Istorya na Bilay

Naaralan Mi so Sigpot a Manmatalek ed si Jehova

UNONG ED SALAYSAY NEN NATALIE HOLTORF

Hunyo

1945 ed saman. Sakey ya agew ed saman a bulan, sinmabi ed abung mi so sakey a lakin mapusisaw tan maan-anos a nanalagey diad arap a puerta. Lapud ataktakot so bolirek kon bii a si Ruth, sikatoy inmeyag: “Nanay, walay too diad puerta!” Agto amta a saman so ama to, say pinablik ya asawa, si Ferdinand. Duay taon ed asasakbay, sanen taltaloray agew ni labat nen Ruth, si Ferdinand so inmalis ed abung, sikatoy inerel, tan diad kaunoran et inyakar ed panamairapan a kampo na Nazi. Balet natan et akabat a siansia nen Ruth so ama to, tan nankasakey lamet so pamilya mi. Dakel a bengatla so napantongtongan mi nen Ferdinand!

NIANAK si Ferdinand nen 1909 diad syudad na Kiel, Alemanya, tan siak et nen 1907 diad syudad na Dresden, ed Alemanya met. Sanen 12 años ko, say pamilya mi so primeron akapitongtong ed saray Estudyante na Biblia, a tawag ed saray Tasi nen Jehova ed saman. Diad edad a 19, siak so inmekal ed Evangelical Church tan indedikak so bilay ko ed si Jehova.

Kaleganan na satan, si Ferdinand so nangraduar ed kolehyo a panmarino tan nagmaliw a managlayag. Legan na saray panlalayag to, inumameng to iray tepet nipaakar ed kiwawala na Manamalsa. Kayari na impanlayag to, binisita nen Ferdinand so kuya to, a sakey ya Estudyante na Biblia. Sayan imbisita so angombinse lan tampol ed sikato a wala’d Biblia iray ebat ed tepetepet a mangogonigon ed sikato. Sikatoy inmekal ed Lutheran Church, tan denesidi to met lay ontunda ed trabaho to bilang marino. Kayari na primeron agew na impanpulong to, alikna  to so pirmin pampilalek a gawaen itan a kimey legay bilay to. Diad saman lanlamang a labi, indedika nen Ferdinand so bilay to ed si Jehova. Sikatoy abautismoan nen Agosto 1931.

Sakey a Marino tan Managpulong

Nen Nobyembre 1931, linmugan si Ferdinand ed tren a paarap ed Netherlands pian ontulong ed panagpulong a kimey diman. Sanen imbaga nen Ferdinand ed sakey ya agin laki a mangoorganisa na kimey ed saman a bansa a sikatoy datin marino, oniay inkuan na agi: “Sika so toon nakaukolan mi!” Saray agagi so nan-abang na baleg a baloto pian makapanpulong so grupo na saray payunir (sigpot-panaon a ministro) diad saray manaayam ed gilig na dadalanan na danum ed bandad amianen na bansa. Limara so tripulante ed baleg a baloto, balet anggapo ed sikara so makasarag a manlayag. Kanian si Ferdinand so nagmaliw a pinagka-kapitan.

Kalabas na anem bulan, si Ferdinand so imbakin manlingkor bilang payunir diad Tilburg, diad mamaabalaten a Netherlands. Diad saman et sinmabi ak met ed Tilburg pian manlingkor bilang payunir, tan akabat ko si Ferdinand. Balet sikami so nibakin tampol ya onalis ed Groningen, diad bandad amianen na bansa. Diman kami nankasal nen Oktubre 1932, tan diad sakey ya abung a nanayaman na pigaran payunir so angusaran mi na maliket a panaon mi bilang balon kasal legan a sikami so manpapayunir!

Nen 1935 et niyanak so anak min bii a si Esther. Anggaman dagdaiset so naaalmoan mi, determinado kamin mantultuloy ed panagpayunir. Inmalis kami ed sakey a baryo tan nanayam kami ed sakey a melag ya abung. Legan kon kokomisan so anak mi diad abung, say masiken ko so mankimey a sanagew diad ministeryo. Insan mansalatan kami diad ontumbok ya agew. Nantultuloy iya anggad imbaleg la nen Esther tan makapila la ed sikami diad ministeryo.

