Saray Pabitar ed Libro na Unonan Arari
Say Salita nen Jehova et Mabilay
Saray Pabitar ed Libro na Unonan Arari
“SANO saray maptek ondakel ira, say baley manliket; balet sano say marelmeng a too manuley, say baley maningel.” (Uliran 29:2) Say libro na Biblia ya Unonan Arari so malinlinew a mangipapabitar ed katuaan na sayan proverbio. Isasalaysay na satan so istorya’y bilay nen Solomon, a legan na impan-ari to et nanggayagaan na kadaanan ya Israel so panaon na kaligenan tan pirmin inkaaligwas. Kabiangan met ed Unonan Arari so salaysay nipaakar ed inkaapag na nasyon kayari impatey nen Solomon tan ed saray sinmaginonor ed sikato a 14 ya arari, arum et diad Israel tan say arum et diad Juda. Duara labat ed sarayan arari so nansiansian matoor ed si Jehova. Niarum ni, insalaysay na libro so kimkimey na anemiran propeta, kaiba lay Elias.
Say angisulat ed satan et si propeta Jeremias diad Jerusalem tan Juda, tan saknapen na salaysay so ngalngali 129 a taotaon, manlapud 1040 K.K.P. anggad 911 K.K.P. Legan a tutugyopen nen Jeremias so libro, mapatnag a sikatoy tinmupleg ed saray dagdaan a kuritan a singa say “libro na saray gawa nen Solomon.” Anggapo la natan iraman ya akabiig a kuritan.—1 Arari 11:41; 14:19; 15:7.
IYAALIBANSA NA MAKABAT YA ARI SO KAREENAN TAN INKAALIGWAS
Ginmapo so Unonan Arari diad makapainteres a salaysay na panasali na ilalak nen Arin David a si Adonias, a samsamen so inkaari na ama to. Say inkiwas a tampol nen propetan Natan so angamper ed plano, tan impagmaliw ya ari so ilalak nen David a si Solomon. Aliketan si Jehova ed kerew na kapkapangitronon ari tan pinagamoran to na sakey a “makabat tan makatalos a puso” a pati “kayamanan tan galang.” (1 Arari 3:12, 13) Say kakabatan na ari so agnaparaan tan agnikompara so kayamanan to. Awalaan na peryodo na kareenan tan inkaaligwas so Israel.
Kabiangan ed saray proyekton asumpal nen Solomon so templo nen Jehova pati saray nanduruman paalagey parad gobierno. Oniay ipapaseguro nen Jehova ed si Solomon: “Iletneg ko so yurongan na nanarian mo ed Israel lawas,” daput no mansiansian matulok so ari. (1 Arari 9:4, 5) Sikatoy pinasakbayan met na tuan Dios no antoray pansumpalan na itutunganga. Diad saginonor balet et angasawa si Solomon na dakel a bibiin taga’d arum a nasyon. Tan sikatoy inimpluensyaan dan ontumbok ed palson panagdayew sanen masiken la. Kanian, impasakbay nen Jehova a naapag so panarian to. Nen 997 K.K.P., si Solomon so inatey, tan anampot so 40-taon na impanuley to. Say ilalak ton si Roboam so sinmublay ed trono.
Makasulatan Iran Tepet a Naebatan:
1:5—Akin a sasalien nen Adonias a samsamen so trono anta mabilay ni si David? Anggapoy imbaga na Biblia nipaakar ed satan. Balet, makatunongan so pangibaga a lapud inaatey la iray kuya nen Adonias a di Amnon tan Absalom, a nayarin pati say ilalak nen David a si Kileab, minoria nen Adonias a walay kanepegan to ed trono bilang sankapanguloanan ed saray akeran ilalak nen David. (2 Samuel 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Lapud nala toy suporta na makapanyarin pangulo na armada a si Joab tan say maimpluensyan atagey a saserdote a si Abiatar, nayarin matalek si Adonias ya ontalona so getma to. Ag-ibabaga na Biblia no kasin amta to so plano nen David ya ipatawir so trono ed si Solomon. Balet, agbinagaan nen Adonias si Solomon tan saray arum a matoor ed si David ed ‘impangibagat’ to. (1 Arari 1:9, 10, Maung a Balita) Ipapasagilig na saya a minoria ton kalaslasan si Solomon.
