Paneknekan na “Pim” so Inkapeteg na Awaran na Biblia

SAY salitan “pim” so aminpinsan a pinmatnag ed Biblia. Nen panaon nen Arin Saul, saray Israelita so manpapatarem na saray kagawaan da a balatyang diad saray Filisteo a panday. “Say bili na pampatarem et sakey a pim parad saray lukoy tan parad saray buka tan parad saray kagawaan a taloray-utok tan parad saray wasay tan parad saray ikakabit a pansikil ed baka,” so kuan na Biblia.​—1 Samuel 13:21, NW.

Anto ta so pim? Satan a tepet so agnaebatan anggad nen 1907 K.P. sanen akotkot so sankaunaan a baton pabelat a pim diad karaanan a syudad na Gezer. Nairapan iray managpatalos na Biblia nensaman ya ipatalos so salitan “pim.” Alimbawa, oniay impangipatalos na King James Version ed 1 Samuel 13:21: “Ingen walaan ira na kikil parad saray buka, tan parad saray sagar, tan parad saray tinidor, tan parad saray wasay, tan pampatarem ed saray sikil.”

Amta la natan na saray iskolar a say pim et sakey a panukat na belat a manpromedyo na 7.82 a gramo, odino manga duaran kakatlo na siklo, a manunan yunit na panagsimbang na saray Hebreo. Say singil na saray Filisteo ed pampapatarem na saray Israelita ed kagkagawaan da et kasimbangan na sakey a pim na sulok a pilak. Sayan sistema na panagsimbang so tinmunda sanen nagba so panarian na Juda pati say kabisera na satan, say Jerusalem, nen 607 K.K.P. Kanian panon a papaneknekan na panukat a pim so inkapeteg na awaran na Hebreon teksto?

Ipipilit na arum ya iskolar a saray teksto ed Hebreon Kasulatan, a kabiangan so libro na Unonan Samuel, so ginawa legan na Hellenistiko-Romano a panaon, odino ed mas agano ni ingen a manlapud komadua anggad unonan siglo K.K.P. Ibabaga ra sirin a “saratan et . . . ‘aliwan unong ed awaran,’ a ngalngali odino agni ingen makapangitarya na impormasyon nipaakar ed ‘kasulatan’ odino ed say ‘kadaanan ya Israel,’ lapud gawagawa labat iratan na saray Judio ed modernon panaon tan sulsulat lambengat na saray Kristiano.”

Balet, sanen tinukoy nen William G. Denver, a propesor na arkeolohiya tan antropolohiya ed Near Eastern, so asalambit a panukat a pim diad 1 Samuel 13:21, oniay inkuan to: “Agnayarin ‘inimbento’ labat [itan] na saray managsulat a nambilay diad Hellenistiko-Romano a peryodo a pigay siglo la so apalabas kayarin naandi tan alingwanan irayan pananukatan. Say katuaan to et sayan melag a teksto ed Biblia . . . so ag-atalosan anggad nen kagapo na koma-20 siglo A.D., sanen adiskobre so sankaunaan iran aktual ya arkeolohikal ya alimbawa, ya akaukitan na salitan pîm diad Hebreo.” Inkuan ni na propesor: “No ‘inimbenton sulsulat’ nen panaon na Hellenistiko-Romano so amin a makasulatan ya istorya, akin et pinmatnag iyan salaysay ed Biblian Hebreo? Nayarin isuppiat na sakey a say pîm et ‘sakey lambengat a detalye.’ Tua itan; balet unong a kabkabat la, ‘say awaran et tugyopen na saray detalye.’”

[Litrato ed pahina 29]

Say panukat na belat a pim et ngalngali duaran kakatlo na siklo