Ag-abayag kayari na saman, nagmaliw a mauddiem so kipapasen na politika diad Europa. Abalitaan mi a papasegsegangen iray Tasi ed Alemanya, tan amta mi ya agmanbayag et onsublay kami met la. Inumameng mi no panon mi kasin nasungdoan so pirmin panamasegsegang. Nen 1938, impaakseb na saray autoridad ya Ulandes so ganggan a mangisesebel ed saray dayo a mankimey bilang colporteur diad pangibunog na saray relihyoson publikasyon. Pian nitultuloy mi so ministeryo mi, inter na saray Tasin Ulandes so kangaranan na saramay angipatnag na interes ed kimey mi, tan pigara ed sikara so nigapoan mi na panangiyaral ed Biblia.

Diad saman et magano la so kombension na saray Tasi nen Jehova. Anggaman kulang so kuarta mi ya isaliw na saray ticket ed tren a paonla ed pankombensionan, labay mi so onatendi. Kanian ginapoan mi so taloy-agew a biahe panamegley na bisikleta, a say melag nin Esther so inlason ed yurongan ed manibela. Diad labi et akiugip-ugip kami ed abung na saray Tasi a nadalanan mi. Agaylay liket mi diad impakaatendi ed primeron nasyonal a kombension mi! Say programa so amabiskeg ed sikami parad saray onsabin subok. Manuna ed amin et sikami so apanonotan a manmatalek ed  Dios. Saray salita ed Salmo 31:6 so nagmaliw a motto mi: “Manmatalek ak ed Jehova.”

Sinukisok na Saray Nazi

Nen Mayo 1940, nilusob na saray Nazi so Netherlands. Ag-abayag kayari na saman, say Gestapo, odino sekreton popolis, so biglan linma ed abung mi legan min aalasiren iray impatulor a literatura ed Biblia. Si Ferdinand so inawit ed hedkuarter na Gestapo. Sikato so mabetbet min dinalaw diman nen Esther, tan no maminsan et sikatoy tetepetan tan pepekpeken da diad imaton mi. Kasabi Disyembre, si Ferdinand so biglan imbulos, balet aganggano itan. Sakey a labi legan a pasempet kami la, anengneng mi so luganan na Gestapo diad abay na abung. Akabatik si Ferdinand bangta sikami nen Esther so linmoob ed abung. Sikami so aalagaren na Gestapo, tan si Ferdinand so kaukolan da. Diad satan met lanlamang a labi kaalis na Gestapo, sinmabi iray Ulandes a popolis tan impila ra ak pian tepetan da. Diad tinmumbok ya agew et inmamot kami la nen Esther diad abung na balo nin abautismoan a Tasin sanasawa, say pamilyan Norder, a sikaray amatuloy tan angiyagel ed sikami.

Sanen mantapos la so Enero 1941, walay inerel a sanasawan payunir a manaayam ed sakey ya abung a baloto. Diad kaimbuasan, say manangasikaso na sirkito (ombiabiahen ministro) tan say masiken ko so linman mangala ed saray kagawaan na sanasawa, balet sikaray siningkat na saray kakomplot na Gestapo. Akalukpos si Ferdinand tan akatakas panamegley na bisikleta to. Balet, say manangasikaso na sirkito et inawit ed prisoan.

Kinerew na saray responsablin agagin lalaki ed si Ferdinand a salatan to so manangasikaso na sirkito. Kabaliksan na satan a sikatoy agmakapansiansia ed abung ed masulok a taloy agew kada bulan. Sakey iyan balon subok ed sikami, balet nantultuloy ak a nampayunir. Say Gestapo so amasyan nananap ed saray Tasi, kanian kinaukolan mi so onalis-alis na panayaman. Nen 1942 et amitlo kami ya inmalis. Diad kaunoran, akasabi kami ed syudad na Rotterdam, ya arawdawi ed panggagawaan nen Ferdinand na maamot a ministeryo to. Diad saman a panaon et paanak-anak ak la ed mikaduan lukon ko. Sikami so mapangasin pinatuloy na pamilyan Kamp ed abung da, a nen agano ni et niyakar so duaran anak dan lalaki ed panangipangawan iran kampo.