1:49-53; 2:13-25—Akin ya impapatey nen Solomon si Adonias kayari ton pinerdona? Anggaman ag-amoria nen Bat-seba so tuan motibo na inyasingger ed sikato nen Adonias pian ipaikerew ed ari ya iter si Abisag a magmaliw ya asawa to, atebek itan nen Solomon. Anggaman ag-inakdolan nen David so magangganan si Abisag, sikatoy impasen a segundaryon asawa nen David. Unong ed kustombre ed saraman a panaon, sikatoy magmaliw a kayarian lambengat na legal a tomatawir nen David. Nayarin inisip nen Adonias a no naasawa toy Abisag, walay pankanawnawa to lamet a nasamsam so trono. Lapud impasen nen Solomon a pakapatnagan na panangambisyon ed inkaari so kerew nen Adonias, binabawi to so impamerdona to.
6:37–8:2—Kapigan agawa so inagurasyon na templo? Asumpal so templo diad komawalon bulan na 1027 K.K.P., nen koma-11 a taon na uley nen Solomon. Ompatnag a say impangiloob ed saray kagawaan tan arum niran panangiparaan et asabi toy 11 a bulan. Nayarin agawa so inagurasyon diad komapiton bulan ed taon 1026 K.K.P. Deneskribe na salaysay so arum nin proyekto a panagpaalagey kayarin asumpal so templo tan antis a sinalambit so inagurasyon na satan, a mapatnag a pian kompleto nin nadeskribe iray kimey a panagpaalagey.—2 Awaran 5:1-3.
9:10-13—Kasin mitunosan ed Mosaikon Ganggan so impangiregalo nen Solomon ed si Arin Hiram na Tiro na 20 a syudad diad dalin na Galilea? Say Ganggan a nidatak diad Levitico 25:23, 24 so nayarin impasen ya onaplika lambengat ed lugar a panaayaman na saray Israelita. Posiblin saray syudad ya inter nen Solomon ed si Hiram et panaayaman na saray aliwan Israelita, anggaman sakop na ketegan na Insipan a Dalin. (Exodo 23:31) Nayarin pakapatnagan met itan na agsigpot a katutulok nen Solomon ed Ganggan, a singa sanen ‘namparakel na kabayo ya onkana ed sikato’ tan angasawa na amayamay. (Deuteronomio 17:16, 17) Antokaman so agawa, ag-agustoan nen Hiram so regalo. Nayarin apaulyanan iratan a syudad na saray manaayam a pagano, odino nayarin aliwan marakep so akapuestoan na saratan.
11:4—Kasin say inkakabaw so sengegan na ag-impanmatoor nen Solomon sanen masiken la? Ompatnag ya aliwan ontan so kipapasen. Ugaw ni si Solomon sanen ginmapon nanari, tan anggaman nanuley ed loob na 40 a taon, agto asabi so kamasikenan. Niarum ni, agto sigpot ya intalirak so panagdayew ed si Jehova. Ompatnag a sinali ton agamilen so pansasamok na pananisia.
Saray Leksion Parad Sikatayo:
2:26, 27, 35. Lawas ontutua so ipapasakbay nen Jehova. Say impakaekal nen Abiatar, ya ilalak nen Eli, so anumpal ed “salita nen Jehova, a sinalita to nipaakar ed abung nen Eli.” Say impanalat nen Zadok, a manlapud poli nen Phinehas, ed si Abiatar so kasumpalan na Numeros 25:10-13.—Exodo 6:25; 1 Samuel 2:31; 3:12; 1 Awaran 24:3.
