Istorya na Bilay

Apabiskeg Ak ed Ehemplo na Atateng Ko

UNONG ED SALAYSAY NEN JANEZ REKELJ

Say taon ed saman et 1958. Sikami nen asawak ya Stanka so akasabi ed Karawanken Alps diad nanketegan na Yugoslavia tan Austria, diad getma min ontakas a paarap ed Austria. Mapeligro itan lapud walaray sundalon Yugoslav a manpapatrolya ed ketegan, ya aamperen da so siopaman ya ombeltang. Diad impantultuloy mi, akasabi kami ed gilig na araldalem a kelas. Tan diad saman mi labat anengneng nen Stanka iray kapalandeyan ed ketegan na Austria. Amabukig kami anggad asabi mi so mabatobato ya alosadsar. Imbariber mi ed laman mi so tarapal ya awit mi insan nampadayusdos kami ya ag-amta so pansumpalan mi.

ISALAYSAY ko pa ed sikayo no panon kamin nidunget ed ontan a situasyon tan no panon a say matoor ya alimbawa na atateng ko so amakiwas ed siak a mansiansian matoor met ed si Jehova diad panaon na kairapan.

Binmaleg ak ed Slovenia, a natan et sakey a melag a bansa ed Sentral a Europa. Wala itan ed European Alps, a diad amianen na satan et Austria, diad sagur et Italya, diad abalaten et Croatia, tan diad bukig et Hungary. Balet, sanen nianak iray ateng ko a di Franc tan Rozalija Rekelj, say Slovenia et sakop na Empiryo na Austria-Hungary. Sanen mansampot lay Guerra Mundial I, say Slovenia et nagmaliw a kabiangan na balon estado a tatawagen a Panarian na saray Serbio, Croata, tan Sloven. Nen 1929, say ngaran na bansa et sinalatan na Yugoslavia, a literal a mankabaliksan na “Abalaten Slavia.” Nianak ak nen Enero 9 diad satan met a taon, diad nisulinek a baryo na Podhom, ya asingger ed marakdakep a Linok na Bled.

 Saradon Katoliko so pamilya di nanay. Walay pangamaen ton pari, tan talora so panginaen ton madre. Pirpirawat nen nanay so nawalaan na dili ton Biblia, pian basaen tan aralen itan. Balet, say tatay ko et negatibo so panmoria to ed relihyon. Sikato so naingongotan ed impibiang na relihyon ed Baleg a Bakal nen 1914-18.

Impakaaral Ko na Katuaan

Sanen anampot lay bakal, say kapinsan nen nanay, a si Janez Brajec, tan say asawa ton si Ančka, so nagmaliw a membro na saray Estudyante na Biblia, a datin tawag ed saray Tasi nen Jehova. Diad Austria so panaayaman da ed saman. Manlapu nen 1936 a manpatuloy, aminpigan dinalaw nen Tiya Ančka si Nanay. Inikdan to na Biblia si Nanay, a binasa ton tampol itan, pati saray kopya na Say Panag-Bantayan tan arum niran publikasyon na Biblia ed salitan Sloveno. Diad kaunoran et pinmawil ira di Tiyo Janez tan Tiya Ančka ed Slovenia lapud asakop nen Hitler so Austria nen 1938. Nibagak a sikaray edukado, walaan na aralem a pakatalos, tan puro so panangaro ra ed si Jehova. Mabetbet dan isisingbat ed si Nanay iray katuaan ed Biblia, a satan so amakiwas ed sikato pian idedikay bilay to ed si Jehova. Sikatoy abautismoan nen 1938.

Diad lugar mi et pantotongtongan na totoo si Nanay sanen sikatoy agla manseselebra na agmakasulatan iran kustombre, a singa say Krismas; sanen agla mamangan na longganisan dala; tan nagkalautla sanen inekal to so amin ya imahen mi tan pinoolan to iratan. Sinmabin tampol so panamasegsegang. Saray madren panginaen nen Nanay so nansagpot a nansulat ed sikato, a kokombinsien dan ompawil la ed Birhen Maria tan ed simbaan. Balet, sanen binales nen Nanay so sulat da tan paeebatan to ed sikara iray espesipikon tepet manlapud Biblia, anggapoy naawat ton ebat. Say lakik met et sinmumpan maong ed sikato. Aliwan maruksan too si lakik, balet ta sikatoy dinesdes a maong na saray kakanayon tan kabandaan mi. Bilang resulta, aminpiga ton dineral so literatura na Biblia nen Nanay, balet ta agton balot diniwit so Biblia. Sikato so tinmalimukor ed arapan nen Nanay a mikakasin ompawil la ed simbaan. Inayagan to ni ingen na kutsilyo si Nanay. Balet sikatoy inyagel nen tatay, a mapekder ton imbaga ed si lakik ya agto naabuloyan so gagawaen nen lakik.