Sikami so Uusilan na Gestapo

Nianak so komaduan anak min si Ruth nen Hulyo 1943. Kayari inkianak to, akaiba mi si Ferdinand ed loob na taloy-agew, balet ta kaukolan to so onalis, tan saman lay unor ya impakanengneng mi ed sikato ed abayag a panaon. Kalabas na taloy simba, si Ferdinand so narel ed Amsterdam. Sikatoy inawit ed istasyon na Gestapo, a sikato so abidbir diman. Sikatoy andi-tundan tinetepetan na Gestapo diad pamapaskar da ed sikaton iter so impormasyon nipaakar ed panagpulong a kimey mi. Balet say labay labat ya ipaamta nen Ferdinand et sikatoy sakey a Tasi nen Jehova tan sikatoy agmibabali ed antokaman a mapolitikan aktibidad. Sinmanok iray opiser na Gestapo lapud si Ferdinand, a sakey ya Aleman, so agnansundalo, tan sikatoy pinagyaw dan pateyen bilang traidor.

Diad tinmumbok a limay bulan, si Ferdinand so impisok ed sakey a selda, a diman et sikatoy mabetbet dan pinagyaw a pateyen diad pamaltog ed sikato. Ingen, pinansiansia toy katooran to ed si Jehova. Antoy akatulong ed sikato a mansiansian mabiskeg ed espiritual? Say Salita na Dios, say Biblia. Siempre, agnaabuloyan si Ferdinand a nawalaan na Biblia lapud sikatoy sakey a Tasi. Balet, nayarin nawalaan na Biblia so arum a priso. Kanian kinombinse nen Ferdinand so kaiba to ed selda a paipawitan na Biblia ed pamilya to, tan ginawa itan na laki. Diad inlabas na saray taon, kapag no saglawien nen Ferdinand iyan agawa, onliwawa iray mata to tan ibabaga ton: “Agaylan akaligliwa ed siak so Biblia!”

Diad kagapo na Enero 1944, si Ferdinand so biglan inyakar ed panangipangawan a kampo ed Vught, diad Netherlands. Ag-inilaloan a nagmaliw itan a bendisyon ed sikato lapud akabat  to diman so 46 niran Tasi. Sanen akabatan kon sikatoy niyalis, agaylay liket ko lapud sikatoy mabilay ni!

Ag-tinmundan Nampulong Diad Panangipangawan a Kampo

Agaylay irap na bilay ed kampo. Kaslakan la so kulang a panangan, anggapoy nisulong a switer, tan pinasyan betel. Si Ferdinand so awalaan na graben tonsillitis. Kayari na abayag tan makaketel a sansansakey ya impanawag ed kangaranan, sikatoy linma ed patambalan ed loob na kampo. Saray pasyente a walaan na petang a 40 degrees Celsius odino onsulok ni so naabuloyan a mansiansia diman. Balet agnaabuloyan si Ferdinand, lapud 39 degrees Celsius labat so temperatura to! Sikatoy pinapawil a mantrabaho. Anggaman ontan, saray makasin kakaiba to a priso so tinmulong ed sikato ya inyamot dan agano ed sakey ya ampetang a lugar. Lalon sikatoy nainawaan sanen pinmetang so tiempo. Ontan met, sanen akaawat na suplay na tagano so arum ya agagi, innabang da iratan ed arum, kanian medyo binmiskeg si Ferdinand.

Sakbay a nipriso so masiken ko, nagmaliw lan dalan na bilay to so panagpulong, kanian intultuloy ton innabang iray sisiaen to diad loob na kampo. Mabetbet a sikatoy luludlureyen na saray opisyal ed kampo lapud lilan trianggulo ed aysing to, sakey a panandaan ed sakey a Tasin priso. Balet satan a panagludlurey so minoria nen Ferdinand bilang pankanawnawa pian makapitongtong ed sikara. Diad gapo, say teritoryan pampupulongan na saray agagi et diad loob labat na saray barrack a panaayaman na saray Tasi. Oniay inumameng na saray agagi, ‘Panon tayon napulongan ni so dakel a priso?’ Agnaam-amtaan na administrasyon ed kampo a sikaray angitarya na solusyon. Panon?