2:37, 41-46. Agaylan mapeligro so panisip a nasumlang na sakey iray ganggan ingen ta agnadusa! Saramay sigagagalan onkasipa ed ‘makisir a dalan a mamaarap ed bilay,’ so managmak ed saray pansumpalan na satan ya agmakabat a desisyon.—Mateo 7:14.
3:9, 12-14. Eebatan nen Jehova so masimoon a pikakasi na saray lingkor ton onkekerew na kakabatan, pakatalos, tan panangiwanwan pian nasumpal so kimey to.—Santiago 1:5.
8:22-53. Agaylan impapuson panangapresya so imbalikas nen Solomon ed si Jehova—a Dios na maaron-kaabigan, say Mananumpal na sipasipan, tan say Dumerengel na pikakasi! Say pandalepdep ed saray imbalikas nen Solomon diad pikakasi to ed inagurasyon so mamaaralem na apresasyon tayo ed saratan tan ed arum niran aspekto na personalidad na Dios.
11:9-14, 23, 26. Sanen tinmunganga si Solomon diad saginonor iran taon to, amawala si Jehova na saray kabusol odino onsumpa. “Say Dios kaingli’to so saray atatagey a linawa, et ikdan to na grasya so saray mapaabeba,” so kuan nen apostol Pedro.—1 Pedro 5:5.
11:30-40. Kinaliktan nen Arin Solomon a pateyen si Jeroboam lapu ed impropesiya nen Ahias nipaakar ed si Jeroboam. Agaylay pidumaan na reaksion na ari manga 40 a taon ed apalabas sanen agto binmawi ed si Adonias tan ed arum nin akinonong! (1 Arari 1:50-53) Sayan impanguman ed ugali so resulta na impangikaindan to ed si Jehova.
NAAPAG SO NANKAKASAKEY A PANARIAN
Pinegdat nen Jeroboam tan saray totoo si Arin Roboam pian kerewen ed sikato a palemewen so impasakbat na ama ton si Solomon. Imbes ya ipagamor so kerew da, pinagyaw ira nen Roboam a pabelaten to ni so sasakbaten da. Kanian, nanrebelde so samploran tribu tan impagmaliw dan ari ra si Jeroboam. Say panarian so naapag. Nanuley si Roboam ed mamaabalaten a panarian, a tugyopen na saray tribu na Juda tan Benjamin, bangta nanuley si Jeroboam ed mamaamianen a samploran tribu na panarian na Israel.
Pian agla onlan mandayew ed Jerusalem iray totoo, angiletneg si Jeroboam na duaran balitok a kilaw a baka, sakey diad Dan tan sakey diad Betel. Saray sinmublay ed si Jeroboam a nanari diad Israel et si Nadab, Baasa, Ela, Zimri, Tibni, Omri, Ahab, tan Ahazia. Si Abiam, Asa, Josafat, tan Joram balet so sinmalat ed si Roboam diad Juda. Saray aktibon propeta diad panaon na sarayan arari et di Ahias, Semaya, tan say ag-abitlay ngaran a too na Dios, ontan met ed si Jehu, Elias, tan Mikaya.
Makasulatan Iran Tepet a Naebatan:
18:21—Akin et ag-inmesel iray totoo sanen kinerew nen Elias a tumboken da si Jehova odino si Baal? Nayarin amoria ran agda atoor so kakaukolanen nen Jehova a nikabkabiig a debosyon kanian nakokonsiensia ira. Odino ompan inmawet lan tuloy iray konsiensia ra ya impasen da lan anggapoy uges na pandayew ed si Baal legan ya ibabaga ran managdayew ira nen Jehova. Kayarin impanengneng nen Jehova so pakapanyari to, insan da labat nibagan: “Si Jehova, sikato so Dios; si Jehova, sikato so Dios”!—1 Arari 18:39.
