsumpa ed sikatayo; inakmon da itayo komon wari ed satan a mabilay.” (Salmo 124:2, 3) Natan, anggaman kasmak so agpananginenen tan imoral a kondukta na saray totoo ed inkalapagan, pansiasiansiaen na saray managdayew ed si Jehova ed Wisła so katooran da tan sikaray daakan a nabebendisyonan. Napaneknekan na saray sinmasaginonor a kailalakan na saray Tasi ed satan a lugar so katuaan na imbaga nen Pablo: “No say Dios gampi ed sikatayo, siopa ni kasi onsumpa ed sikatayo?”​—Roma 8:31.

[Litrato ed pahina 26]

Si Emilia Krzok so impisok a kaiba so ananak to a si Helena, Emilia, tan Jan diad sakey a temporaryon kampo ed Bohemia

[Litrato ed pahina 26]

Sanen ag-inmabuloy a mansundalo, si Paweł Szalbot so imbakin mantrabaho diad minasan

[Litrato ed pahina 27]

Sanen imbaki tan inatey iray agagi ed Auschwitz, agtinmunda so inlaknab na kimey ed Wisła

[Litrato ed pahina 28]

Si Paweł Pilch tan Jan Polok so inyakar ed kampo na ugugaw diad Lodz

[Picture Credit Line ed pahina 25]

Saray berry tan rosas: © R.M. Kosinscy/www.kosinscy.pl