Akin et Anggapo so Pankakasakey ed Mundo?

“Diad primeron pankanawnawa manlapu nen Guerra Mundial II, nankakasakey a siansia so sankamundoan a komunidad. . . . Nayarian sirin na mundo ya anamoten iyan pankanawnawa pian sumpalen so abayag lan aalagden a sipan a balon uksoy ed mundo.”

ONTAN so inkomento na presidente na Estados Unidos diad unor lan dekada na koma-20 a siglo. Diad saman et singa ipapatnag na saray ebento ed sankamundoan ya asingger lan nadampot so pankakasakey ed mundo. Saray diktador a gobierno so nantutumbokan ya abuyak. Nagba so Berlin Wall, a gapoan na balon peryodo na panaon parad Europa. Say Unyon Sobyet, ya ipapasen na dakel a bansa ed Sagur a manangisugsog na saray kolkolan ed mundo, so naandi ed imaton na natatalagnaw a mundo. Anampot la so Cold War, tan positibon nantongtongan so pamaandi ed saray armas, a pati say nuklear. Tua a tinmerak so bakal diad Gulpo na Persia, balet ompatnag a temporaryo lambengat itan a problema a lalon amaseseg ed karaklan ed mundo pian gegemtanen so mareen a kipapasen.

Sankaimano la iray positibon pakapatnagan diad lawak na politika ontan met ed arum niran aspekto na bilay. Onaatagey so estandarte na panagbilay diad dakel a parte na mundo. Lapud saray iyaaligwas ed lawak na medisina, nagawaan la na saray doktor iray ipapasen ya imposible diad apalabas a pigaran dekada. Mapmaples so imbulaslas na ekonomya ed dakel a bansa ya ompatnag a mamapaarap itan ed iyaligwas na interon mundo. Singano mamapaarap ed dugan direksion so bengabengatla.

Natan, kayari na pigaran taon, oniay nitetepet tayo: ‘Antoy agawa? Kawalaan la na sipan a pankakasakey ed mundo?’ Diad pisunian, ompatnag a duman direksion so aarapen na mundo. Maparanay lan lugan na nipapalapag a balita iray panagbikkel a panagbomba, iyaataki na terorista, panagparakel na armas a makapatey na  nilaksa-laksa, tan arum niran makapakebbiew a nagagawa. Ompatnag a sarayan ebento so mangiyaarawi lan mangiyaarawi ed mundo manlapud pankakasakey. Oniay inkuan ed agano ni na sakey a prominentin managpuonan: “Aliktob itayo la na maruksan gawa na karawalan a lalon onloloor.”

Sankamundoan a Pankakasakey Odino Inkaapag-apag?

Sanen aporma so Nasyones Unidas, sakey ed saray nidatak a gagala na satan et say “pamawala na pankakaaro ed limog na nasyones a nibase ed panagrespeto ed prinsipyo na nampaparan kanepegan tan dilin-panamili na saray totoo.” Kasin adampot itan ya atagey a kalat, a ngalngalin 60 a taon lay apalabas? Andin balot! Imbes a “pankakaaro,” ompatnag a say pinonot labat na nasyones et say balikas a “dilin-panamili.” Saray totoo tan etnikon grupo a mipupuligesgesan a mangiletneg na dili ran pakabidbiran tan pakauley so lalon mangaapag ed mundo. Sanen aporma so Nasyones Unidas, 51 a nasyon so membro na satan. Natan et 191 la so membro na satan.

Unong a naimano tayo la, diad pansamposampot na koma-20 a siglo, kasmak so paniilalo parad nankakasakey a mundo. Balet manlapu la’d saman, say katooan a maniilalo et adismaya lapud naiimatonan da so tuloytuloy a kabubuyak na komunidad ed mundo. Say marawal ya inkabuyak na Yugoslavia, say panlalaban na Chechnya tan say Russia, say guerra ed Iraq, tan say agmanundan panagpatey ed totoo diad Pegley Bukig​—sayan amin so ebidensya na lalon iloloor na agpankakasakey.

Andi-duaruwa a masimoon tan maabig so getma na dakel a pansasagpot parad kareenan. Anggaman ontan, ompatnag ya agnadampot so pankakasakey ed mundo. Dakel nin siansia so manuumameng: ‘Akin a mairap a nadampot so pankakasakey ed mundo? Iner lay aarapen na mundo?’

[Picture Credit Lines ed pahina 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images