Nantultuloy a sinuportaan nen tatay so kanepegan nen Nanay a manaral na Biblia tan mandesidi nipaakar ed sisisiaen to. Nen 1946 et abautismoan met si tatay. Say impakaimanok no panon a pinabiskeg nen Jehova si nanay ko pian makatalindeg a makpel parad katuaan anggaman ed isusumpa tan no panon a sikatoy tinumangan nen Jehova lapud pananisia to so amakiwas ed siak pian bayuboan so dilin relasyon ko ed Dios.  Agunggonaan ak met a maong ed niyugali nen Nanay a maksil a pangibabasa to ed siak na Biblia tan saray publikasyon a nibase ed Biblia.

Inyaralan met nen Nanay so yugtan ton bii a si Marija Repe, tan diad kaunoran et sikami nen Tiya Marija so bansag ya abautismoan nen kapegleyan na Hulyo 1942. Sakey ya agin laki so nampaliwawa na antikey, insan binautismoan kami diad abung mi diad sakey a balbaleg a banyera a gawa’d kiew.

Paskaran a Trabaho Legan na Guerra Mundial II

Nen 1942, kaleganan na Guerra Mundial II, nilusob na Alemanya tan Italya so Slovenia tan nan-apagan da itan tan nilusob da met so Hungary. Ag-akibiang iray ateng ko ed Volksbund, organisasyon na saray manusuporta ed Nazi. Agak nansaludo ed si Hitler diad eskuelaan. Satan so mapatnag ya indalem na managbangat mi diad saray autoridad.

Kanian, inlugan da kami ed tren a paarap ed kastilyo ya asingger ed baryo na Hüttenbach, Bavaria, ya inusar bilang kampo parad paskaran a panagtrabaho. Nanggaway paraan si tatay pian siak so makapantrabaho tan makapanayam diad abung na panadero diman a kaiba so pamilya to. Diad saman et naaralan koy manggawa na tinapay, ya akatulong a maong ed siak diad saginonor. Asabi panaon et niyalis so sankapamilyaan ko (a pati si Tiya Marija tan say pamilya to) diad kampo ed Gunzenhausen.

Sanen anampot la so bakal, miulop ak lawari ed sakey a grupo a manbiahe a paonla ed kawalaan na atateng ko. Balet, diad samay labi antis kamin onsipot, biglan sinmabi si Tatay. Agko amta no antoy agawa ed siak no akapiulop ak ed saman a grupo, nagkalautla ta ag-ira napanmatalkan. Aliknak lamet so maaron panangiyansakit nen Jehova diad impangusar to ed atateng ko a manprotekta tan mangipasal ed siak. Taloy agew kamin nanakar nen Tatay pian mannenengnengan kami a sankapamilyaan. Akapawil kamin amin a siansia ed ayaman mi nen Hunyo 1945.

Kayari na bakal, say Yugosavia so inuleyan na saray Komunista panamegley nen Presidente Josip Broz Tito. Kanian nansiansian mairap iray kipapasen parad saray Tasi nen Jehova.

Nen 1948, walay sinmabin agin laki a nanlapud Austria ya aki-akan ed sikami. Sikatoy tutumboken na popolis inerman so laen to tan eerelen da iray agagin bibisitaen to. Inerel da met si Tatay lapud sikatoy pinarawes to tan agto indalem ed popolis, kanian akulong si Tatay ed loob na duay taon. Mairap iyan panaon parad si Nanay, aliwa labat a lapud anggapoy Tatay, noagta lapud magano met lan nasubok so neutral a talindeg ko tan say yugtan kon laki.

Nipriso Ak Diad Macedonia

Nen Nobyembre 1949, siak so impatawag pian mansundalo. Linma ak pian ipaliwawak ya agnaabuloyan na konsiensiak so pansundalo. Siak so agdinengel na saray autoridad tan inlugan da ak ed tren, kaibay arum niran impatawag a mansundalo, ya amaarap ed Macedonia, diad sananey a sampot a parte na Yugoslavia.

Taloy taon ya agko apinengnengan so pamilyak tan saray agagi tan andian ak a balot na literatura odino Biblia. Mair-irap so kipapasen ko. Apabiskeg ak panamegley na panagdalepdep nipaakar ed si Jehova tan ed alimbawa na Anak ton si Jesu-Kristo. Apabiskeg ak met ed ehemplo na atateng ko. Tan akatulong met ed siak so andi-tundan panagpikasi pian agak naandian na ilalo.

