Duga tan Aliwa​—Panon Kan Mandesidi?

SIOPAY walaan na autoridad a mangiletneg na saray estandarte nipaakar ed duga tan aliwa? Linmesa itan a tepet diad kagapo ni labat na awaran na too. Unong ed libro na Biblia a Genesis, say Dios so angitalaga na sakey a kiew a nitanem diad hardin na Eden bilang “kiew a pakaamtaan na maong tan mauges.” (Genesis 2:9) Binilin na Dios so inmunan sanasawa ya agda kanen so bunga na satan. Balet, insuheri na kabusol na Dios, si Satanas a Diablo, a no mangan ira na bunga na satan a kiew, “nalukasan” so kamataan da tan magmaliw iran ‘singa Dios, ya amta ra so maong tan mauges.’​—Genesis 2:16, 17; 3:1, 5; Apocalipsis 12:9.

Kaukolan a mandesisyon si Adan tan si Eva​—kasin awaten da iray estandarte na Dios nipaakar ed maong tan mauges odino kasin tumboken da iray dilin estandarte ra? (Genesis 3:6) Agda inunor so Dios tan angan ira na bunga na kiew. Anto so ipapatnag na sayan simplin inkiwas? Lapud agda nirespeto  iray panameget na Dios ed sikara, inlolot da a magmaong ni pansumpalan da tan saray ilalak da diad pangiletneg na dili ran estandarte nipaakar ed duga tan aliwa. Kaunongan lay inaligwasan na katooan diad panggugunaet dan mangagamil na pakauley a singa Dios?

Nandudumaan ya Opinyon

Kayarin nirepaso iray bangat na bantog a pilosopo diad apalabas iran siglo, inkuan na Encyclopædia Britannica a manlapud panaon na Griegon pilosopo a si Socrates ya anggad koma-20 a siglo et wala so “aminpigan impandedebati ed no antoy nayarin kabaliksan na kamaongan tan say estandarte nipaakar ed duga tan aliwa.”

Sakey lan alimbawa iray Sophist, a prominentin grupo na saray Griegon managbangat nen komaliman siglo K.K.P. Imbangat da a saray estandarte nipaakar ed duga tan aliwa so nadetermina unong ed opinyon na karaklan. Oniay inkuan na sakey ed saratan a managbangat: “Antokaman ya ompatnag a makatunongan tan maabig ed kada syudad, so makatunongan tan maabig la ed satan a syudad, daput no ontan so pangipapasen da.” Unong ed sayan estandarte, si Jodie ya asaglawi diad akaunan artikulo so nepeg a mangiyamot ed kuarta, lapud maseguron ontan so gawaen na karaklan ed komunidad, odino “syudad” to.

Si Immanuel Kant, a bantog a pilosopo nen koma-18 a siglo, so walaan na duman panmoria. Oniay imbaga na dyurnal ya Issues in Ethics: “Si Immanuel Kant tan saray arum a kapara to . . . so angiyapasakey ed kanepegan na indibidual a manpili parad inkasikato.” Unong ed pilosopiya nen Kant, si Jodie so makauley no anto so gawaen to, basta agto susumlangen iray kanepegan na arum. Nepeg ya agto abuloyan so opinyon na karaklan a mangimpluensya ed saray estandarte to.

Kanian panon a niresolbi nen Jodie so problema to? Inunor to so komatlon napampilian. Inyaplika to so bangat nen Jesu-Kristo, a walaan na saray estandarte ed moral a daydayewen na saray Kristiano tan aliwan-Kristiano. Oniay imbangat nen Jesus: “Amin a bengatla sirin a labay yo a gawaen na totoo ed sikayo, ontan so gawaen yo met ed sikara.” (Mateo 7:12) Asurprisa so kliyente sanen inyawat nen Jodie ed sikato so $82,000. Sanen tinepetan no akin ya agto inala itan, impaliwawa nen Jodie a sikatoy sakey ed saray Tasi nen Jehova tan inkuan to: “Agko kuarta itan.” Impapuso nen Jodie iray salita nen Jesus a nikurit ed Biblia diad Mateo 19:18: “Agka mantakew.”

Kasin Napanmatalkan a Giya so Opinyon na Karaklan?