Saray agagi so walaan na sekreton suplay na literatura ed Biblia tan 12 a kopya na Biblia. Sakey ya agew, saray guardia so akaromog na pigaran literatura, balet agda amta no siopa so akanggawa ed saratan. Kanian denesidi na saray opisyal ed kampo a pansisianen iray Tasi. Kanian, bilang dusa et amin ya agagi so inyalis ed saray barrack a panaayaman na saray aliwan Tasi a priso. Sakey ni, saray agagi so kaukolan ya onyurong ed abay na aliwan Tasi legan na panangan. Sayan uksoyan so nagmaliw a bendisyon. Nagawaan la natan na agagi so manunan kaliktan da a gawaen, say pampulong ed dakel nin priso anggad posible.

Manbukbukor ya Amabaleg ed Duaran Anak Mi

Diad saman a panaon, siak tan say duaran anak mi a bibii so manaayam diad Rotterdam. Talagan makapaketel so tiempo nen 1943 tan 1944. Diad beneg na abung mi et walaray tangki a kokontrolen na saray sundalon Aleman parad pamasabog ed eroplano. Walad arapan mi so Daongan a Waal, a manunan puntirya na saray managbomba na Allied. Satan a mismon pasen et agmaligen a pan-amotan. Nilikud ni ed satan et makisir so tagano. Naaralan mi a nagkalalo so sigpot a manmatalek ed si Jehova.​—Uliran 3:5, 6.

Say waloy-taon ya ana’kon si Esther so tinmulong ed melag a pamilya mi diad pililinya to ed panangalaay rasyon. Balet, mabetbet a sano turno to la, anggapo la so akeran tagano. Diad aminsan ya inyakar to pian mananap na tagano, abanaan to a walaray onaatakin eroplano. Agaylay pagak sanen walay nadngel ko a sinmabog, balet ag-abayag et kinmepa so panaaburidok tan akalua ak ed liket sanen sikatoy akasempet ya ag-asakitan tan wala ni ingen so awit to a pigaran sugar beet. “Anto so agawa?” so intepet kon tampol. Sikatoy kalmadon inmebat: “Sanen pinmelag iray bomba, ginawak a mismo so imbilin ed siak nen Tatay a gawaen ko, ‘Ontikleb ed dalin, ya ag-onalagey a balot, tan manpikasi.’ Et tua ya agak asakitan!”

Lapud say tonada na panagsalitak et Aleman, mas liktar no si Esther so mansaliw. Naimanon siansia iya na saray sundalon Aleman, a ginapoan dan tinepetan si Esther. Balet anggapon balot so imbaga ton sekreto. Diad abung et ibabangat ko si Esther manlapud Biblia, tan lapud agto nayarian so man-eskuela, siak lay angibangat ed sikaton manbasa tan mansulat tan arum nira.

Siak met so tinulongan nen Esther diad ministeryo. Sakbay ak ya onlan mangiyaral na  Biblia ed sakey a too, si Esther so unonan ompaway pian nengnengen no kasin malinis so baybay, a singa panangibaga. Seguroen to no kasin wadman iray panandaan a nampaknaan mi na iyaaralan koy Biblia. Alimbawa, say too a dalawen ko so mangitapew na masitera diad kapakapa ed suston posisyon pian amtak no nayari ak ya onloob. Legan na panaaral mi, si Esther so mansiansia ed paway pian talaranan iray sinyalis na peligro legan ton itutulak-tulak ed karsada so karkariton nen agi ton Ruth.

Diad Sachsenhausen

Komusta la kasi si Ferdinand? Nen Setyembre 1944, sikato tan say dakel nin kakaiba to so pinaskar a manakar a paonla ed istasyon na tren a diman et pinanseseksekan iray grupo na 80 a priso diad loob na saray manaalagar a bagon na tren. Diad kada bagon et walay sakey a timba a pan-anirolaan da tan sakey met a timba parad danum ya inumen. Sikaray nambiahe ya akaalagey ed loob na taloy-agew tan taloy-labi! Ngalngalin anggapo so nasungap a dagem. Sarado iray bagon a wala labat iray melag ya abot ed pigaran pasen. Agnideskribe so petang, eras, tan paet, nilikud ed banget, a kaukolan dan anosan.