Diad kaunoran, nipriso ak diad Idrizovo, ya asingger ed Skopje. Diad sayan prisoan et nanduruma so kimey odino trabaho na saray priso. Diad gapo et nantrabaho ak bilang managlinis  tan managtulor na sulat diad saray opisina. Anggaman mabetbet ak ya eeyag-eyagan na sakey a priso a datin membro na saray sekreta, saray arum a wadman et akaarok ya amin​—saray guardia, priso, anggan say manedyer na pabrika ed prisoan.

Diad saginonor, naamtaan ko a nakaukolan so sakey a panadero diad loob na prisoan. Pigaran agew kayari na satan, sinmabi so manedyer legan a sansasakey a tatawagen so kangaranan mi. Sikato so nanakar ed akalinyaan mi tan tinmunda ed arapan ko, insan tinepet to, “Panadero ka?” “On, sir,” so inkuan ko. Et sikatoy inmebat: “Nabuas a kabuasan laka’d panaderia.” Mabetbet ya ondadalan ed panaderia imay priso a mangeeyag-eyag ed siak balet anggapo lay nagawaan to. Nantrabaho ak diman manlapud Pebrero ya anggad Hulyo 1950.

Insan niyalis ak diad saray barrack a tatawagey Volkoderi, diad abalaten na Macedonia, ya asingger ed Linok na Prespa. Manlapud asingger a baley na Otešovo, makapangipapawit ak na saray sulat diad abung mi. Kaiba ak ed sakey a grupo na saray priso a manggagawa na karsada, balet maslak a panaon et nantrabaho ak diad panaderia, kanian agak nairapan. Siak so nibulos nen Nobyembre 1952.

Sanen anggapo ak ed Podhom, aporma so sakey a kongregasyon ditan. Diad primero, say kongregasyon so mantitipon diad sakey a panagpundoan diad baley na Spodnje Gorje. Diad saginonor, impausar nen Tatay so sakey a silir ed abung mi pian pantitiponan na kongregasyon. Malikeliket ak ya akapilimog ed sikara kapawil ko manlapud Macedonia. Intultuloy ko met a kinaraw si Stanka, ya akabat ko la nensaman sakbay ak a nipriso. Nen Abril 24, 1954, nankasal kami. Balet ta aganggano so kawayangan ko.

Nipriso Ak Diad Maribor

Nen Setyembre 1954, siak so impatawag lamet pian mansundalo. Diad saya et asentensiaan ak na masulok a talora tan kapalduan taon diad prisoan ed Maribor, a walad nibukig a ketegan na Slovenia. Sanen awalaan ak na pankanawnawa, analiw ak na saray papel tan lapis. Ginapoan kon insulat so amin a bengatlan nanonotan ko​—saray teksto, saray balikas ed Say Panag-Bantayan, tan saray punto ed arum a Kristianon publikasyon. Babasaen ko iray insulat ko tan no wala niray nanonotan ko et iyarum ko iratan diad ginawak a libro. Diad kaunoran, apano la so libro, tan tinmulong itan ed siak pian niteen koy nonot ko ed katuaan tan mansiansian mabiskeg ed espiritual. Say pikakasi tan panagdalepdep so baleg ya akatulong met ed siak pian ombiskeg ed espiritual, a diad ontan et makmakpel kon ninabang ed arum so katuaan.

Legan na saman, naabuloyan ak a makaawat na sakey a sulat tan 15-minuto a dalaw ed sakey bulan. Sanlabi a manbiabiahe si Stanka panamegley na tren ta pian masakbay a makasabi ed prisoan ya ondalaw ed siak, insan ompawil met lanlamang diad satan ya agew. Sarayan indalaw so amaseseg a tuloy ed siak. Implanok so nawalaan na Biblia. Nanarapan kami ya akayurong nen Stanka diad sakey a lamisaan, a walay guardian manbabantay ed sikami. Sanen ag-onnenengneng so guardia, angisuksok ak na sulat ed bag nen Stanka, a kekerewen ko ed sikaton mangikarga na Biblia diad bag to diad ontumbok ya idalaw to.

Inisip nen Stanka tan say atateng ko a delikadon maong itan, kanian pinansisian da so sakey a kopya na Kristianon Griegon Kasulatan tan impalaman da iratan ed tinapay. Diad onian paraan, awalaan ak na Biblia a kakkaukolan ko. Diad ontan met a paraan et makakaawat ak na saray kopya na Say Panag-Bantayan, a kokopyaen nen  Stanka. Kopyaen ko met iratan a tampol diad sananey a papel insan deralen ko so orihinal a kopya ta pian agnaamtaan na siopaman a makaromog ed saray artikulo no iner so angalaan ko.