Nayarin ibaga na arum a totoo a makulangkulang si Jodie lapud sobran inkamatua to. Balet say opinyon na karaklan et agnapanmatalkan a giya. Alimbawa, no sikay manaayam ed komunidad a panisiaan na karaklan ya aliwan mauges so panagbagat ed ugaw, a singa inisip na pigaran komunidad nensaman, magmaliw met la kasi a duga itan ya agamil? (2 Arari 16:3) Panon to no nianak ka ed sakey a komunidad a momoriaen ya aliwan mauges so pangan na laman na too? Kasin mankabaliksan la itan a talagan agmauges so ontan ya agamil? Agmankabaliksan a duga so sakey ya agamil anggaman gagawaen itan na karaklan. Oniay abayag lan impasakbay na Biblia sumpad ontan a kalot: “Agmo nepeg so  ontumbok ed saray dakel a totoo a managgawa na mauges.”​—Exodo 23:2.

Imparungtal nen Jesu-Kristo so sananey nin rason ed pagmaliw a maalwar ed panangawat na opinyon na karaklan bilang giya ed duga tan aliwa. Impakabat to si Satanas bilang “prinsipe na sayan mundo.” (Juan 14:30; Lucas 4:6) Uusaren nen Satanas so posisyon to pian palikdoen so “lapag na sankamundoan.” (Apocalipsis 12:9) Kanian, no dia labat ed panmoria na karaklan so pangibasiyan mo na saray estandartem nipaakar ed duga tan aliwa, nayarin aawaten mo la so panmoria nen Satanas nipaakar ed moralidad, tan seguradon makaderal itan.

Kasin Napanmatalkan Mo so Dilin Desisyon Mo?

No ontan, kasin kada indibidual la so nepeg a mandesidi parad inkasikato no anto so duga tan aliwa? Oniay ibabaga na Biblia: “Agka onsaral ed tapew na dili a pakatalos mo.” (Uliran 3:5) Akin? Lapud atawir na amin a totoo so manunan kakabosan a nayarin mamikewet ed panagdesisyon da. Sanen nanrebelde ed Dios si Adan tan si Eva, inawat da iray estandarte na masiblet a traidor a si Satanas tan sikatoy pinili ra bilang espiritual ya ama ra. Insan da impatawir ed ilalak da so sakey a walna, salanti, say manamalingon puso a makabidbir na duga balet ta nikiling a manggegemtan na aliwa.​—Genesis 6:5; Roma 5:12; 7:21-24.

Oniay ibabaga na Encyclopædia Britannica, diad panisingbat ed etika: “Agla pankelawan ya anta amta na totoo no anto so maabig a nepeg dan gawaen et ilolot da nin gawaen so unong ed dilin panlabayan da. Say pangiter ed saratan a totoo na saray rason ed panggawa na duga so manunaan lan problema ed etika na saray bansa ed Sagur.” Susto so kuan na Biblia: “Say puso manamalingo alabas nen saray amin a bengatla, et sikato so mapalalo a mauges; siopa so makaamta ed sikato?” (Jeremias 17:9) Kasin panmatalekan mo so toon kabkabat a manamalingo tan mauges?

Tua ya anggan saraman so andian na pananisia ed Dios et walaan na abilidad ya onkiwas a maptek ed moral tan mamayubo na praktikal tan masimpit iran totontonen ed etika. Balet, mabetbet a saray atagey a prinsipyo a walad saray totontonen da so mangisisindag met lanlamang ed saray estandarte na Biblia ed moral. Anggaman ibuburi na saratan ya indibidual a wala so Dios, ipapatnag na saray ideya ra a walaan ira na nisipor a pakayarin mangisindag ed personalidad na Dios. Papaneknekan na saya a diad gapo et pinalsa so katooan “dia ed indengan na Dios,” unong ya ipaparungtal na Biblia. (Genesis 1:27; Gawa 17:26-28) Oniay imbaga nen apostol Pablo: “Ipapanengneng na gagawaen da a nisulat so ibabagay ganggan ed puso ra.”​—Roma 2:15, Maung a Balita.