Nankalkalnan tinmunda so tren diad maruksan panangipangawan a kampo ed Sachsenhausen. Inala so antokaman a personal a kagawaan na amin a priso a wala ni’d sikara, nilikud ed 12 angkelag a Biblia ya inawit na saray Tasi legan na biahe!

Si Ferdinand tan say walora nin agagi so impasen ed kampon kontrolado na Sachsenhausen diad Rathenow pian mantrabaho ed pabrikaan na saray armas. Anggaman sikaray mabetbet a pinagyaw a pateyen, saray agagi so ag-inmabobon a manggawa ed satan a kimey. Pian makapanpapasesegan ira a mansiansian mapekder, kinabuasan a sikaray manginabang na teksto ed Biblia, a singa say Salmo 18:2, pian makapandalepdep ira ed satan diad sanagew. Satan so tinmulong ed sikara a mandalepdep ed espiritual iran pamaakaran.

Diad kaunoran, saray madalagurog a tangki so angipakabat ed isasabi na saray pangkat na Allied tan Russia. Akaunan sinmabi iray sundalo na Russia diad kampo a kawalaan di Ferdinand tan saray kaiba to. Inikdan da na tagano iray priso tan ingganggan da ran ontaynan la ed kampo. Diad pansamposampot na Abril 1945, say armada na Russia so angiyabuloy ed sikaran onsempet la.

Nankasakey a Siansia Bilang Pamilya

Nen Hunyo 15, sinmabi si Ferdinand diad Netherlands. Sikatoy maliket ya inabrasa na saray agagi ed Groningen. Ag-abayag et naamtaan ton mabilay kami ni tan manaayam ed sakey a lugar ed Netherlands, tan nadngelan mi a sikatoy nibulos la. Singano mabaybayag so panaalagar mi ed isabi to. Balet asabin siansia a sakey ya agew et kinmelyaw so melag a Ruth: “Nanay, walay too diad puerta!” Wadtan la so pinablin asawak tan ama ra!

Dakel a problema so kaukolan min resolbien sakbay kamin makagapo lamet bilang normal a pamilya. Anggapo so napanayaman mi, tan sakey a baleg a problema so pamidbir lamet ed sikami bilang permanentin residente. Lapud Aleman kami, saray opisyal ya Ulandes so mangipupulisay ed sikami ed loob na pigaran taon.  Balet, diad kaunoran, akaromog kami lay panayaman mi tan nituloy mi la so bilay ya abayag mi lan pipirawaten, salanti saniiban manlingkor ed si Jehova bilang pamilya.

“Manmatalek Ak ed Jehova”

Diad saginonor iran taon, kapag no napinengnengan mi nen Ferdinand so pigaran kakaaro mi a nambilay a kapara mi diad saraman a panaon na kairapan, nanonotan mi so maaron panangiwanwan nen Jehova ed saraman a mairap a panaon. (Salmo 7:1) Maliket kami lapud diad loob na taotaon et inabuloyan kami nen Jehova a makapibiang ed pananginatnat na intereses na Panarian. Mabetbet mi met ya ibabalikas so pirmin liket mi lapud nausar mi so inkatobonbalo mi diad sagradon panaglingkor ed si Jehova.​—Eclesiastes 12:1.

Kayari na saray taon na panamasegsegang na Nazi, sikami nen Ferdinand so saniban nanlingkor ed si Jehova ed masulok a 50 a taon sakbay ya anampot so bilay to diad dalin nen Disyembre 20, 1995. Siak so magano lan man-98 años. Inagew-agew kon pisasalamatan si Jehova lapud sinuportaan kami na saray anak mi legan na saraman a mairap a taon tan lapud nagagawaan ko ni so anggaay nayarian ko a manlingkor ed sikato diad kigloriaan na ngaran to. Pisalsalamatan ko so amin a gagawaen nen Jehova parad siak, tan pilalek ko so mantultuloy a manbilay unong ed paboritok a motto: “Manmatalek ak ed Jehova.”​—Salmo 31:6.

[Litrato ed pahina 19]

Sikami nen Ferdinand nen Oktubre 1932

[Litrato ed pahina 19]

Say baleg a baloton “Almina” ya inusar ed panag-ebanghelyo tan saray tripulante na satan

[Litrato ed pahina 22]

Kaibak si Ferdinand tan saray anak mi