Lapud agak ontutundan manpulong, imbaga na saray kaparak a priso a seguradon manproblema ak. Diad sakey ya inkagawa, siak so maksil a mitotongtong ed sakey a priso nipaakar ed Biblia. Nadngel mi a walay angilukas ed kapot na prisoan, tan linmoob so sakey a guardia. Inisip kon tampol a siak so ibartolina la. Balet aliwan saman manaya so getma na guardia. Nadngel to so pantotongtong mi tan labay to met kuno so mibiang. Sanen naebatan iray tepet to, sikatoy tinmaynan la tan inkandado to so selda.

Sanen sampot lan bulan na sentensiak, kinomendaan ak na say manangasikaso ed panamasimbalo ed saray priso lapud mapekder a talindeg ko parad katuaan. Ipapasen kon maabig iyan tumang lapud pansasagpot kon ipakabat so ngaran nen Jehova. Nen Mayo 1958, nibulos ak lamet ed prisoan.

Say Intakas Mi ya Amaarap ed Austria, Insan Diad Australia

Nen Agosto 1958, inatey so nanay ko lapud abayag lan mansasakit. Insan nen Setyembre 1958, siak so impatawag lamet pian mansundalo. Diad labi na saman, sikami nen Stanka so nanggawa na importantin desisyon tan denesidi mi so makapakebbiew ya imbeltang ed ketegan, unong ya asalambit ed gapo. Anggapoy makaamta a nan-impaki kami na duaran backpack tan sakey a tarapal tan pinmaway kami ed bintana ya amaarap ed ketegan na Austria diad sagur labat na Palandey Stol. Ompatnag ya inwanwan kami nen Jehova ed dalanan mi sanen kakkaukolan mi so nainawaan.

Sikami so imbaki na saray autoridad ed Austria ya onla ed refugee camp ya asingger ed Salzburg. Legan na anem bulan mi diman, mabetbet a kaiba mi iray Tasi a taga diman, kanian mataltalag kami ed loob na kampo. Mankelaw iray arum diad kampo no panon kamin akalmo a tampol na kakaaro. Diad saman a panaon et akaatendi kami ed asamblea diad inmunan pankanawnawa. Tan primero mi met ed saman so makapibiang ed bulos a panagpulong diad kabkaabungan. Ngalngalin agmi nataynanan irayan pinabpablin kakaaro mi sanen asabi lay panaon na iyalis mi.

Saray autoridad ed Austria so angiter ed sikami na pankanawnawan makapanayam ed Australia. Agmin balot inisip a makakar kami ed arawdawin pasen. Linmugan kami ed tren ya amaarap ed Genoa, Italya, insan nambarko kami ya amaarap ed Australia. Diad kaunoran et nampirmi kami ed syudad na Wollongong, New South Wales. Diman nianak so anak mi a si Philip, nen Marso 30, 1965.

Legan a wala kami’d Australia, asali mi so dakel ya aspekto na panaglingkor, laktip lay pakapampulong ed arum a dinmayo ed saray lugar a datin Yugoslavia. Pisalsalamatan mi iray panamendisyon nen Jehova, laktip lay pakapanlilingkor mi ed sikato bilang nankakasakey a pamilya. Si Philip tan say asawa ton si Susie so manlilingkor la natan diad sangan opisina na saray Tasi nen Jehova ed Australia, tan asali da ni ingen so nanlingkor diad sangan opisina ed Slovenia ed loob na duay taon.

Anggaman walaray angat lapud itatakken tan maletey a bunigas, sikamin sanasawa so lawas manggagayaga ed panlilingkor mi ed si Jehova. Pisalsalamatan kon maong so maabig ya ehemplo na atateng ko! Satan so lawas mamapabiskeg ed siak pian nagawaan ko so imbaga nen apostol Pablo: “Manliket ed ilalo; masungdo ed kairapan; mansiansia a malet ed pikakasi.”​—Roma 12:12.

[Litrato ed pahina 16, 17]

Saray ateng ko sanen mansamposampot lay dekada na 1920

[Litrato ed pahina 17]

Si nanay ko, a walad kawanan, a kaiba toy Tiya Ančka, ya angibangat ed sikato na katuaan

[Litrato ed pahina 18]

Kaibak so asawak a si Stanka, nen aganggano kami nin nankasal

[Litrato ed pahina 19]

Say kongregasyon a mantitipon diad abung mi nen 1955

[Litrato ed pahina 20]

Kaibak so asawak, say anak min si Philip, tan si Susie a manugang mi