Sakey ya Agmakatunongan a Mundo

KASIN onabobon ka a manbibilay itayo ed sakey ya agmakatunongan a mundo? Segsegurado. Diad tua, antokaman iray talento tayo tan anggan panon lay inkadunong tayon manplano ed bilay tayo, agnigarantiya ed sikatayo so kayamanan nisay itatalona odino anggan say tagano. Mabetbet ya ontuatua iray imbalikas nen makabat ya Arin Solomon nensaman: “Say tinapay et aliwan kien na makabat, nisay kayamanan et kien na matudio, nisay itatalona et kien na walaay dunong.” Akin? Lapud oniay inkuan ni nen Solomon, “say panaon tan ag-iilaloan a nagagawa et onsasabi ed sikaran amin.”​—Eclesiastes 9:11, New World Translation.

“Sano Onsabi a Bigbigla so Mauges a Panaon”

On, “say panaon tan ag-iilaloan a nagagawa,” a mabetbet a mankabaliksan na kiwala ed lingon pasen diad lingon panaon, so mabetbet a manederal ed saray ninonot a maong a plano tan saray kalkaliktan ya iilaloan tayo. Unong ed si Solomon, sikatayo so “singa sira a nala ed iket, singa manok ya akalotan ed patit, . . . sano onsabi a bigbigla so mauges a panaon.” (Eclesiastes 9:12, NW) Alimbawa, minilyon a totoo so ag-ontutundan mantatanem ta pian walay ipakan da ed pamilya ra, ingen ta agda napaliisan so “mauges a panaon” sano ag-onuran tan niwalay kelang a maneral ed saray tanem da.

Walaray manggugunaet ya ontulong, balet ta anggan say itutulong na arum ya organisasyon ed mundo ed saray biktima na “mauges a panaon” et mabetbet ya ompapatnag ya aliwan makatunongan. Alimbawa, diad impanalin solbaren so eras diad apalabas a sakey a taon, “say tulong a naawat ed interon kontinente [na Aprika] so kakalima labat na kuartan inggana ed bakal diad Gulpo,” unong ed sakey a manunan ahensia parad itutulong. Kasin makatunongan so aminliman danay ya impanggastos na saratan a bansan walaan na pundo diad impibakal da ed sakey a bansa no ikompara ed ginastos da parad pamakepa na ot-ot tan kairapan makasengeg ed eras a nagagawa ed sakey ya interon kontinente? Tan kasin makatunongan a legan ya onaaligwas ed materyal so dakel a bansa et kakapat na manaayam ed dalin so manbibilay nin siansia ed pirmin kairapan odino minilyon ya ugugaw so ompapatey kada taon lapu ed saray sakit a natambal met? Andin balot!

Siempre, aliwa labat a “say panaon tan ag-iilaloan a nagagawa” so nalalanor sano “onsabi a bigbigla so mauges a panaon.” Saray makapanyarin  puersa a mabiskeg nen say too so mangokontrol met ed bilay tayo tan mangiimpluensya ed no anto so nagawa ed sikatayo. Ontan so kipapasen ed Beslan, Alania, nen otonyo na 2004, sanen nilasus a totoo so inatey, a karaklan et ugugaw a primeron agew da ni labat ed eskuelaan, lapud maruksan impanlalaban na saray terorista tan popolis. On, saramay inaatey tan akaliktar ed trahedya et nibagan makasengeg ed inkibanbana​—balet say manunan sengegan na saraman a “mauges a panaon” et say panlalaban na too.

Kasin Onia lan Naynay?

“Ontan a talaga so bilay” so nayarin inkuan na arum sano tutukoyen da so nipaakar ed saray ag-inkahustisya. “Abayag lan onia so nagagawa, tan onia lan naynay.” Unong ed sikara, saray mabiskeg so lawas mamairap ed saray makapuy tan saray mayaman so lawas manganamot ed saray mairap-bilay. Ibabaga ra a no itekep ed satan so “panaon tan ag-iilaloan a nagagawa,” sikatayoy lawas naapektoan legan a manbibilay so katooan.

Peteg kasi ya onia lan naynay so nagawa? Posible ni kasi a saraman so matudio tan makabat a manguusar na saray abilidad da so manani na makatunongan a tumang parad amin a sagpot da? Wala kasi so siopaman a makapanggawa na permanente tan magnayon a pananguman ed sayan agmakatunongan a mundo? Konsideraen so ibabaga na ontumbok ya artikulo nipaakar ed saya.

 [Picture Credit Line ed pahina 2]

COVER: Man with a child: UN PHOTO 148426/McCurry/Stockbower

[Picture Credit Line ed pahina 3]

MAXIM MARMUR/AFP/Getty Images