20:34—Kayarin impanalo nen Jehova si Ahab ed saray Siryano, akin et imbulos nen Ahab so ari ran si Ben-hadad? Imbes komon a pateyen si Ben-hadad, akisipanan laingen si Ahab ed sikato ed no dinan iran dalan diad Damasco, a kabisera na saray Siryano, so iter ed si Ahab, a mapatnag a pian pakapangiletnegan na saray lakoan, odino tindaan. Diad akadkauna et angala met so ama nen Ben-hadad na daladalan ed Samaria pian pannegosyoan to. Kanian, si Ben-hadad so imbulos pian makapangiletneg na negosyo si Ahab diad Damasco.
Saray Leksion Parad Sikatayo:
12:13, 14. Sano walaray importantin dedesisyonan ed bilay, nepeg tayoy onkerew na simbawa ed saray makabat tan matatken lan indibidual a malaknab so kakabatan da ed Kasulatan tan manrerespeton tuloy ed saray maridios a prinsipyo.
13:11-24. Nepeg a surien nin unona, unong ed maptek a panangiwanwan na Salita na Dios, so simbawa odino suhestion ya ompatnag a kuestionable, anggano nanlapu itan ed kapananisiaan a maabig met so getma to.—1 Juan 4:1.
14:13. Uusisaen itayo nen Jehova pian anapen so maabig ed sikatayo. Anggan panon lay kamelag na satan a kaabigan, napabulaslas to itan legan tayon panggugunaetan a sikatoy panlingkoran.
15:10-13. Nepeg a makpel tayon ipulisay so apostasya imbes et iyalibansa so tuan panagdayew.
17:10-16. Abidbir na balo ed Zarepta a si Elias et propeta kanian pinarawes to, diad ontan et benendisyonan nen Jehova so gawa na pananisia to. Natan, naiimano met nen Jehova iray gawa na pananisia tayo, tan tutumangan to iramay manusuporta ed kimey na Panarian diad nanduruman paraan.—Mateo 6:33; 10:41, 42; Hebreos 6:10.
19:1-8. Sano nasasagmak tayo so pirmin isusumpa, nailaloan tayo so tulong nen Jehova.—2 Corinto 4:7-9.
19:10, 14, 18. Agbalot manbukbukor iray tuan managdayew. Wala ed dapag da si Jehova tan say sankamundoan ya agagi ra.
19:11-13. Si Jehova et aliwan dios a natural a puersa odino basta personipikasyon na satan.
20:11. Sanen inlastog nen Ben-hadad so paneral to ed Samaria, inmebat so ari na Israel: “Say mangibalkes na ayura to [bilang preparasyon ed bakal] agkomon mapangaya a singa say mangukpos” na ayura to kayari na impanalo to manlapud bakal. Sano walay balon kikimeyan, agtayo aaligen so alabas ya inkakompiyansa na sakey a malastog a too.—Uliran 27:1; Santiago 4:13-16.
Makanakana ed Sikatayo
Sanen isasalaysay nen Moises so pangipaakseb na Ganggan diad Palandey Sinai, inkuan to ed ananak na Israel: “Nia, siak ’yan ko ed arap yo ed sayan agew so bendisyon tan ayew; bendisyon no tuloken yo so saray ganggan nen Jehova a Dios yo, ya ingganggan ko ed sikayo ed sayan agew: tan ayew, no agyo unoren so saray ganggan nen Jehova a Dios yo, noag say onsian kayo ed dalan ya ingganggan ko ed sikayo ed saya ya agew, ya onla a manumbok ed dirios ya agyo amta.”—Deuteronomio 11:26-28.
Agaylan linew so impangiparungtal ed sikatayo na libro na Unonan Arari ed sayan makanan katuaan! Unong a naaralan tayo, ibabangat met na sayan libro so arum niran makanan leksion. Peteg a say mensahe na saya so mabilay tan mabiskeg.—Hebreos 4:12.
[Litrato ed pahina 29]
Say templo tan arum niran impaalagey nen Solomon
[Litrato ed pahina 30, 31]
Kayarin impanengneng nen Jehova so pakapanyari to, oniay inkelyaw na totoo: “Si Jehova, sikato so Dios”!