Siempre, importante ya amtaen tayo so duga balet importante met so pakawalaan na biskeg ed moral pian gawaen so duga. Panon a say sakey so nawalaan na nakaukolan a biskeg ed moral? Lapud say mamapakiwas ed sakey a too et say puso to, say pamayubo to na panangaro ed Autor na Biblia, si Jehova a Dios, so makatulong ed sikato pian nawalaan na ontan a biskeg.​—Salmo 25:4, 5.

Pakawalaan na Biskeg a Manggawa na Maabig

Say primeron kundang pian naaralan ya aroen so Dios et say pangamta no talagan makatunongan tan praktikal iray ganggan to. “Saya so aro [ed] Dios,” so inkuan nen apostol Juan, “a sumpalen tayo so saray ganggan to: tan saray ganggan to aliwa ran ambelat.” (1 Juan 5:3) Alimbawa, lugan na Biblia so praktikal a simbawa a makatulong ed saray kalangweran pian natebek so duga tan aliwa sano mandesidi ira no kasin nepeg day oninum na alak, mandroga, odino miakdol antis na kasal. Natulongan na Biblia so sanasawa a natebek no panon a resolbien iray agpantatalosan, tan satan so makapangitarya ed atateng na saray totontonen ed pamabaleg  ed ananak. * Sano iyaplika iray estandarte na Biblia ed moral, parehon nagunggonaan so malangwer tan matakken, antokaman so kipapasen da ed sosyedad, edukasyon da, odino kultura ra.

No panon a say pangan na masustansian tagano so mamabiskeg ed sika a mankimey, say pambasa na Salitay Dios so mamabiskeg met ed sikan manbilay a mitunosan ed saray estandarte to. Inyaliling nen Jesus iray salita na Dios ed mananustini na bilay a tinapay. (Mateo 4:4) Inkuan to met: “Say kanen ko sikato so panggawak na linawa na saman so angibaki ed siak.” (Juan 4:34) Say impantagano nen Jesus ed salitay Dios so anginlong ed sikato pian naresistian iray tukso tan tinmulong ed sikaton manggawa na makabat iran desisyon.​—Lucas 4:1-13.

Diad primero et nayarin nairapan kan manaral tan mangawat ed saray estandarte to. Balet, nonoten pa a sanen ugaw ka ni et nayarin agmo labay so taway na tagano a maabig parad sika. Pian ombaleg a mabiskeg, kaukolan mon aralen a kanen iratan a makapabunigas a tagano. Mipadpara, nayarin mankaukolan na panaon pian naaralan mon awaten iray estandarte na Dios. No itultuloy mo itan, ombulaslas so panangarom ed saratan tan ombiskeg ka ed espiritual. (Salmo 34:8; 2 Timoteo 3:15-17) Naaralan mo so manmatalek ed si Jehova tan napakiwas kan ‘manggawa na maong.’​—Salmo 37:3.

Nayarin agmo nin balot naeksperiensya imay situasyon ya agawa ed si Jodie. Anggaman ontan, kada agew et mandedesisyon ka unong ed estandartem ed etika, a walaan na melag tan baleg a kaimportantian. Kanian oniay ipapaseseg ed sika na Biblia: “Manmatale’ka ed Jehova ed simoon a pusom, tan agka onsaral ed tapew na dili a pakatalos mo: Dia ed saray amin a dalan mo sikato so bidbiren mo, et sikato itonton to so saray basbas mo.” (Uliran 3:5, 6) Say panaral a manmatalek ed si Jehova so aglabat mangunggona ed sika natan noagta mangilukas met ed sika na pankanawnawan manbilay ya andi-angga, lapud say katutulok ed si Jehova a Dios so mangitonton ed bilay.​—Mateo 7:13, 14.

[Paimano ed leksab]

[Blurb ed pahina 6]

Say opinyon na karaklan so nayarin iimpluensyaan na agnanengneng iran puersa

[Saray litrato ed pahina 5]

Diad inlabas na saray panaon, nandedebatian na saray pilosopo so isyu nipaakar ed duga tan aliwa

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

[Credit Lines]

Kant: Nanlapud libron The Historian’s History of the World; Socrates: Nanlapud libron A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea

[Saray litrato ed pahina 7]

Say Biblia et aglabat ontutulong ed sikatayon natebek so duga tan aliwa noagta mamapakiwas met ed sikatayon manggawa na duga